• السلام علیکم ورحمۃ اللہ وبرکاتہ۔ اس فورم کا مقصد باہم گفت و شنید کا دروازہ کھول کر مزہبی مخالفت کو احسن طریق سے سلجھانے کی ایک مخلص کوشش ہے ۔ اللہ ہم سب کو ھدایت دے اور تا حیات خاتم النبیین صلی اللہ علیہ وسلم کا تابع بنائے رکھے ۔ آمین
  • [IMG]
  • السلام علیکم ورحمۃ اللہ وبرکاتہ۔ مہربانی فرما کر اخلاق حسنہ کا مظاہرہ فرمائیں۔ اگر ایک فریق دوسرے کو گمراہ سمجھتا ہے تو اس کو احسن طریقے سے سمجھا کر راہ راست پر لانے کی کوشش کرے۔ جزاک اللہ

روحانی خزائن جلد 19 ۔ مواھب الرحمن ۔ یونی کوڈ

MindRoasterMir

لا غالب الاللہ
رکن انتظامیہ
منتظم اعلیٰ
معاون
مستقل رکن
Ruhani Khazain Volume 19. Page: 217

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 217

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 218

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 218

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 219

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 219

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ



قد اعترض علینا صاحب اللواء* ، عفا اللہ عنہ وغفر لہ

برماصاحب اخبارلواء (کہ ازمصرمی برآید)اعتراضے کردہ است خداازو درگذردوآن گناہ اوبہ بخشد

خطأہ الذی صدر منہ من غیر عزم الإیذاء۔ قال: وردَت

کہ ازوبغیرقصد ایذاء صادرشدہ است۔ اوگفتہ است کہ بماپرچہ

إلینا نشرۃ باللغۃ الإنکلیزیۃ متضمنۃ آراء المسیح الذی ظہر

اخبارے رسیدہ بزبان انگریزی کہ متضمن بودبررائے آنمسیح کہ در بعض

فی بعض البلاد الہندیۃ، و ادعی النبوۃ، و ادعی أنہ ہو عیسٰی

بلاد ہندیہ ظہورکردہ است ودعویٰ نبوت کردہ وگفتہ کہ آنعیسیٰ کہ آمد نش

لیجمع الناس علٰی دینٍ واحدٍ ولیہدیہم إلی سبیل التُّقٰی۔

موعود بود آن منم تا کہ مردم رابردینِ واحدجمع کنم وسوئے راہ تقویٰ ایشان رارہبری نمایم

وإنہ زعم أنّ التطعیم لیس بمفید للناس، واستدل بآیۃ

واین شخص گمان بُردہ است کہ آں خال زدن کہ ازبہرطاعون می کنند ہیچ فائدہ ندارد۔ وبآیۃ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 220

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 220

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ



3، فانظروا إلی سقم ہذا القیاس. ثم بعد ذالک

3۱؂ استدلال کر دہ پس بہ بینیدسقم این قیاس را بعد ازین

قال صاحب اللواء : إن ہذا المدعی یزعم أن ترک الدواء ہو مناط

صاحب لواء میفرماید کہ این مدعی گمان میکند کہ ترک دوا مدار

التوکل علی واہب الشفاء . ولیس الأمر کذالک. فإن الاتکال علی اللہ

توکل است برخداوندشفابخشندہ حالانکہ امرواقعہ چنین نیست چرا کہ توکل برخدائے عزوجل

تعالی ہو العمل بمقتضی سنّتہ، التی جرت فی خلیقتہ، وقد أُمرنا فی القرآن أن

این معنی داردکہ بمقتضیٰ آن سنت وعادت عمل کردہ شود کہ درمخلوقات اوجاریست ومادرقرآن ماموریم کہ

ندرَأ الأمراض والطواعین بالمداواۃ والمعالجات، ولا نجد فیہ

مرضہا و طاعون ہا را بدواہا و علاجہاازالہ نمائیم ودرقرآن ازانسخنہائے بیہودہ

شیئا مما قال ہذا الرجل من الکلِم الواہیات. بل الاتکال بالمعنی الذی

نمی یابیم کہ این شخص میگوید بلکہ لفظ توکل بآن معنی کہ

یظن ہذا المدعی ہو عدم الاتکال فی الحقیقۃ، فإنہ خروجٌ من السنۃ الجاریۃ

این مدعی خیال میکند درحقیقت آن عدم توکل است چراکہ درین خروج است ازسنت جاریہ

المَحْسُوسَۃِ المشہودۃ فی عالَم الخَلْق، وخلافٌ لآیۃ: 3 ۲؂

محسوسہ مشہودہ درعالم آفرینش ودرین مخالف است آیہ کریمہ راکہ لاتلقوبایدیکم الی التھلکۃ است۔

ہذا ما قال صاحب اللواء وما تَظنَّی. فالأسف کل

این آن اعتراض است کہ صاحب لواء کردہ وگمان بدبُردہ پس چہ افسوس ہا کہ

الأسف علیہ أنہ اعترض قبل أن یُفتّش وتَجنّٰی. ولما قرأتُ ما أشاعَ

برومی آید کہ بدونتفتیش براعتراض آمادہ شدہ وعیب جوئی کردہ وہرگاہ من آن مضمون را

وأَمْلٰی، قُلْتُ: یا سبحان اللّہ! ما ہذا الکذب الذی علی مِقْوَلہ جرَی؟

خواندم کہ اشاعت کردونبشت، گفتم سبحان اللہ این چہ دروغے است کہ برزبان اوجاری شد۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 221

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 221

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ


وإؔ نی ما تفوہتُ قطُّ بہذا فکیف إلیّ ہذا القول یُعزی؟ یطلبنی فی

ومن گاہے این چنین کلمات برزبان نراندہ ام پس چگونہ سوئے من منسوب کردہ شدند۔این کس مرادربیابان

نیاط وأنا علی بساط، ویُبیّن ما فُہْتُ بہ بصورۃ أُخرٰی.فأقول: علٰی

می طلبد ومن بربساطے نشستہ ام وآن سخنہامیگویدکہ بصورت دیگر گفتہ بودم۔پس میگویم

رِسْلِک یا فَتٰی.. ولا تَعْزِنِی إلٰی قولٍ ما أتعزَّی. ومِن حُسْن خصائل

کہ آہستہ باش اے جوان ومرابسوئے آن سخن منسوب مکن کہ من خودراسوئے آن منسوب نمی کنم وازسیرتہائے نیکو

المَرْءِ أن یُحققَ ولا یعتمد علٰی کلّ ما یُروٰی. فاتق اللّٰہ یا من یُجرّح جِلْدتی

کہ مردرامی شائداینستکہ تحقیق کندو برہرروایتے کہ بشنود اعتماد نہ نماید۔پس بترس ازخدا اے کہ پوست مرامجروح

ویُشہّر مَنقصتی، وتعال أقصّ علیک قصّتی، واسمع منی معذرتی،

می کنی ومنقصت من مشہورمی نمائی وبیاکہ برتوقصہ خود می خوانم وعذرمن بشنو

ثم اقض ما أنت قاض، واخْطُ خطوۃ التقٰی، واسلُکْ سبیل التقوی، ولا تَقْفُ

بازہر فیصلہ کہ میخواہی اختیارتست کہ کردہ باشی وہمچوپرہیزگاران گام بزن وراہِ پرہیزگاری برووپس آن چیزمرو

ما لیس لک بہٖ علم ولا تتبع الہوی۔إنی امرؤ یکلّمنی ربّی، ویُعلّمنی من لّدُنہ،

کہ بروبوجہ یقین اطلاع نداری وہواپرستی مکن من مردے ام کہ بامن خداگفتگومیکند وازخزانہ خاص خودمرا

ویحسن أدبی، ویوحی إلیّ رحمۃ منہ، فأتّبع ما یُوحٰی، وما کان لی أَنْ أترک

تعلیم میدہد وبادب خودمراتادیب می فرمایدوازرحمت خودبرمن وحی می فرستد۔پس من وحی اوراپیروی میکنم ومراچہ شد کہ

سبیلہ وأَخْتارَ طُرقًا شَتّی. وکلّ ما قُلتُ قلت من أمرہ، وما فعلت شیءًا

راہ اوبگذارم وطریقہ ہائے متفرق اختیارکنم۔ وہرچہ گفتم از امر او گفتم وازخود چیزے

عن أمری، وما افتریت علٰی ربّی الأَعْلٰی، وقد خاب من افترٰی. أتعجب

نہ کردہ ام وبرخداوندبزرگ خود دروغے نہ بَستم وہلاک شدنی است آنکہ مفتری است چہ ازین

من ہذا؟ فلا تعجب من فعل القدیر الذی خلق الأرض والسَّماوات العُلٰی،

کاروبار تعجب میکنی پس برکارآن قادرہیچ تعجب مکن کہ زمین وآسمان ہائے بلندرا پیداکردہ است۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 222

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 222

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ


وإؔ نہ یفعل ما یشاء ، ولا یُسْأل عما قضٰی. وعندی منہ شہادات کثیرۃ،

واوہرچہ خواہد میکندونتوانپرسیدکہ چہ کردہ است ونزدمن ازوبسیار شہادت ہا است

وإنہ أری لِی آیاتٍ کُبْرٰی، ولہ أَسْرارٌ فی أنباء وحیہ الذی رزقنی ورُموزٌ

واونشانہائے بزرگ برائے من بنمود۔ودراخبار غیبیہ وحی اوکہ مراروزی کرد۔رازہاورمزہاہستند

لا تُدرکہا عقول الوریٰ. فلا تُمارِنی فی ترک التطعیم، ولا تکن کمثل من أغفل

کہ عقل انسانی بدان ہا نمیرسد۔پس بامن درترک خال زدن طاعون مجادلہ مکن وہمچو آن شخص مباش

اللہ قلبہ فاتّخذ أسبابہ إلٰہًا وکان أمرہ فُرُطًا. ولکلِّ سببٍ إلٰی ربّنا المُنْتہٰی،

کہ خدا دلِ اوغافل کرد پس اسبابِ خود راخدائے خود گرفت وازحدتجاوز کردن کارِاوشدوہرسبب راتاخدائے ما

ویَفْنی السبب بعد مراتب شتّٰی. ثم تأتی مرتبۃ الأمر البحت

انتہاء ست وناچندواسطہ سلسلہ سبب مفقود میگردد۔بعدازان مرتبہ امرخالص می آید کہ دران مرتبہ ہیچ

لا یشار فیہ إلی سبب ولا یومٰی، ویبقی اللہ وحدہ وتُقْطَع الأسباب

چیزراسوئے سبب منسوب نتوان کرد وباقی ماندخدائے واحدتنہاواسباب منقطع کردہ می شوند

وتُمحیٰ. ولیس للأسباب إلّا خطواتٌ، ثم بَعْدہ قدرٌ بَحْتٌ لا یُدْرَک

ومحومیشوند۔ واسباب راچندقدم اندبیش نیست بعد ازان قدرت خالص است کہ غیر مدرک

ولا یُرٰی، وخزائن مخفیۃ لا تُحَدّ ولا تُحْصٰی، وبحرٌ لا ساحل لہ، ودَشْتٌ

وغیر مرئی است۔وخزانہ ہائے پوشیدہ ہستند کہ لا تُعد۔ولا تُحصٰی است ودریائیست کہ اوراکنارہ نیست ودشتے است

نَطْناطٌ لا یُمْسَح ولا یُطْویٰ. أعُطّلتِ القدرۃُ البحتُ وبقی الأسباب؟

درازکہ قابل مساحت وطے کردن نیست۔آیاقدرت خالص معطل گردید وصرف اسباب باقی ماندند

تلک إذا قسمۃ ضیزی! أَلا تعلم کیف خلق اللّہ آدم وعیسٰی، وتتلو ذکرہما

این تقسیم خالی ازعدل است آیانمیدانی کہ خداآدم وعیسیٰ راچگونہ پیداکردہ بود وتودر

فی القرآن ثم تنسی؟ أنسیت قصۃ الکلیم وفلق البحر العظیم، إِذْ أَجاز

قرآن ذکر آن ہردومیخوانی وبازفراموش میکنی آیاقصہ موسیٰ رافراموش کردی وداستان شگافتن دریایادنداشتی



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 223

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 223

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ


البحرؔ وأُغرِقَ فرعون اللئیم؟ فبَیِّنْ لنا أی فُلْکٍ کان رکِبہ موسٰی؟ وما قص اللہ

وقتیکہ اوسلامت ازدریابرون رفت وفرعون لئیم غرق شد پس ماراجواب دہ کہ برکدام کشتی موسیٰ ازدریا گذشتہ بود

ہذہ القصص عبثًا بل أودعہا معارف عُظمٰی، لتَعلمُوا أَنّ قدرۃ اللّہ

وخدا تعالیٰ این قصہ ہارابطورعبث ذکرنہ کردہ است بلکہ دران ہابسیارے ازمعارف عظیمہ ودیعت نہادہ تاکہ شمابدانیدکہ

لیستْ مُقیّدۃً فی الْأَسباب، ولیزداد إیمانکم وتفتح عیونکم وتنقطع عروق

قدرت او سبحانہ دراسباب مقید نیست وتاکہ ایمان شمازیادہ گرددوچشم بکشایدورگہائے شک

الارْتِیَاب، ولتعرفُوا أنّ ربّکم قدیرٌ کاملٌ ما سُدَّ علیہ باب من الأبواب،

منقطع شوندوتاکہ بشناسیدکہ خداوندِ شما خداوند یست قادربروہیچ درے ازدرہا مسدودنیست

ولا تنتہی قدرتہ ولا تبلٰی. ومن أنکر سعۃ قدرتہ وقیّدہا بسببٍ لقلۃ

وقدرت اوانتہائے ندارد ونہ کہنہ میشودوہرکہ ازوسعت قدرت اومنکرشدوبہ سببے اورامقید گردانید

فطنتہ فقد خرّ مِن ذُرَی الصدقِ وہوٰی، وکان خرورہ أصعب و أَدْہٰی.

پس او از کوہِ صدق بیفتاد و افتادنِ او بسیار سخت شد

فلا تسُبّ الذین یترکون بعض الأسباب بأمر اللہ الوہّاب، ولا تُقیِّدْ

پس کسانے رادشنام مدہ کہ بہ حکم خداوندی ترکِ بعض اسباب میکنند وسنت ہائے

سنن اللہ فی دائرۃٍ أضیق وأغسٰی.اعلم أن الأسباب أصل عظیم للشرک

خدارادردائرہ تنگ وتاریک مقید مکن وبدان کہ بتحقیق اسباب اصلی عظیم ست مرشرک را

الذی لا یُغْفَر، وأنہا أقرب أبواب الشرک وأوسعہا للذی لا یحذر، وکم

کہ بخشیدہ نخواہد شد۔ وآن ازدرہائے شرک قریب تردرے ست وفراخ تربرائے کسے کہ ازوپرہیزنمی کند۔

من قوم أہلکہم ہذا الشرک وأردی، فصاروا کالطبعیّین والدہریّین،

وبساقوم ہا کہ این شرک اوشاں راہلاک کردہ است پس ہمچو طبعیان ودہریان شدند

یضحکون علی الدّین متصلفین ومستکبرین، کما تشاہد فی ہذا الزمان وتریٰ.

وازراہِ گزاف وتکبربردین می خندند چنانچہ درین زمان مشاہدہ میکنی ومی بینی



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 224

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 224

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ


ولاؔ نمنع من الأسباب علی طریق الاعتدال، ولکن نمنع من الانہماک فیہا

وماازاستعمال اسباب بطریق اعتدال منع نمیکنیم لیکن ازین منع میکنیم کہ ہمہ تن براسباب خودرااندازندودران منہمک

والذہول عن اللّٰہ الفعّال، ومَن تمایل علیہا کل التمایل فقد طغٰی. ثم

شوندوخدائے کارسازرافراموش کنند وہرکہ براسباب بتمام ہمت خود افتادواوازحد تجاوز کردہ است۔باز

مع ذالک إن کان ترک الأسباب بتعلیم من اللہ الحکیم، فہِیَ آیۃ من آیات

باوجود این کہ ذکرکردم اگر کسے اسباب رابتعلیم خداوندحکیم ترک کنند پس آن نشانے ازنشانہائے

اللہ الجلیل العظیم، ولیس بقبیح عند العقل السلیم، وقد سمعتَ أمثالہا

خداوند بزرگ است ونزدعقل سلیم جائے اعتراض نیست ودرمیان گذشتہ مثالہائے

فیما مضٰی.واعلمْ أن لأولیاء اللہ بعضَ أفعال لا تدرکہا العقول، ولا

آں شنید ستی۔وبدانکہ اولیاء خدار ا بعض افعال می باشند کہ عقلہائے انسانی تابکنہ ہائے آن ہانمیرسد

یعترض علیہا إلا الجہول. أنسیت قصّۃ رفیق موسٰی وہی أکبر من قصّتی

واعتراض نمیکندبرآن افعال مگر شخصے نادان۔ آیا فراموش کردی قصہ رفیق موسی راوآن قصہ ازقصۂ من بزرگتراست

کما لا یَخْفَی؟ إنّہ قتل نفسًا زکیّۃً بغیر نفس، ومُنِع فما انتہٰی، وخرَق السفینۃ

او نفسے بے گناہ رابکشت بغیر آنکہ بقصاص نفسے دیگر کشتہ باشدومنع کردہ شدپس بازنیامدوکشتی رابشکست

وظُنّ أنہ یُغرق أہلہا وجاء شیئا إِمْرا. ثم ہٰہنا نکتۃ لطیفۃ وہو أنّ

حتی کہ گمان کردہ شد کہ اہل کشتی غرق خواہندشدواین آن حرکتہاازوصادرشدندکہ عقل آن ہاراقبول نمیکند ازاینجانکتہ است لطیف

الأسباب خُلقت للأولیاء ، ولو لا وجودہم لبطلت خواص الأشیاء ،

وآن اینست کہ ہمہ اسباب دراصل برائے اولیاء پیداکردہ شدہ اندواگروجود ایشان نبودے پس البتہ خواص ادویہ ہمہ باطل گردیدے

وما نفَع شیء من حیل الأطبّاء ، وأنہم لأہل الأرض کالشفعاء ، وأن وجودہم

وچیزے ازحیلہ ہائے طبیبان فائدہ نکردے وبتحقیق وجود اولیاء اہل زمین راہمچوشفاعت کنندگان است وبلکہ وجود

حِرْزُہم، ولولا وجودہم لمات الناس کلّہم بالوباء۔ فلیس الدواء فی نفسہ

شان برائے زمینیان تعویذاست واگروجوداوشان نبودے ہمہ آدم بہ وبامردندے پس دوادرنفس خودچیزے نیست



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 225

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 225

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ


شیئاؔ ، بل یأتی الفضل من السّماء ، کما قال لی ربّی فی وحیٍ منہ: " لولا الإکرام

بلکہ فضل ازآسمان می آید چنانچہ خداوندِ من مرادروحی خود فرمودہ کہ اگر من درایام وبارعایت عزت تو

لہلک المقام"، وإنّ فی ذالک لعبرۃ لمن یخشٰی. ثم جرت عادۃ اللّٰہ أنّ

نمیداشتم ہمہ راہلاک کردمی ویک کس زندہ نماندے ودرین وحی الٰہی جائے عبرت گرفتن است برائے آنکہ می ترسدبازعادت الٰہی چنین

بعض الناس یُبْتَلون بکَلِمِ أَوْلِیَاۂ ولا یتدبرون ولا یفہمون، ویُضل اللہ بہم

جاری شدہ کہ بعض مردم بکلمات فرستادگان اودرامتحان می افتند ودرگفتاراوشان تدبرنمیکنند ونمی فہمند وخدابگفتارشان

کثیرا، ویہدی بہم کثیرا، وکذالک قَدَّر وقضٰی. ولا یضلّون إلا الذین فی

بسیار کس راگمراہ میکند وبسیارکس را ہدایت میدہد وہمچنین ازابتدا مقدرکردہ است وحکم فرمودہ وگمراہ نمی شوندمگرآنانکہ در

قلوبہم کبرٌ فہُمْ لکبرہم ینطَحون، ولا یخافون یوم الحساب، ویصرّون

دل اوشان تکبر است پس اوشان بوجہ تکبر اوشان سرون می زنند۔وازیوم محاسبہ نمی ترسند ، ونہ تقویٰ اختیار

علٰی ما یقولون، وما لہم بِہِ علم ولا یتّقون، ویسبّون رسل ربہم بغیر علم ویعترضون

می نمایند وفرستادگان خدارادشنام میدہند وبرقول پوشیدہ ایشان اعتراض نمایند

علٰی قولہم الأَخْفٰی. ولا یُہْدَونَ إلی نورہم لِشقْوۃٍ سبقت، ولذنوب کثرت،

وسوئے نورشان رہنمائی این کسان کردہ نمی شودواین برائے آن شقاوت کہ درزمن پیشین ازان حصہ گرفتہ بودندوبرائے

ولمعاصی بلغت إلی المنتہٰی. فلا یَرون إلّا عیوبہم ولا یُوفَّقون، ویُغشّی اللہ

آن گناہان کہ بکثرت کردہ بودندوبرائے آن معصیت کہ تاانتہارسیدہ بودپس نمی بینند مگر عیبہائے اولیائے خداراوتوفیق خیرنمی یابند

أبصارہم لئلّا یبصروا، ویُصمّ آذانہم لئلّا یسمعوا، ویختم علی قلوبہم لئلا یفہموا،

وخداچشمہائے ایشان می پوشدتانہ بینند وگوش ایشان راکَر میکند تانشنو ندوبردلہائے شان مہرمیکند تانفہمند *پس اولیاء

فینظرون إلیہم وہم لا یبصرون۔ذالک بما قدمت أیدیہم وبما تمایلوا علی الدنیا،

خداراباوجوددیدن نمی بینند وسوئے شان نظرمیکنند مگر ایشان ازنظر شان پوشیدہ می ماننداین بشامت آن اعمال کہ پیش ازین کردہ بودند

وداسوا تحت أقدامہم دَارالعُقْبٰی۔ یسبّون ولا یظلمون إلّا أنفسہم ویُبارِزون اللّٰہ الأغنٰی.

بوجہ اینکہ بردنیاسرنگون کردندودارِ عقبیٰ رازیرقدمہائے خودکوفتنددشنام میدہندوظلم نمیکنند مگر برنفسہائے خودوباخدائے غنی درجنگ مشغول اند


* ایڈیشن اول میں سہو کتابت سے ’’ نشنوند ‘‘لکھا گیا ہے ۔ روحانی خزائن میں اسے درست کردیا گیا ہے ۔ ( ناشر)




Ruhani Khazain Volume 19. Page: 226

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 226

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ


وإؔ نْ سبُّہم إلّا حسرۃٌ علیہم وحفرۃٌ من النّار، فیقربون الحُفرۃ ظلمًا وطغوی، ومن دنا

ودشنام دادن شماایشان راموجب حسرتہاخواہدشدوآن دشنام سوراخی ہست ازآتش برائے شان پس ازروئے ظلم وزیادتی بدان سوراخ قریب تر

منہا فقد تردَّی۔ یقولون ما رأینا من آیۃ وما رأینا من أمرٍ عجیب.یا سبحان اللہ!

میشوند و ہر کہ بدان نزدیک شدپس ہلاک گردید۔ میگویندکہ ماہیچ نشانے ندیدہ ایم ونہ امرے عجیب مشاہدہ کردہ ایم سبحان اللہ این چہ

ما ہذہ الأکاذیب؟ ما لہم لا یخافون أیام الحسیب؟ وقد رأوا منّی أکثر من ماءۃ ألفٍ آیاتٍ

دروغہاہست کہ میگویند وچہ شدایشان راکہ ازروزمحاسبہ نمی ترسند حالانکہ زیادہ ازیک لک نشانہائے من دیدہ اند۔

وخوارقَ ومعجزاتٍ، فنَسِیَ کل منہم ما رأی. فکیف إذا سُءِلوا یوم القیامۃ وکُشِفَ

پس ہرچہ دیدند فراموش کردندپس روزقیامت حال شان چہ خواہد بودوآن وقت چو خواہندکردچون ازین انکارپرسیدہ شوند

ما کتموا، وأتوا ربّہم بنفسٍ تتعرّیٰ؟ وإنّ لعن الصادقین المرسلین لیس بِہَیِّنٍ،

وظاہرگرددہرچہ پوشیدہ میکردند وبحضورخداوند خواہندآمدبرہنہ ونتوانندکہ عیبہائے خودبپوشندولعنت کردن برراستبازان و مرسلان

فسوف یرون ثمرۃ ما یبذرون، ویرون من أُخِذَ ومن نجیٰ. وإن اللہ یأتی ینقُص

امرے سہل نیست پس عنقریب ثمرہ کاشتہ ءِ خودخواہنددید وزودترخواہنددیدکہ کدام کس گرفتارشدوکدام کس نجات یافت۔ وخدامی آید

الأرضَ من أطرافہا، فیُری الفاسقین ما أری فی قرونٍ أُولٰی. وإن لحوم أولیاۂ مسمومۃ،

بدین طور کہ اول از اطرافِ کاروبارِخود شروع کردہ است بازفاسقان راآن چیزے خواہد نمود کہ پیشینیان رانمودہ است وگوشتہائے

فمن أکلہا بالاغتیاب والبہتان علیہم فقد دعا إلیہ الردیٰ. وسیبدی السمّ

اولیائے خدازہرناک میباشند پس ہرکہ بغیبت ولعنت کردن آں گوشتہارابخورداوموت راسوئے خود بخواند وعنقریب آن زہر تاثیرہائے خود

آثارہ، ولا یفلح الفاسق حیث أتی. وإن اللہ غیور لنفوسہم کما ہو غیور لنفسہ،

ظاہر خواہد کردومردے بدکاررہائی نخواہد یافت ہرجاکہ برودوخدابرائے اولیاء خودچنان غیرتے داردکہ برائے نفس خودمیدارد

فلا یترک من عادٰی، فانتظروا المدٰی. وإنّ أَشقی النّاس من عاداہم وإن

پس نمیگذاردآن کس راکہ دشمنی کردہ است پس غایت کاررا منتظرباشیدوبدبخت ترازمردمان آن کسے است کہ بااولیاء خداعداوتے دارد

أَسْعدَہم من وَالٰی. وإنّی واللّٰہ من عندہ، وہو لی قائم، فما رأیک أیہا العزیز۔

وسعید ترازیشان آن کس است کہ بایشان محبت می ورزدومن بخداازنزدِاوہستم واوبرائے من استادہ است پس چہ رائے تست اے عزیز



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 227

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 227

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ


أتقبلؔ أَوْ تأبٰی؟ وما أنکرنیْ إلّا الذی خاف الناسَ، أو کان من الذین

قبول میکنی یاانکار و انکارِمن ہیچکس نمیکند بجز آنکس کہ ازمردم بترسد یامتکبرے

یستکبرون، أَوْ ما فَکّر حَقَّ فکرہ، فتخلَّفَ مع الذین یتخلّفون، أو لم یصبر علٰی ما

باشد۔یادرکارمن چنانفکرنہ کرد کہ حق فکرکردن است وباتخلف کنندگان تخلف کردیابرابتلائے

ابتلاہ بہ اللّٰہ، فعثر وصار من الذین یہلکون۔ 3

کہ ازخدارسیدبرصبرکاربندنشدو بسرافتاد و ازانان گردیدکہ ہلاک شدہ اندچہ گمان دارند کہ خداازیشان

33 ۱؂ وقد ردِف الابتلاء نفوسَہم وأموالہم و

بدین قدرراضی گرددکہ دعویٰ ایمان آوردن کنندوہنوزازروئے اعمال امتحانِ شمانہ کردہ باشد وبتحقیق بلا

أعراضہم، لیعلم اللہ أنہم کانوا یصدُقون وما کانوا کحَطَبٍ یتشظی.

درپس جانہائے اوشان ومالہائے ایشان وآبروئے اوشان ست تاخدابداندکہ ایشان صادق ہستند وہمچوآن ہیزم

ثُمّ اعلم أَیُّہا العَزِیْز، أنّی لستُ کرجل یخالف الأسباب من تِلقاءِ نفسہ

نیستند کہ باندک صدمہ پارہ پارہ میشودبازبدان اے عزیزکہ من ہمچو مردے نیستم کہ ازرائے خودترک اسباب

ویسلک مسلک الحمقٰی، بل أعلم أن رعایۃ الأسباب شیء لا یُتْرک و

کند وراہ نادان اختیارنماید۔بلکہ میدانم کہ رعایت اسباب چیزے است کہ بجز ارشادوحی الٰہی

لا یُلْغٰی إلا بعد إیحاء اللہ الوہاب، وما کان لبشر أن یترک الأسباب

ترک نتوان کردوابطال آں نتواننمود۔ وہیچ انسان رانمی رسدکہ اسباب رابجز

من غیر وحی انجلٰی۔ فلا تعجَلْ علیّ من غیر بصیرۃ، ولا تجعلنی دَرِیّۃً لرماحک

وحی جلی فروگذارد۔پس بغیر بصیرت برمن عجلت مکن ومرانشانہ نیزۂ خودمگردان و نشانہ

وغرضًا لعائر یُرْمٰی. إنک لا تعلم دخیلۃ أمری وخَبِیْءَ باطنی، فلیس لک

تیرہوائی مرامکن کہ مقصدآن معین نیست تورازاندرون مرانمی دانی وبرپنہانی باطن من اطلائے نداری پس ترا

أن تَزْرِیَ قبل أَنْ تدری، وکذالک من السعداء یُرْجٰی. وقد أرسلنی

نمیرسدکہ عیب گیری من کنی وہنوزازحقیقت من بیخبر باشی وازسعیدان امید ہااست کہ ہمچنین کنند ومراآن خدائے



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 228

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 228

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ


ربّی ؔ الّذِی لا یترک المخلوق سدی. وإنّی واللّٰہِ صدوق وما کُنْتُ أن أتمنّٰی،

فرستادہ است کہ مخلوق خودراضائع نمیگذارد۔ومن بخداصادقم وآن نیستم کہ دروغ بگویم۔

ففَکِّرْ وکذالک من الکرام أتمنّٰی، ولا تجادِلْنی فی ترک التطعیم، وقُلْ

پس فکرکن وہمچنین ازبزرگان امیدمے دارم ودربارہ ترک خال زدن بامن مجادلہ مکن وبگوکہ

رَبِّ زِدْنِیْ عِلْمًا. وللہِ تصرّفاتٌ فی مخلوقہ بالأسباب ومن دون الأسباب

اے رب من علم من زیادہ کن۔و مرخدارادرمخلوقات خودتصرف ہاست بااسباب وبغیراسباب۔

ویعلمہا أولو النہٰی. بل ہذا کاللُّبّ وذاک کالقشْر، فلا تقنع

وعقلمندان او را میدانند بلکہ تصرف بے اسباب ہمچو مغزاست وبااسباب ہمچو پوست پس ہمچو فرقہ

بالقشر کالقَدریّۃ، واطلُبْ سرَّ أقدارہ لیُعْطٰی.

قدریہ برپوست قناعت مکن و از قدرتہائے او تعالیٰ بجُوتاتراعطاشود۔

إنّ اللہ یفعل ما یشاء ، ولا تُدْرکہ الأَبْصار، ولا تحدّہ الآراء ، ولا

خداہرچہ خواہد میکند وچشم ہا بکنہ قدرت اونتوانند رسیدورائے ہاحدبست اونتوانندکرد و

یحتاج إلی مادۃٍ وہَیُولٰی. وإنّہ قادرٌ علی أن یشفی المرضی من غیر دواءٍ،

اوحاجت مادہ وہیولیٰ نمیدارد و او قادرست کہ مریضان را بغیر دوا شفادہد

ویخلق الوُلْدَ مِنْ غَیْرِ آباءٍ، ویُنْبِت الزّرع مِنْ غَیْرِ أَنْ یُسْقٰی. وما کان

وفرزندان رابغیر پدرپیداکند وکشت رابغیرآب پاشی بکمال او رساند وطاقت دوا

لدواءٍ أن ینفع من غیر أَمْر ربّنا الأَعْلٰی۔ یودع التأثیرَ فیما یشاء ، وینزع

نیست کہ بغیر امرخداوندبزرگ مانفع رساند اودرہر چہ خواہد تاثیرودیعت می نہدوازہرچہ خواہد

عما یشاء ، ولہ الأمر فی الأرض والسّماوات العُلٰی. ومن لم یؤمن بتصرفّہ التّام،

آن تاثیربیرون میکشدومراو ست را حکم درزمین ودرآسمان ہائے بلند وہرکہ برتصرف تام اوایمان نیاردونشناسد آن امر

ولم یعرف أمرہ الذی لم یَأْبَہ ذرّۃٌ من ذرّات الأنام، فما قدَرہ حقّ قدرہ،

اوراکہ یک ذرہ ازذرّات مخلوق ازوسربازنتواند زد پس اوقدرو منزلت خدارانشناخت چنانچہ حق قدر شناختن است



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 229

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 229

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/229/mode/1up


وماؔ عَرفَ شأنہ وما اہتدیٰ. ومَن ذا الذی حَدَّ قوانینَ قُدرتہٖ، أو أحاط علمُہ

ونہ شناسائے شان اوشدونہ ہدایت یافت وآن کیست کہ حد بست قوانین قدرت اوکردہ است یا علمِ اوبرسنت او

بِسُنّتہ؟ أ۔تعلم ذالک الرجل علی الأرض أو تحت الثرٰی؟ أ۔تقول کیفَ تُبْرَأُ الْمَرضٰی

سبحانہ محیط گردیدہ آیااین چنین کس رابرزمین یا زیرزمین میدانی آیامیگوئی کہ چگونہ مریضان

بغیر دواءٍ.. ذالک أَمْرٌ بعیدٌ؟ وقد بَرَأَ ک اللّٰہ ولم تکُ شَیْءًا، ثم یُفنی ثم یُعِید،

بغیردوابہ شونداین امریست بعیدازقیاس حالانکہ خداتراپیداکرد وتوچیزے نبودی۔ باز ہلاک خواہدکردباز

وذاک فعلٌ قد جرٰی فیک فکیف عنہ تحید؟ فاتق اللّٰہ ولا تُنکر قدرتہ العظمٰی.

ازسرنواعادہ خواہد نمودوآن کاریست کہ درتوجاری گردیدہ پس چراازومنحرف میشوی پس ازخدابترس وقدرت

وإنّ الطاعُون تَرمی بشررٍ یُقعِص علی المکان، فبأیّ دواءٍ یُرْجی الأمان؟

بزرگتراورافراموش مکن وطاعون اخگرہامی بارد وبرمکان خود میکشدو نگذاردکہ انسان ازان حرکت کند پس

وإنّ الدواء ظنون، والظنّ لا یغنی من الحقّ یا فتیان. أتذکر التطعیم؟

بکدام دواازوامن امیدداشتہ آید۔دواصرف گمانہاہستند پس گمان حکم یقین ندارد۔اے مردا ن آیاخال زدن

وإنّہ شیء لا یغنی من لَہَبٍ بسَط جناحہ علی جمیع البلدان، فما عندکم

رایادمیکنی وآ ن چیزے است کہ برائے دفع آن زبانہ آتش کافی نیست کہ جناح خود درتمام شہر ہادورکردہ است و

من تدبیر یمنع قضاء السّماء ویردّ ہذا الثعبان. وإنّہا بلیّۃ تری القوم منہا

نزدشماکدام تدبیراست کہ قضائے آسمان رامنع کند واین مارراردّ کند واین بلائے است کہ می بینی ازان قوم را

صَرْعٰی. وقد ضل الذین زعموا أنہم أحصوا سنن اللہ وأنہم بقوانینہ

مردہ افتادہ وگمراہ شدند کسانیکہ گمان میکنند کہ ماسنتہائے خداراحصرکردیم وزعم کردندکہ اوشان برقانونِ قدرت

یحیطون. سبحانہ وتعالٰی عما یصِفون! وإن ہم إلّا کَالعُمْی أو أضَلُّ سبیلا.

احاطہ میدارندخدائے ماازان منقصت برتراست کہ بسوئے اومنسوب میکنندو نیستنداوشان مگرہمچونابینایان یا

بل الحق أنّ سُنّتہٗ أَرفع من التَّحْدِیْدِ والإِحْصَاءِ ، ولہ عادات، فیخرق بعض

از وشان بدتربلکہ حق این ست کہ سنت اوبلند ترازتحدیدوشمارکردن است واوعادات میداردپس بعض



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 230

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 230

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/230/mode/1up


عاؔ داتہ للأحبّاء والأتقیاء ، ویُبدی لہم ما لا یُتصور ولا یُرٰی.

عادتہائے خودرابرائے دوستان خود پرہیز گاران می شگافدوترک آن می نمایدوآن اموربرائے اوشان پیدامیکند کہ

ولولا ذالک لشَقِیَ طُلّابُہ، ونُکِّرَ جنابُہ، ومات عُشّاقہ فی الحُجبِ

بالاترازتصورورویت اند واگر چنین نبودے۔پس جویندگان اوناکام ماندندے وحضرت اوعزاسمہ ناشناختہ ماندے وعاشقان او

والغشاءِ والعمٰی ۔ وواللّٰہِ لولا خرق العادت لضاعت ثمرات العبادات،

درپردہ ہاوکوری مردندے۔وبخدااگر خرقِ عادات نبودے البتہ ہمہ ثمرہ ہائے عبادات ضائع گشتندے

وَماتت عبادُہ تحت مکائد أہل المعادات، ولصَار المنقطِعون خاسرین

وبندگان خاص خدازیر مکرہائے دشمنان مکار بمردندے۔وآنانکہ سوئے اوآمدہ وازہمہ بریدہ اند

فی الدنیا والأُخرٰی، ولضاعت نفوسُہم مِنَ الہِجْرَانِ، وماتوا وما لہم عینان، وما

دردنیادرین زیان کارشدندے وازجدائی حضرت عزت جانہائے ایشان ضائع گشتے وبغیرچشم بینابمردندے وہمچو

کان أحد کمثلہم أَشقٰی. وإنّ اللہ جَنّتہم وجُنّتہم، وإنہم ترکوا لہ عیشہم

اوشان ہیچکس بدبخت نبودے۔ وخدابہشت ایشان است وسپرایشان است۔واوشان برائے اوعیش وراحت

وراحتہم، فکیف یترک الحِبّ مَن کان لہ؟ بل یسعی فضلہ إلی من مشٰی.

خودراترک کردہ اندپس چگونہ آن دوست آنکس راترک کند کہ ہمہ تن برائے اوشدہ است بلکہ ہرکہ سوئے اوبرفتارآہستہ

والخلق عُمْیٌ کلّہم لا یعرفون أولیاء ہ، فیعرّفہم بآیاتٍ یجلّیہا کالضّحٰی.

آمداوسوئے اومیدودومردم ہمہ نابیناانددوستان خدارانمی شناسندپس اوبہ نشان ہائے روشن می شناساند

ولو لا ترک العادات.. فما معنی الآیات؟ أَلا تُفکّرون یَا وُلْدَ المسلمین

واگرخداترکِ عادات نمیکند۔ پس معنی نشانہائے چیست آیا فکر نمیکنید اے اولاد مسلمانان

وأُمّۃَ نبیِّنا المُصطفٰی عَلَیْہِ سَلَامُ اللّٰہ إلٰی یوم تَری الناسَ فیہ سُکارٰی

وامت پیغمبر ماکہ مصطفےٰ صلی اللہ علیہ وسلم است تاآن روزکہ مردم دران چنان خواہند شد کہ گویامستان

ومَا ہم بسُکارٰی. وإنّ إلٰہُنَا إِلٰہٌ واحِدٌ قَدِیمٌ أزَلیٌّ، وقد کفَر مَنْ شَکَّ

ہستند حالانکہ مست نخواہندبود ۔وخدائے ماخدائیست یگانہ قدیم ازلی وکافر شد کہ درین شک کرد



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 231

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 231

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/231/mode/1up


وباؔ لسوء تَظنَّی. ولکنہ مع ذالک یتجدّد لأَصْفیاۂ، ویبرُز فی حُلَلٍ جدیدۃٍ

وبدگمانی نمودمگر اوبااین ہمہ برائے اولیائے خودخدائے نومیگرددوبرائے اولیائے خود لباس جدید می پوشد

لأولیاۂ، کأنّہ إلٰہ آخرُ لا یَعْرِفہ أحَدٌ من الوَرٰی، فیفعَلُ لہم أَفعالًا

گویااوخدائے دیگر است کہ مخلوق اورانمی شناسد۔پس برائے اوشان آن کارہامیکند کہ

لا یُری نظِیرُہا فی ہذہ الدنیا۔ ولا یخرق عادتہ إلا لِمَنْ خرَق عادتہ

نظیرآنہادردنیایافتہ نمی شود۔ وعادات خودرانمی شگافد مگر برائے آن کسانیکہ عادات خود

وتزکّیٰ، ولا ینزلُ لأحدٍ إلا لِمن نزل من مرکب الأمّارۃ ورَکِبَ الموتَ

رامی شگافندو برائے ہیچ کس فرونمی آید مگر برائے کسیکہ ازمرکب امارہ فرومی آید وسوارموت میگردد

لابْتغاء الرضٰی، وخرّ علی حضرتہ وأحرق جذبات النفس ومحٰی. وإنّہ یُبدِّل

تارضائے خداتعالیٰ حاصل کند وبردرگاہِ او افتادوجذبات نفس را بسوخت ونابودکردواوبرائے آنانکہ

عاداتہ للمُبدِّلین، ویتجدّد للمتجدّدین، ویہَب وجودًا جدیدا لمن فَنٰی.

تبدیل حالت خودمیکنند۔تبدیل عادات خودمیکنندوبرائے آنکہ باصلاح نفس وجود خودرانومیکنند نومیشودوفانیان را

وہذا ہو المطلوب لکل مؤمن۔۔ومن لم یر منہ شیئا فما رأی۔ وإنہ یتجلّی

وجودے جدید می بخشدوہمین مطلوب ہرمومن است وآنکہ ازین چیزے ندیدہ اوچہ دید۔واوبرائے آن بندگان خود

لِعبادہِ المنقطعین بقُدرۃٍ نادرۃٍ، ویقوم لہم بعنایۃٍ مُبتکرۃ، فیُری لہم آیاتٍ

کہ سوئے اومنقطع میشوند بقدرتہائے نادرہ تجلی میفرماید وبآن عنایتہاکہ ہمچو ثمرہ نومیباشند

ما مَسَّہا أحد وما دنٰی۔ وإذا أقبلوا علیہ بتضرع وابتہال، سعی إلیہم ونجّاہم

برائے ایشان قائم میشود پس آن نشانہابرائے شان می نماید کہ ہیچکس بدان مس نہ کردہ ونہ بدان نزدیک شدہ وچون بتضرع وگریہ سوئے اومتوجہ شوند می دودسوئے ایشان

من کلّ نکال ومِنْ کُلِّ مَن آذی۔وإذا اسْتفتَحوا بجُہْدہم وإقبالہم علی الحضرۃ، ونجات میدہدایشان راازہروبال وازہرآنکس کہ ایذادہد وچون از خدا بتمامترکوشش فتح بخواہند وتوجہ بردرگاہ حضرت عزّاسمہٗ

قُضِیَ الأَمْر لہم بخرق العادۃِ، وخاب کلّ من آذاہم وماا تّقٰی۔وکیف یستوی ولیُّ اللّٰہ

کنند بطورخرق عادت فیصلہ درحق شان میکنند وہرمفسدے ناکام ونامرادمیماندکہ ایشان راایذاداد وتقویٰ اختیارنہ کردوچگونہ دوستِ خدا



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 232

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 232

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/232/mode/1up


وعدؔ وّہ.. ألا تری؟ الذین طحِنتہم رحی المحبّۃ، ودارت علیہم لِحِبّہم أنواعُ

ودشمنِ خدابرابر شوند آیانمی بینی آنانکہ درآسیائے محبت اودقیق کردہ شدندوآمدبرایشان درراہ دوست شان

دَورِ المصیبۃ، فہم لا یُہْلکون. ولا یجمع اللہ علیہم موتین.. موتٌ من یدہ

قسماقسم ازگردشِ مصیبت ایشان ہلاک کردہ نمی شوند وخداجمع نمیکند برایشان دومرگ ۔مرگے ازدستِ او

وموتٌ من ید عدوّہ۔۔لئلّا یضحک الضاحکون، وکذالک مِن بَدْوِ خلقِ العالم

ومرگے ازدستِ دشمنِ اوتاکہ نہ خندہ کنند خندہ کنندگان۔وہمچنین ارادہ کردہ است ازروزیکہ دنیا

قضی. إنْ یُہْلِکہم فہم عبادہ.. وإنْ ینصُرْہم فما العدوّ وعنادہ؟ وإنہ کتب

آفرید۔اگر اوایشان رابمیراندپس ایشان بندگان اوہستندواگر مدددہدپس دشمن وعناداوچہ حقیقت است تانقصان

لہم العزّ والعُلٰی. قوم أخفیاء تحت رداۂ، لا یعرفہم الخلق من دون إدراۂِ،

ایشان کندواوبرائے اوشان عزت وغلبہ نوشتہ است۔این قومے است پوشیدہ زیرچادراوتعالیٰ ومخلوق ایشان رابجزشناساکردن

واللّٰہُ یعرفُ ویریٰ. فیقوم لہم کالشاہدین، ویُری لہم آیاتٍ فی الأرضین،

اونمی شناسدمگرخدامی شناسدومی بیند پس می ایستدبرائے ایشان مثل گواہان وبرائے شان درزمین ہانشان ہامی نماید

ویہدی من یبتغی الہدٰی. ویتجالد لہم العدا، ویخلق لہم أسبابا

وہرکہ ہدایت طلبد اوراہدایت میدہد۔وبدشمنان شان می آویزدیعنی دروقت ہرمشکلے ازآسمان مددشان میکندو

لایخلق لغیرہم، ویأمر ملائکہ لیخدموہم بإِیصال خیرہم، فینصر عبدہ

برائے شان آن اسباب پیدامیکند کہ برائے دیگرے پیدانمیکندوفرشتگان خودراحکم می فرمایدکہ تابایصال خیرخدمت

من حیث لا یُحْتسب ولا یُتظنّی. أتلومنی لترک الأسباب مع أننی

شان کند پس بندہ اوراازان گونہ ازغیب مددمیرسد کہ نمیداندونہ گمان میکند۔آیابرائے ترک اسباب مرا

أُمرتُ من ربّ الأرباب. فلا أعلم علی ما تلومنی.. ما لک تُبصر ثم تتعامٰی.

ملامت میکنی باوجودیکہ من ازخدامامورم پس نمیدانم کہ چراملامت میکنی تراچہ شدکہ می بینی بازنمی بینی۔

وإنی ما أمنع الناس من التطعیم، ولا ینفع ترکہ إلّا إیّایَ ومن اتبعنی

ومن مردم راازخال زدن منع نمی کنم وترک کردن آنکسے رانفع نہ بخشدمگر مراوآنان راکہ پیروی من



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 233

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 233

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/233/mode/1up


بقلبٍ سلیم، وعَمِلَ عملا صالحًا لرضی الرب الرحیم، واؔ نسلخ من نفسہ

بدل صافی و بطورواقعی اعمال صالحہ بجا می آرندتارضائے خداتعالیٰ حاصل کنند۔وازنفس خودبیرون می آیند

کما تنسلخ الحیّۃ من جلدہا، وبَعُدَ مِن کل إثم وأثیم، أولئک الذین

ہمچنانکہ مارازجلدخودبیرون می آید و دورشد ازہرگناہ وگنہگارپس اینان اند کہ ازین جہنم بترک اسباب

حُفظوا من ہذا اللظی۔أنسیتَ عجائب أمرہ تعالٰی فی خلقِ المسیح وحفظِ الکلیم

نجات خواہند یافت آیاعجائب کاراوتعالیٰ درپیدائش مسیح وحفاظت موسیٰ

وخلقِ یَحْیٰی؟ أو تزعَمُ أن ربَّنا لیس بربٍّ کان فی قرونٍ أُولی؟ أتظنّ أنّ موسٰی

وپیدائش یحیٰ فراموش کردی یاگمان میکنی کہ خداوندما آن خداوندنیست کہ درزمانہ ہائے پیشین بودہ است۔ آیاگمان تواین است

عند عبورہ من غیر السفینۃ ألقی نفسہ وقومہ إلی التہلکۃ؟ ولا بد لک

کہ موسیٰ وقت عبوراوازدریابغیر کشتی نفس خودراوقوم خودرادرہلاکت انداختہ بود۔وتراازین

أَنْ تُؤمن بہذہ الواقعۃ، وتقرّ بأنّ موسٰی ما رکب الفلک وما أوی إلی جَسْرٍ

ناگزیراست کہ ایمان برین واقعہ آری واقرارکنی کہ موسیٰ نہ برکشتی سوارشدہ بودونہ ازبہرحفاظت خودپناہ

لرعایۃ الأسباب المعتادۃ العادیۃ، وتَرَکَ محلّ الأَمَنۃ وترَک سُنَن

بہ پُل بردہ وازین طوررعایت اسباب معتادہ نہ کردہ۔ومحل امن راگذاشتہ وترک سنت الٰہی

اللّٰہِ وعصَی. ففَکِّرْ أیہا الذی سللتَ علیّ المُدٰی، ألیس ہذا محل الزرایۃ

کردہ ونافرمان شدہ۔پس فکرکن ایکہ برمن کاردہاکشیدی۔ آیاقصہ موسیٰ وغیرہ محل اعتراض نیست

کما أنت علیّ تتزرّیٰ؟ أتعلم کم من سفائن جمَع موسٰی علی البَحْر لرعایۃ

ہمچنان کہ برمن اعتراض میکنی آیا میدانی کہ موسیٰ برائے رعایت اسباب چندعددکشتی ہابر

الأسباب؟ فأَخْرِجْ لنا إن کنت قرأت فی الکتاب، ولا تَہِمْ فی وادی الہوی.

دریاجمع کردہ بود۔ پس ازقرآن شریف برائے ماآن مقام رابرار و دروادی ہواوہوس سرگردان مَرَو۔

ذالک ما عُلِّمْنا من کتاب اللّٰہ، فلا أَعْلم إلٰی أَین تتمشَّی، ومِن أین تتلقَّی.

آنچہ ذکرکردیم آن ہمونست کہ کتاب اللہ ماراتعلیم دادپس نمیدانم کہ توکجامیروی وازکجااین کلمات میگیری۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 234

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 234

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/234/mode/1up


ما نَجِدُ فی صُحف اللہ بیانک وما نَرٰی. أتعجب مِنْ آیات اللہ، وکاؔ ن

مابیان تودرقرآن نمی یابیم ونہ می بینیمچہ ازنشانہائے خداتعالیٰ تعجب میکنی و

اللہ علی کلِّ شیءٍ مُقْتدِرا؟ أَلا تری أنّ نار الوباء مشتعلۃ، وموت الناس

خدابرہرچیز قادراست آیانمی بینی کہ آتش وبادراشتعال است وموت مردم

کالقلاص متتابعۃ، والطاعون فی الاقتناص لا یغادر ذَکرًا ولا أُنْثٰی؟

ہمچو شتران پئے یکد یگر روندہ متواتر است وطاعون درشکار کردن نہ مردرامی گذارد ونہ زن را۔

فلو کنتُ کذوبًا لأخذنی رُعب العقوبۃ، وما اجترأتُ علی مثل ہذا

پس اگر من دروغگوبودمے البتہ رعب عقوبت مرامیگرفت۔ودروقت تباہی طوائف مخلوق

عند ہذہ الطوائف المخدوبۃ والخلیقۃ المشغوبۃ، ولو کنتُ متقوّلا

وہلاکت اوشان این چنین دلیری نہ کردمے واگر من مفتری و

ومزوّرا لإراء ۃ الکرامۃ، ما کانت لی جرأۃ أن أتفوّہ بکلمۃ عند قیام ہذہ

بافندہ دروغ بودمے تاکرامت خودبنمایم مراہیچ جرأت نبودے کہ دروقت قیام این قیامت یک کلمہ ہم برزبان

القیامۃ۔ وإنّ غضب اللہ شدید ترتعد منہ فرائص المَلأ الاَعْلٰی، وما کان لکاذب

راندمے۔وبتحقیق غضب خداتعالیٰ سخت است شانہ ہائے ملاء اعلیٰ ازان می لرزندومجال ہیچ دروغگونیست

أَن یَفْتَری عَلٰی حضرۃِ الکِبریاء ، فی وقتٍ تُرْمَی النّار مِنَ السَّماءِ ، ویُقْعَص

کہ برخداتعالیٰ دروقتے افترا بہ بندد کہ ازآسمان آتش می بارد ومردم برجائے خود

الناس علی المَثْوی، ویُمسی إنسانٌ حیًّا ویصبحُ فإذا ہو من الموتٰی. أَعند

مے میرند ویک انسان شام میکند بحالت زندگی وصبح ازمردگان می باشد آیانزد

ہذا القعاص یُفتی العقل أَنْ یقوم أحد کالخَرّاص، ویفتری علی قدیرٍ

این ناگہ کشتنی عقل فتویٰ میدہدکہ ہیچکس چون دروغگویان بایستدوبرخدائے بینندہ ودانندہ

یعلم ویری؟ ألیس العذاب قام أمام الأعین وشاع فی القُرَی؟ ودُعِیَ

افترا بندد آیا این عذاب چنین نیست کہ روبروئے چشمہائے مردم ایستادہ است ودردیہات وقریہ ہاشائع



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 235

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 235

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/235/mode/1up


الناس من کل قوم لہذا القِرَی؟ وإنِّی بُشِّرتُ فِیْ ہٰذِہِ الأَیّام

شدہ ومردم ازہرقوم برائے این مہمانی خواندہ شدہ اند ومن درین روز ہا بشارت دادہ شدم

مِنؔ ربّی الوہّاب، فآمنتُ بوعدہ ورَضِیت بترک الأسباب،

ازخداوند من کہ بخشندہ است۔پس بروعدۂ اوایمان آوردہ ام وبترک اسباب راضی گشتم۔

وما کان لی أَن أَعصِیَ ربّی أو أشکّ فیما أَوحٰی. ولا أبالی قول الأعداءِ،

ومراچہ شدکہ خداوند خود را نافرمانی کنم یادر وحی اوشکے آرم۔ومن پروائے سخن دشمنان ندارم

فإن الأرض لا تفعل شیءًا إلّا ما فُعِلَ فی السّماءِ. وإنّ مَعِیَ ربّی فما کان لی

چراکہ زمین ہیچ نتوان کرد مگر ہمان کہ برآسمان کردہ شود۔وبتحقیق خداوند من بامن است پس مرا

أن أفکر فکرا، وإنّہ بشّرنی وقال: "لا أُبقی لک فی المخزِیات ذکرًا"، وقال:

نسزدکہ ہیچ فکرے کنم و او مرابشارت داد وگفت من نگذارم کہ بعد ازمردن توہیچ دستاویزعیب در دستِ مردم بماند

"یعصِمک اللہ من عندہ". وہو الولی الرحمٰن، وإنْ یُعْزَ حُسنٌ إلی سوادٍ فیتراء ی

وگفت خداخاص بفضل خودحفاظت توخواہد کرد وہمو نست دوست رحم کنندہ واگر یک حسن بسوئے سیاہی منسوب گردد

الحُسنانِ. ہذا ربّنا المُستعَان، فکیف نخاف بعدہ أہل العدوان؟

بعوض آن دوحسن ظاہر خواہند شداینست خداوندماکہ ازومددمیخواہیم پس بعد ازین چگونہ ازدشمنان بترسیم۔

فلا تُعیّرنی علٰی ترک التطعیم، وإنَّ رَبّی بکلّ خَلقٍ علیمٌ. ألا تعلم

پس مرابرترک خال زدن سرزنش مکن۔زیراکہ خداوند من ہر قسم پیدائش رامیداند آیانمیدانی کہ

ما جری علٰی أُمّ موسٰی إِذْ أَلْقت طفلہا فی البحر وقلبہا تتشظّی، وآمنتْ

برمادرِ موسیٰ چہ گذشت ہرگاہ کہ طفل خودرادردریائے انداخت ودل اوپارہ پارہ شد وبروعدۂ

بوعد ربّہا وما وہَنتْ کمَنْ تظنّی؟ أتعلم بأیّ دواءٍ کان عیسٰی یبرء الأکمہ

خداوند خود کہ دانندہ عواقب است ایمان آوردوہمچو بدگمانان سست نشد۔ آیا میدانی کہ بکدام دواعیسیٰ کوران را

والمبروص؟ فتصفَّحِ الفرقان والصحیحَینِ وأَرِنا النصوص، أو أَخْرِجْ لنا کتابًا

بہ میکردومبروص *را۔پس برمابخوان آن آیت را و اوراق قرآن شریف بگردان یابرائے ماکتابے دیگر


* ایڈیشن اول میں خط کشیدہ ترجمہ لکھنے سے رہ گیا ہے (ناشر)



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 236

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 236

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/236/mode/1up


آخر مِنْ کتُبٍ أُولٰی. أتکفیکَ ہذہ الشواہد أو نأتیک بأمثالٍ أُخرٰی؟

ازکتاب ہائے نخستین برار آیاکفایت اندترااین گواہان یادیگر امثال ہابیاریم

فَإِنْؔ فکّرتَ فیما تلوتُ علیک من الأمثال ذکرا، فستعلم أنّک قد بلَغت منّی

پس اگر فکر کنی درانچہ برتوخواندم ازامثال برائے یاددہانیدن۔پس عنقریب بدانی کہ ازماعذرکامل

عُذْرا، ہٰذا.. وسأکشفُ علَیْکَ أمرًا لم تستطِعْ علیہ صبرا.

شنیدی۔این است بطورمختصروعنقریب مفصل بیان آن امرمی کنم کہ برو صبر نہ کردی۔


اَلْبَیَان الشّافِیْ فِیْ ہٰذَا الْبَابِ وَتَفْصِیْل مَا ألجأنی

بیان شافی درین باب وتفصیل آن امرکہ چرا برائے

إلٰی ترک التَّطْعِیْم وَالتّوکّلِ عَلٰی ربِّ الأَرْبَابِ

ترک خال زدن مضطرگردیدم وبیان توکل برخدائے خداوندان۔


اِعلمْ أنّ موضوع أمرنا ہذا ہُو الدَّعْوی الّذی عرَضتُ علی الناسِ، وقُلْتُ إنّی

بدان کہ موضوع این امر ما آن دعویٰ است کہ برمردم پیش کردم وگفتم کہ من

أنا المسیح الموعود والإمام المنتظر المعہود، حکّمنی اللہ لرَفع اختلاف الأُمّۃ،

مسیح موعود ہستم وامام منتظرمعہودہستم۔خدامر ا حَکَم مقررکردہ است برائے رفع اختلاف امت

وعَلَّمنی من لدنہ لأدعو الناس علی البصیرۃ. فما کان جوابہم إلا السبّ و

وازجناب خودمراتعلیم داد تامردم رابوجہ بصیرت بخوانم۔پس جواب اوشان بجزاین ہیچ نبودکہ دشنام ہا

الشَّتْم والفحشاءُ، والتکفیر والتکذیب والإیذاء . وقد سَبُّونی بکل سبٍّ

دادند وفحش ہاگفتند۔وکافر گفتن ودروغگوقراردادن وستم کردن۔ومراازہرگونہ بسبّ وشتم یادکردند

فما رددتُ علیہم جوابہم، وما عبَأتُ بمقالہم وخطابِہم، ولم یزل

پس جواب آن دشنامہاندادم۔ وپروائے آن گفتگووخطاب ایشان نداشتم ودشنام دادن



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 237

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 237

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/237/mode/1up



أمرُ شتمہم یزداد، ویشتعل الفساد، ورأوا آیاتٍ فکذّبوہا،

ایشان ہمیشہ درزیادت بود۔وفساد شان ہمیشہ دراشتعال وبسیارے ازنشانہادیدندو تکذیب کردند

وآؔ نسُوا علاماتٍ فأنکَرُوْہَا، وصالوا علیّ بمطاعنَ مفترَیاتٍ، ومعائبَ

وچندین ازعلامات بمشاہدہ نمودندپس انکار کردند وبرمن بطعنہ ہاافتراکردہ وعیب ہاازخودتراشیدہ حملہ ہا

مَنْحُوْتَاتٍ، وأَغرَوا زَمَعَ الناس علیّ للتوہین، ودعوا النصاری لتائیدہم

کردندومردم فرومایہ وسفلگان رابرائے توہین من برانگیختند ونصاریٰ ودیگر قومہارابرائے مددخود

وغیرہم من أعداء الدّین، وأَفْتٰی علماؤہم لتکفیرنا، وتوالی الإشاعاتُ لتعییرنا،

خواندند و علماء شان برکفرِمافتویٰ ہا دادند و متواتر از بہرسرزنش ما اشاعت ہا کردند

وقطَع العُلَقَ کلُّ مَن آخَا، ومُطِرْنا حتی صارت الأرض سُوّاخَی، وضحِک

وہرکسے کہ دعویٰ برادری می کرد ازماقطع تعلق نمود۔وبرماآن بارش باریدکہ زمین ترگردید۔وسفیہانِ

علینا سفہاؤہم من غیر علم وما اتّقوا خَلّاقہم، وکاد أن یشقّ ضحکہم

ایشان برمابغیرعلم خندیدندوازپیداکنندہء خود ہیچ نترسند و چندان خندیدندکہ قریب بود کہ

أشداقَہم. ورقّصہم العلماء کقرّاد یُرقِّص قردہ، ویضحِّک مَن عندہ،

خندہ شان جانب لبہائے شانرابشگافد۔واین مردم راعلماء شان زانسان جہانیدند کہ قلندرے بوزنہ خودرامی

فتبِعہم الحُمْقٰی کالمُحرّج ومشوا خلفہم کالأعرج خلف الأعرج. وما

جہاند ومردم مجتمع رامیخنداند۔پس نادانان ہمچو سگ تعلیم یافتہ پیروی ایشان کردندوازپس ایشان چنان رفتندکہ لنگ

احتفل محفل وما انتفض مجلس إلّا باللّعن علیّ وعلی المبایعین، و

پسِ لنگ می رود وہیچ محفلے منعقد نشد وہیچ مجلسے برنخاست مگر درحالت *** کردن برمن وبربیعت کنندگانِ

تفسیقِ الصّالحین. وما اطّلعنا علی حلقۃٍ منہم إلا وجدناہم صخّابین

من کہ ازصالحان ہستند۔ومابرہیچ حلقہ اوشان اطلاع نیافتیم مگر اوشان رافریاد وشورکنندگان

ولاعنین. وإنا مع أتباعنا القلا۔ئل أوذینا من أفواجہم کل الإیذاء ،

ولعنت کنندگان یافتم ومامع جماعت ماکہ اندک است ازافواجِ ایشان ایذادادہ شدیم ایذائے کہ کمال رارسیدہ بود



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 238

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 238

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/238/mode/1up



وربما وَقَفْنا بین أنیاب الموت مِن مکر تلک العلماءِ ، وسُقْنا بہتانًا

وبسااوقات درمیان دندانہائے موت ازمکرِشان ایستادہ شدیم ومااز بہتان و ظلم شان

و ؔ ظلمًا إلی الحکّام، وأغری المُکفّرون عَلَیْنَا طوائف زمعِ النّاس

سوئے حاکمان کشیدہ شدیم وکافر گویندگان برماگروہ درگروہ ازسفلہ طبعان

واللئام، ومکروا کل مکر لاستیصالنا ولإطفاءِ أنوار صدق مقالنا،

ولئیمان برانگیختند۔وہمہ مکر برائے بیخ کنی ماکردند۔ وبرائے میراندن نورہائے صدق سخن ما

وصُبّت علینا المصائب، وعادانا الحاضر والغائب، فما تزعزعنا

وبر مامصیبت ہاریختہ شدند۔وباما دشمنی کرد ہرکہ حاضروغائب بود۔پس بماہیچ جنبشے راہ

وما اضْطَربنا، وانتظرنا النصر من القدیر الّذی إلیہ أَنَبْنا. وفسّقونی

نیافت ونہ اضطراب کردیم وانتظار نصرت ازان قادرکردیم کہ سوئے اورجوع کردہ ایم۔ومرا منسوب

وجہّلونی بالکذب والافتراء ، وبالغُوا فی السّبّ إلی الانتہاء ، وإنی

بفسق کردندومنسوب بجہل کردندواین ہمہ کذب وافترا بود ودردشنام دادن بانتہارسیدند ومن

لأجبتہم بقولٍ حقٍّ لولا صیانۃ النّفس من الفحشاء . وسَعَوْا کلّ السعی

جواب شان راست راست دادمے اگرخود راازفحش نگہ نہ داشتمے۔وازہمہ تن این کوشش کردند

لأُبْتَلٰی ببلیّۃ ویغیَّر علیّ نعمۃٌ نلتُہا من الرحمٰن، فخُذِلُوا فی کل موطنٍ ونکصوا

تامن ببلائے مبتلاشوم واین نعمت واجابت وقبولیت کہ خدامرادادہ است دورگرددپس درمیدان نامراد

علٰی أعقابہم من الخذلان. وکلّما ألقوا علی شبکۃَ خدیعۃٍ مخترعۃٍ،

ماندندو ازخذلان برپاشنہ ہائے خود واپس رفتندوبہردفعہ کہ برمن دام منصوبہ تراشیدہ انداختند۔

فرَّجہا ربّی عنّی بفضل من لدنہ ورحمۃٍ، وکان آخر أمرہم أنہم جُعلوا

خدائے من ازان دام بفضل ورحمت خود رہائی داد وانجام شان این بود کہ ایشان

أسفل السافلین، وانتصفنا مِن کل خصم مہین، مِن غیر أن نرافع إِلٰی

اسفل السافلینکردہ شدند۔وماازہردشمن اہانت کنندہ انتقام گرفتیم ۔ بغیرآنکہ بسوئے قاضیان رجوع



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 239

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 239

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/239/mode/1up



قضاۃ أو نتقدم إلی الحاکمین. وأرادوا ذلّتنا، فأصبنا رفعۃً وذکرًا حسنًا،

کنیم یابردرِحکام رویم وایشان ذلت ماراارادہ کردندپس مابلندی وذکرنیکویافتیم

وأرؔ ادوا موتنا وأشاعوا فیہ خبرا، فبشّرَنا ربّنا بثمانین سنۃ من العمر أو ہو

وموت ماخواستند ودران پیشگوئی کردندپس خدائے مامارا بشارت ہشتاد سال عمر داد بلکہ شایدازین زیادہ و

أکثر عددا، وأعطانا حِزبًا ووُلْدًا وسَکنا، وجعَل لنا سہولۃً فی کلِّ أمرٍ، ونجّانا

ماراگروہے دادو فرزندان وہمہ چیزے کہ بدان آرام کنیم ودرہرامرماراسہولت دادو ازہر کارفروماندہ نجات بخشید

مِن کل غَمْر۔ وکنت فیہم کأنی أتخطَّی الحیَواتِ أو أمشی بین سباع الفلوات،

ومن درایشان چنین بودم کہ گویادرماران گام می زنم یادردرندگان میروم پس خدائے من پیش پیش من ہمچو رہبرے برفت

فمشی ربی کخفیرٍ أمامی، ولازمنی فی تلک الموامی۔ فکیف أشکر ربّی الذی نجّانی

ودرین بیابان ہاہمراہ من میماند پس چگونہ شکر خداوند خود کنم کہ مراازآفتہانجات داد برین کمزوری و

من الآفات، علی کلولی ہذا حسرات ۔ یا أسفا علیہم۔ إنہم لا یفکرون أنّ الکاذبین

درماندگی خودحسرتہادارم اے افسوس! ایشان نمی فہمند کہ دروغگویان ازحضرۃ عزّت

لا یؤیَّدون من الحضرۃ، ولا یتکلمون بکلام البر والحکمۃ، ولا یُرزَقون من أسرار المعرفۃ۔

تائید نمی یابند وکلام حکمت نمی کنند واسرارمعرفت روزی ایشان نمی شود

وہل تعلم کاذبًا شہدتْ لہ السّماواتُ والأرض بالآیات البَیّنۃ، واضمحلّت بہ

وآیامی شناسی چنین دروغگوئے راکہ برائے اوآسمان وزمین بہ نشانہائے خود گواہی دادہ باشد۔وباوقوت شیطان مضمحل

قوۃ الشیطان وتخافَتَ صوتُہ من السّطوۃ الحقّانیّۃ، وطفِق یرید الغَیبوبۃ کحیّۃٍ

گشتہ باشد وآوازۂ شیطان ازسطوت حقانیت اوآہستہ شدہ باشد۔وشروع کرد کہ پوشیدہ شدن رامیخواہدہمچو مارے

تأوی إلی جُحْرِہا عند رَمْیِ الصخرۃ؟ ثم مع ذالک تدعوا ظلمۃُ الزمان إمامًا من

کہ دروقت انداختن سنگ پناہ بسوراخِ خودمی برد ۔بازباوجود این ظلمتِ زمانہ امامے راکہ ازخدا

الرحمٰن، وقد انقضی من رأس الماءۃ قریبًا من خُمْسہا، ودنت الملۃ لضعفہا من

باشدمی خواہد۔وبتحقیق گذشت ازراس صدی قریب خمس صدی ونزدیک شدملت اسلام بباعث ضعف آن



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 240

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 240

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/240/mode/1up



رمسہا وداست الغفلۃ قلوب الناس وصار أکثرہم کالکلاب، وتوجّہوا إلیؔ

ازقبر خودوغفلت دلہائے مردم را پامال کرد و اکثرمردم ہمچو سگان شدند وتوجہ کردند

الأموال والعقار والأنشاب، ونسوا حظّہم من ذوق العبادات،

سوئے مال ہاوزمین ہا وفراموش کردند قسمت خود رااز ذوق عبادات

وأقبلوا علی الدنیا وزینتہا وما بقی الدین عندہم إلا کالحکایات. ومن

وسرنگون افتادندبردنیاوزینتِ دنیا دین نزدِ شان بجز حکایات ہا باقی نماند۔وہرکہ

تأمّلَ فی تشتُّت أہواۂم، وتفرُّق آراۂم، علِم بالجزم أنہم قومٌ أُغلِقَتْ

درانواع اقسام خواہش ایشان وتفرقہ رائے ہائے ایشان تامل کند اوبالجزم خواہد دانست کہ ایشان

علیہم أبواب المعرفۃ، وانقطع صفاء التعلق بالحضرۃ إلّا قلیل

قومے ہستند کہ برودرہائے معرفت بستہ شد وصفائی تعلق بحضرت عزت منقطع گشت مگرکمتر

من الذین یدعون اللہ أن یرفع حُجب الغفلۃ. ولکن کثیرا منہم نبذوا

ازمردمان کہ دعامیکنند کہ خدا تعالیٰ پردہ ہائے غفلت بردارد مگر اکثراوشان حقیقت توحید

حقیقۃ التوحید من أیدیہم وما بقی الإیمان إلا علی الألسنۃ.

راازدست انداختند وایمان باقی نماندہ مگر برزبان ہا

یسُبّون عبدًا جاء ہم فی وقتہ ویحسبون أنہم یُحسنون، وختم اللہ

آن بندہ راکہ نزدشان دروقت خود فرستادہ شد دشنامہامیدہند ومی پندارند کہ این کارنیکوست وخدابر

علی قلوبہم فہم لا یفہمون. یظنون أنہم علی الحق وما ہم علی الحق،

دلہائے شان مہر کردہ است پس اوشان نمی فہمند گمان می کنند کہ ایشان برحق ہستند حالانکہ برحق نیستند۔

وإنْ ہم إلا یخرصون۔ تجدہم کأُناس رقود، والمتمایلین علی الجحود۔ خُدعوا

ودروغ می گویند توایشانراہمچو قوم خوابندگان خواہی یافت ومائل برانکار مشاہدہ خواہی کردازرسمہا

عن الحقائق بالرسوم وشُغلوا عن الیقین بالموہوم. إنہم مرّوا بنا

فریب خوردہ وحقیقت ہاازدست دادہ۔وازبہرامرے موہوم یقین راگذاشتہ۔ایشان اعتراض کنندگان برما



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 241

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 241

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/241/mode/1up



معترضین قبل إیفاء الموضع حقَّہ، ورأوا بَدْرَنا ثم أرادوا شقَّہ. وإنّی

گذرکردند قبل ازانکہ حق مقام اداکردہ باشند وماہِ چاردہ مارادیدند بازشگافتن آن ماہ خواستند۔ ومن

جئتہمؔ عند الضرورۃ الحقّۃ، وفساد الأمّۃ، فکانت أدلۃ صدقی موجودۃ

نزداوشان نزدیک ضرورت حقہ وفساد امت آمدہ بودم پس دلیلہائے صدقِ من درنفوسِ

فی أنفسہم ما رأوہا من الغباوۃ، ثم من الشقوۃ أنہم ما فکّروا فی رأس الماءۃ

اوشان موجود بودندمگرازغباوت خود ندیدند۔بازبدبختی اینست کہ ایشان درصدی بدری یعنی چہاردہم

البدریۃ، التی تختص بالمسیح الموعود عند أہل البصیرۃ، واتفقت علیہا شہادات

غور نکردند۔آن صدی چہاردہم کہ نزدِاہل بصیرت بمسیح موعودخصوصیت داردو اتفاق کردہ است وبَروے شہادتہائے

أہل الکشف والأحادیث الصحیحۃ، وإشارات النصوص القرآنیۃ۔ ولمّا أصرّوا

اہلِ کشف واحادیثِ صحیحہ و اشارات قرآن شریف وہرگاہ برانکار

علی الإنکار أقبلتُ علی المنکرین، وقلت عندی شہادات من اللہ، فہل أنتم من

اصرارکردند سوئے منکران متوجہ شدم وگفتم نزدمن شہادت ہائے خدااست۔پس چہ شمارغبت دارید

المتقبلین؟ فجحدوا بہا واستیقنتْہا أنفسہم۔فیا أسفا علی القوم الظالمین! ہنالک

کہ ازقبول کنندگان شوید۔پس انکارآن شہادتہاکردندودلِ شان آن ہاراقبول کردہ بودپس افسوس بران قوم ظالمان

تمنّیت لو کان وباء یُنبّہ المعتدین، وأُوحیَ إلیّ أنّ الطاعون نازل وقد

دران وقت تمناکردم کہ کاش وبائے بودے کہ این تجاوز کنندگان رامتنبہ کردے۔وسوئے من وحی فرستادہ شدکہ طاعون

دعَتْہ أعمال الفاسقین. فواللہ ما مضٰی إلا قلیل من الزمان حتی عاث

می آید وموجب آمدن آن اعمال فاسقان است۔پس بخداکہ صرف قلیلے اززمان گذشتہ بود کہ طاعون

الطاعون فی ہذہ البلدان. فعزوہ إلی سوء أعمالی، وقالوا: إنا تَطیَّرْنا بک،

درملک تباہی افگندن شروع کرد۔پس طاعون راسوئے بداعمالی من منسوب کردند وگفتند کہ ماباتوبدفالی

وضحکوا علی أقوالی، وقالوا: إنّا من المحفوظین. لا یمسّنا ہذا اللظی،

گرفتہ ایم وبرسخن ہائے من خندیدند وگفتندکہ مامحفوظیم مارااین آتش مس نخواہد کرد



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 242

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 242

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/242/mode/1up



ولا یموت أحدٌ من علمائنا بالطاعون، فإنا نحن الصالحون وأہل التقی.

وہیچکس ازعلماء مابطاعون نخواہد مرد چراکہ ماصالحان و پرہیزگاریم

وأؔ ما أنت فستُطعَن وتموت فإنک کَیذُبانٌ. فقلت: کذبتم، بل لنا من الطاعون

مگر توعنقریب بطاعون مبتلا خواہی شد وخواہی مرد چراکہ تودروغگوہستی پس گفتم کہ دروغ گفتیدبلکہ ماراازطاعون

أمان، ولا تخوّفونی من ہٰذہ النیران، فإنّ النّار غلامنا بل غلام الغلمان.

امان است۔ومراازین آتش ہامترسانید چراکہ آتش غلام ماست بلکہ غلامِ غلامان مااست۔

فما لبثوا إلّا قلیلا حتّٰی زاروا المنون، ومات بعض أجلّ علماۂم من الطاعون،

پس درنگ نہ کردندمگر کمتر تاآنکہ زیارتِ مرگ کردند۔بعض ازبزرگترعلمائے ایشان بطاعون بمردند

وکنتُ أخبرت بہذا قبل موت ذالک المطعون، فإن شئت فانظر أبیاتًا

وبودم کہ خبر دادہ بودم بدین حادثہ قبل ازمردن این عالم طاعون زدہ۔ واگر بخواہی پس ببین چندبیت

من قصیدتی الإعجازیۃ، التی کتبناہا فی ہذہ الصفحۃ علی الحاشیۃ*

از قصیدۂ اعجازی من آن بیت ہاکہ نوشتم من آنہارادرین صفحہ برحاشیہ

وما نظمت تلک القصیدۃ إلا لہذا الحزب الذی خذلہم اللہ بتلک الآیۃ،

ومن نظم نہ کردم این قصیدہ را مگر ازبہرِہمین گروہ کہ مخذول کردخداتعالیٰ ایشان رابدان نشان


* منقول من صفحہ ۵۸ و ۶۳ من کتابی الاعجاز الاحمدی۔


اذا ما غضبنا غاضب اللہ صائلا


علی معتد یؤذی و بالسوء یجھرٗ


ماچون خشمگین شویم پس خدا برانکس خشمگین میگرددکہ درایذاء آن حد تجاوز کردہ و دربدگوئی کار خودرا بانتہارسا نیدہ


و یاتی زمان کاسرٌ کلّ ظالم


و ھل یھلکن الیوم الا المدَمّرٗ


وآن زمان می آید کہ شوکت ہر ظالم را خواہد بشکست و آن روز ہیچکس ہلاک نخواہد شد مگر آنکہ خودرا پیش ازین ہلاک کردہ


و انی لشرالناس ان لم یکن لھم


جزاء ا ھا نتھم صغار یصغّرٗ


و من بدتر از ہمہ مردمان خواھم بود۔ اگر اہانت کنند گانرا بجزائے خودآن حقارتے پیش نیاید کہ خود محسوس کنند کہ این امرموجبِ سبکی و حقارت ماست


قضی اللہ ان الطعن بالطعن بیننا


فذالک طاعون اتاھم لیبصرُوا


خداایں فیصلہ درمیان ماکردہ است کہ طاعون عوض طعن است پس ہمین طاعون است کہ ایشان راخواہد آمد تاچشم شان بکشاید



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 243

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 243

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/243/mode/1up



وماؔ خاطبت إلا إیاہم إتماما للحجّۃ، بل سمیّتُ بعضہم فی تلک القصیدۃ، لئلا یکون

ومن مخاطب نہ کردم درقصیدہ مگر این کسان رابرائے اتمامِ حجت وبعض اوشان رابنام ذکرکردم درین قصیدہ

أمری غُمّۃً علٰی أہل البصیرۃ والنصفۃ. فَوَاللّٰہ ما مضٰی شہر کامل علی ہذہ

تاکہ براہل بصیرت وانصاف ایں امرِمن پوشیدہ نماند۔پس بخدانگذشتہ بود ماہے تمام بریں خبرہا

الأنباء المشاعۃ، حتی أخذ الطاعون کبیرہم الذی أغرٰی علیّ أشرار البلدۃ.

شائع کردہ۔تاآنکہ بزرگترعلمائے ایشانراطاعون گرفت یعنی آن عالم کہ مردم شریر رابرمن برانگیختہ

وکانوا آذونی مِن کل نہج وبالغوا فی الإہانۃ، وأشاعوا أوراقا مملوّۃ من السب

می کرد وبودند مراازہر طریق ایذا می دادند ودراہانت مبالغہ می کردند وآن اوراق شائع کردند کہ ازدشنام

والفحشاء والبہتان والفِرْیۃ، ومع ذالک طلب منی ألدُّہم قبل ہذہ الواقعۃ آیۃً

وفحش گوئی وبہتان ودروغ پُربودند۔وباوجود این طلب کردازمن نشانے بسیارخصومت کنندہ ازایشان قبل ازیں واقعہ

کنت وعدتہا للفءۃ المنکرۃ، وأشاع ذالک فی جریدۃ ہندیۃ یسمّی بالفیسۃ، وما

طاعون کہ درایشان بظہورآمدواشاعت کردآن طلب خود رادرپرچہ اخبار ہندی کہ نام آن پیسہ اخبارست ونہ

طلب منی تلک الآیۃ إلا بالسخریۃ۔فأراہ اللّٰہ ما طلب، وکان غافلا من الأقدار السماویۃ۔

طلبیدازمن این نشان رامگر ازروئے خندہ واستہزا پس بنمود خداتعالیٰ اوراآنچہ طلب کردوازتقدیرہائے آسمانی غافل بود

کذالک یتجالد اللّٰہ قوما یعادون أہل الحضرۃ، وإن فی ذالک لعبرۃ لأہل

ہمچنین خدابشمشیرجنگ می کند باکسانے کہ اہل اورادشمن می گیرندودرین برائے سعادت منداں عبرت است۔

السّعادۃ. وما کان لبشر أن یفر من اللہ، فمن حارب أولیاء ہ فقد ألقی

ومجال بشری نیست کہ ازخدابگریزد۔پس ہرکہ بااولیاء اوجنگ کند اوخودرا

نفسہ إلی التہلکۃ. ومن تاب بعد ذالک فیتوب اللّٰہ علیہم، فإنہ کریم

درہلاکت انداختہ است۔وہرکہ بعدازین توبہ کند پس خداسوئے اورجوع خواہدکردچراکہ کریم است

واسع الرحمۃ۔وإن لم یکفّوا ألسنتہم ولم یمتنعوا ولم یزدجروا، ویعودوا

وسیع الرحمۃ۔ واگرزبان بند نہ کنندوبازنیایند وباز بسوئے عادت نخستیں رجوع کنند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 244

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 244

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/244/mode/1up



و ؔ یسبّوا ویعتدوا، فیعود اللہ إلیہم ببلیۃ ہی أکبر من السّابقۃ. وإنہ یُنزل

ودشنام دہند وازحددرگذرند۔پس خداسوئے ایشاں بآن بلائے رجوع خواہدکردکہ بزرگترازبلائے اوّل خواہد بود

البلایا بالتوالی، ولا یبالی، فتوبوا إلیہ یا ذوی الفطنۃ. وما یفعل اللہ بعذابکم

وخداتعالیٰ پے درپے بلاہامی فرستدوہیچ پروائے نداردپس اے دانایان! سوئے خدارجوع کنید وخدارا

إن ترکتم سبل الفحش والمعصیۃ، واللہ غفور رحیم.

بعذاب شما چہ کاراگر طریق فحش ومعصیت ترک کنید وخداغفورورحیم است۔

فی بیان ما ظہرَ بعد ذالک من الآیات والمعجزات والتائیدات

دربیان آں امورکہ بعد ازیں بطورنشان ہاومعجزات ہاوتائیدات ہاشدند

ثم بعد ہذا عَمَّ الطاعون طوائفَ ہذہ البلاد، ووقع الناس صرعی کالجراد،

بازطاعون درملک ماعام شد ومردم ہمچو ملخ برزمین اوفتادند

وافترسہم ہذا المرض کالأسد الغضبان، أو کذئب عائث فی قطیع الضّان.

وشکارکرد او شاں راایں مرض ہمچو شیرخشمناک یاہمچو گرگے کہ در رمہ میشاں اوفتد

وکم من دارٍ خربت وصال الفناء علی أہلہا، والأرض زُلزلت وصبّت الآفۃ

وبسیارخانہ ہاویران شدندودرباشندگان آن ہلاکت واقع شد وبرزمین زلزلہ افتاد۔وآفت برنرم

علی وعرہا وسہلہا. وما ترک ہذا الداء مقاما بل جاب الأقطار، وتقصَّی

وسخت آں ریختہ شدوایں مرض ہیچ مقام رانگذاشت بل ہمہ طرفہاراقطع کرد۔وتااقصیٰ

الدیار، ووطّأ البدو والحضر، وأدرک کل من حضر، وما غادر أہلَ حُللٍ

حدوداین ملک رسید ونہ دہ گذاشت ونہ شہرے وہرکہ حاضربوداوراگرفت ونہ خوش پوشاں راگذاشت

ولا أطمارٍ، ودخل کل دارٍ، إلا الذی عُصم من ربٍّ غفار. وکذالک حضر

ونہ کہنہ پوشاں راودرہرخانہ داخل شدمگر آنکہ خدائے غفوراورامحفوظ داشت وہمچنیں فوج



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 245

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 245

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/245/mode/1up



أفوؔ اج منہم مأدبۃ الطاعون، ورجعوا بمائدۃ من المنون، وجاؤوا کأضیاف

درفوج مردم دعوت طاعون راحاضرشدندوبمائدہ موت واپس آمدند۔ وہمچو مہمانان درخانہ

دار ہذا الوباء ، فقدّمت إلیہم کأس الفناء ۔فالحاصل أن الطاعون قد

ایں وباآمدند۔پس کاسہائے موت پیش شاں بردہ شد۔پس حاصل کلام اینست کہ طاعون ایں

لازم ہذہ الدیار ملازمۃ الغریم، أو الکلب لأصحاب الرقیم. وما أظنّ

ملک راچناں دست بدامن ست کہ قرضخواہ قرضداررا۔یاسگ اصحاب کہف را۔ومن گمان نمیکنم

أن یُعدَم قبل سنین، وقد قیل: عمر ہذہ الآفۃ إلی سبعین. وإنہا ہی

قبل ازسالہا ایں مرض معدوم شود۔ومیگویند کہ عمراو تاہفتاد سال است وایں ہماں

النار التی جاء ذکرہا فی قول خاتم النبیین، وفی القرآن المجید من ربّ

آتش ست کہ ذکرآں درقول آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم یافتہ می شودودرقرآن *نیز ذکرِآں است

العالمین، وإنہا خرجت من المشرق کما رُوی عن خیر المرسلین، وستحیط

وآں ازمشرق بروںآمدہ چنانچہ ازآنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم روایت کردہ اند۔وہمہ آبادی ہا

بکل معمورۃ من الأرضین، وکذالک جاء فی کتب الأوّلین، فانتظر حتی

رامحیط خواہد شد وہمچنیں درکتابہائے پیشینیاں آمدہ پس انتظارکن

یأتیک الیقین. فلا تسأل عن أمرہا فإنہ عسیر، وغضبُ الربّ کبیر،

تاترایقین بیاید۔پس ازامرآں مپرس کہ آں مشکل است وغضب خداتعالیٰ بزرگ است

وفی کل طرف صراخ وزفیر، ولیس ہو مرض بل سعیر. وتلک ہی دابّۃ

ودرہرطرف فریاد ونالہ است وایں مرض نیست بلکہ آتشِ سوزان است۔ وایں ہمہ کرم

الأرض التی تکلّم الناسَ فہم یجرحون، واشتد تکلیمہا فیُغتال الناس

زمین است کہ مردم رامیگزد پس اوشاں مجروح میشوند۔وسخت شدگزیدن او پس مردم بناگہ کشتہ میشوند

ویُقعَصون بما کانوا بآیات اللّٰہ لا یؤمنون، کما قال اللّٰہ عزَّوجلَّ

وبجائے خودمے میرند چراکہ اوشاں بہ نشان خداایمان نمی آوردند ہمچناں کہ گفتہ اوتعالیٰ


* ایڈیشن اول میں ’’من ربّ العالمین‘‘ کا فارسی ترجمہ لکھنے سے رہ گیا ہے (ناشر)



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 246

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 246

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/246/mode/1up


کہ ہیچ دہ نیست مگرماقبل ازیوم قیامت آنراہلاک خواہیم کردیامعذب خواہیم نمود

فکذالک تشاہدون. وذالک بأن الناس کانوا لا یتقون، وکانوا یشیعون

وہمچنیں مشاہدہ میکنید وایں ازیں باعث کہ مردم پرہیز گاری اختیارنمی کردند۔وبودندکہ شائع

الفسق فی أرض اللّٰہ ولا یخافون، ویزدادون إثما وفحشاء ولا ینتہون.

مے کردند فسق رادرزمین خداونمی ترسیدند۔ ودربدی ہازیادت می کردند وبازنمی آمدند۔

وإذا قیل: اسمعوا ما أنزل اللہ لکم فکانوا علی أعقابہم ینکُصون. فأخذہم

وچون گفتہ می شد کہ آنچہ خدابرائے شماآوردہ ست آنرابشنویدپس پسِ پامیرفتند پس گرفت

اللہ بعقابہ ہذا لعلہم یرجعون. وتری قلوب أکثر الناس تمایلت علی

خداتعالیٰ ایشان را بعذاب خود طاعون شاید باز آیند۔ومی بینی دلہائے اکثرمردم کہ بر

الدنیا فہم علیہا عاکفون، وتموجت جذبات نفوسہم وانفجرت منہا

دنیاافتادند پس اوشاں براں معتکف ہستند۔وجذبات نفسہائے ایشاں در تموج آمدند وازاں چشمہ ہا

عیون۔وإذا قیل لہم: لا تعصوا أمر ربکم وأطیعوا مع الذین أطاعونِ، وقد أرداکم

جاری شد۔وچوں ایشاں راگفتہ شود کہ نافرمانی رب خود مکنید واطاعت من کنید بانانکہ اطاعت کردند وبہ تحقیق

الطاعون، قالوا: ما أنت إلا دجال، ولم یحیطوا بأمری علما ولم یصبروا

طاعون شماراہلاک کردہ است۔میگویندکہ توچیزے نیستی مگر دجال حالانکہ حقیقت مرابخوبی نفہمیدہ اند ونہ فکرمیکنند۔

کالذین یتفکرون۔وقد رأوا آیاتِ السماء وآیات الأرض ثم لا یتقون، بل ہم قوم

وبتحقیق دیدند نشان ہائے آسمان ونشان ہائے زمین بازتقویٰ اختیار نمی کنند بلکہ این قومے ست

یجترء ون۔وقد بلغ الزمان إلی منتہاہ وتبین أکثر ما کانوا ینتظرون، ثم لا ینظرون۔

کہ دلیری میکنند۔وبتحقیق زمانہ تاانتہاء خودرسیدہ وظاہر شد اکثر ازاں چہ انتظار می کنند۔بازنمی بینند۔

أہذہ عَلَمُ الدّجاجلۃ؟ فأرُونی کمثلہا إن کنتم تصدقون، أم کنتم أشقیاء فی کتاب اللہ فما جعل اللّٰہ

چہ ایں نشان دجالان است۔پس بنمائیدمرامثل آن اگر شماراستگوہستید چہ شمادرکتاب الٰہی بدبخت بودید پس خدابہرہ شما



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 247

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 247

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/247/mode/1up


نصیبکمؔ إلا الدجالین. ما لکم کیف تحکمون؟ بل ظہر وعد اللہ فی وقتہ

صرف دجالان داشتہ چہ شد شماراچگونہ حکم میکنید۔بلکہ وعدہ خدادروقت خودحق حق بظہور

صدقًا وحقًّا، فبؤسًا للذین لا یقبَلون. قوم لُدٌّ یؤثرون الظلماتِ علی النور

آمدہ پس افسوس برآنانکہ قبول نمی کنند قومے ست بسیارخصومت کنندہ اختیارمیکنند

وہم یعلمون، وکأیّن من آیۃ رأوہا بأعینہم ثم ینکرون. ألم یروا

ظلمت رابرنورومیدانند وبسیارنشان ہاکہ بچشم خوددیدہ اند آیاندیدہ اند

أن الأرض ملئت ظلما وزورا وأن العدا من کل حدب ینسِلون؟

کہ زمین ازظلم ودروغ پُرشدہ است ودشمنان ازہر بلندی مے دوند۔

وقال بعضہم: ما رأینا من آیۃ. یا سبحان اللہ! ما ہذہ الأکاذیب وترکُ

وبعض ازعلماء ایشان گفتند کہ مانشانے ندیدہ ایم۔ پاک ست خدااینچہ دروغہاست وترک کردن

خوف الحسیب؟ وإن فصل القضایا یکون بالشواہد أو الألایا،

خوف خداتعالیٰ ودرستی فیصلہ مقدمہ ہا یابگواہان می شود یا بہ قسم ہا۔

فأراہم ربی شواہد من الأرض والسّماوات، فعمُوا وصمُّوا وما خافوا یوم

پس بنمودخدائے من برائے اوشاں گواہان صدق من اززمین وازآسمان۔پس ندیدندونشنیدندونترسیدند

المکافاۃ.ثم أُقسِم باللہ الذی خلق الموت والحیاۃ إنی لصدوق

ازروزمکافات۔ بازقسم می خورم بآں خدائے کہ موت وحیات راپیداکردکہ من برراستی ہستم

وما افتریت علی اللہ وما اتّبعتُ الشبہاتِ، وإنی أنا المسیح الموعود

وبرخداافترا نہ کردہ ام وپیروی شبہات نہ نمودم ومن مسیح موعود

والإمام المنتظر المعہود، وأُوحیَ إلیّ من اللہ کالأنوار السّاطعۃ، فأذکّر

وامام منتظر معہود ہستم ووحی کردہ شدسوئے من ازخداتعالیٰ ہمچو نورہائے روشن پس من مردم را

الناس أیامَ اللّٰہ بالبصیرۃ۔ وبُشّرتُ أن وقت البرد قد مضٰی، و زمان

ازروزہائے خداازروئے بصیرت یادمیدہانم وبشارت دادہ شدہ ام کہ وقت سردبگذشت وزمانہ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 248

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 248

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/248/mode/1up


الزؔ ہر والثمار أتٰی، وکاد أن تنجاب الثلوج وتخرج المروج، وحان أن یُنبَذ

گلہاومیوہ ہابیامدہ ونزدیک شد کہ برف ہابگدازندوسبزہ ہابیروں آیند و برانداختہ شوند

الذین انتبذوا الحق ظِہْریّا، وملؤا فیما دوّنوہ أمرًا فَرِیّا، وکان مَرْجُوًّا منہم

آنانکہ حق راپسِ پشت انداختند ودرکتب ہائے خود دروغ راجمع کردندوازعلماء این امیدداشتہ بودیم

أن ینبّہوا ہممہم، ویوجّہوا إلی التعاون کَلِمَہم، ویساعدوا بما یصل

کہ ہمت ہائے خودراخبردار کنند وسوئے مدد کلمات خودراتوجہ دہند۔وتابحدیکہ ممکن باشد مددما

إلیہ إمکانہم، ویقوم بہ بیانہم. فخالفونا لا بِسِرِّ القلب بل بجہر اللسان،

کنند وتابحدیکہ بیان تواں کردبیان کنند پس مخالفت ماکردندنہ بدل بلکہ بجہرِزبان وتیز کردند

وحدّوا أَلْسُنَہم إلی حد کان فی الإمکان، کأنہم سباع أو حیوات، وکأنّ

زبان ہارا تابحدیکہ امکان داشت گویااوشاں درندگاں ہستند یاماران وگویا

ألسنہم رماح أو مرہَفات۔ وما کان جوابہم إلا أن یقولوا إنہ دجّال

زبانہائے شاں نیزہ ہاہستند یا تیغہا۔وجواب ایشاں بجز ایں ہیچ نبود کہ ایں دجالے است

من الدجّالین، وما تذکروا مَن درَج من المفترین. أَ وُضِعتْ لہم

از دجالان و یاد نہ کردندآنانراکہ ازمفتریان گذشتہ اند۔آیا برائے شاں ہیچ

قبول فی الأرض أو أری اللہ لہم من الآی الموعودۃ للعالمین؟ ومن

قبولیتے برزمین پیداشدیاخداتعالیٰ برائے شاں نشانہائے موعود خودبنمود وہرکہ

أراق کأس الکری، ونصنصَ رکاب السری، ونظر إلی زمن مضی، فلا یخفی

ریخت کاسۂ خواب را ونیک راند شتران شب سیررا۔ونظرکرد دران زمانہ کہ بگذشت پس براو

علیہ مآل المتقولین. أتعلمون رجلا ورَد حمی الحضرۃ کالسارقین، ودخَل

انجام کارمفتریان پوشیدہ نخواہدماندآیامیدانیدانسانے راکہ درمرغزارحضرت عزت ہمچو دزدان بیایدودر

حرمَ اللہ کاللصوص الخائنین، ثم کانت عاقبۃ أمرہ کالصّادقین؟

حرم الٰہی ہمچو دزدی کنندگاں خیانت پیشہ داخل شد۔بازانجام کار او ہمچو راستاں بود



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 249

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 249

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/249/mode/1up



أتحسبوؔ ن الافتراء کأرضٍ دَمِثٍ دمَّثہا کثیر من الخُطا، واہتدت إلیہا

آیاگمان میکنیدافترا راکہ ہمچو زمین نرم ست کہ نرم کردآنرابسیار گام ہا۔وراہ یافت

أبابیل من القطا؟ کلا.. بل ہو سمٌّ زُعاف مَن أکَلہ فقُعص من غیر مکثٍ

سوئے آن گروہ درگروہ مرغان سنگ خوار۔ہرگزنیست بلکہ آن زہرِ قاتل است ہرکہ آنرابخوردبے توقف بمرد

وفنَی. وکیف یستوی رجل خاف مقام ربہ فعُلّم من لدنہ وأُعطیَ آیات کبری،

ونابودشد۔وچگونہ برابرشود مردے کہ ازخدابترسدپس ازطرف اونشانہاوصلاحیت عقل یافت۔

ونورا وصلاحا ونُہٰی، وأُرسلَ إلی خلق اللّٰہ لیہدیہم إلی سبل الہدی..

وسوئے مخلوق فرستادہ شد تااوشاں راطرف راہ ہائے ہدایت رہنمونی کند

ورجل آخر یمشی کلصوص فی اللیل ومال عن الحق کل المیل، وسرَّی إیجاسَ

ومردے دیگر ست کہ ہمچو دُزداں بشب می رود۔و ازحق دورتررفتہ و دورکرد دردل داشتن

خوفِ اللہ واستشعارَہ، وتسربَلَ لباسَ الافتراء وشعارَہ، وقصر ہمّہ علی الدنیا

خوف الٰہی وپنہاں داشتن آں وپوشیدہ لباس افترا راوجامہ اورا۔وہمہ ہمت خودبردنیا

التی یتجنّٰہا * ولا یقصد الآخرۃ ولا یجتلیہا؟ کلا۔لا یستویان، وللصادقین

گماشت ومی چنیداوراوقصدعاقبت نمی کند ونمی بیند آنراہرگزاین ہر دوبرابرنیستند وبرائے صادقان

قد کتب الفرقان.. وعدٌ من اللہ الرحمٰن فی کتابہ القرآن. فلا حاجۃ

نوشتہ شدہ است کہ درایشاں وغیرایشاں مابہ الامتیازباشد۔ایں وعدہ است ازخداتعالیٰ درکتاب اوکہ قرآن مجیدست۔

لأعدائی إلی أن یشرعوا رماحہم، أو یتقلدوا سلاحہم، أو یکفّروا أو یفسّقوا،

پس ہیچ حاجت نیست کہ نیزہ ہابجنبانند وسلاحہابیاویزندیامراکافر بگویند وفاسق بدانند

فإن ہذہ کلہا من قبیل الفحشاء ، وإن الموت منقضٌّ علٰی کل رأس من السماء ،

کہ ایں ہمہ طریق ہاازطریق فحش ست۔وموت آواز می کند ازآسمان برہرسرے ۔

فلِمَ یختارون سبیل الأ۔تقیاء وما فی أیدیہم إلّا الظنّ، وقد أہلکَ

پس چراتقویٰ اختیارنمی کنند۔ودردستِ شاں بجزظن کدام چیزاست وپیش زیں



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 250

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 250

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/250/mode/1up



الیہوؔ ۔دَ ظنونُہم من قبل ہؤلاء ، فکفروا* بعیسی ابن مریم وخاتم الأنبیاء.

ظن ہائے یہودیاں راہلاک کردہ پس بعیسیٰ ؑ وآنحضرت صلعم آیابہ ہمچوایں روایات

أتنکروننی بمثل ہذہ الروایات؟ کلا۔ بل تعرفون الصادق والکاذب بالعلامات،

انکارمن کنید؟ہرگزنیست ایمان نیاوردندبلکہ صادق وکاذب رابنشانہاخواہید شناخت وہردرخت

وکل شجر یُعرَف بالثمرات۔أ رأیت سارقا وافی بابَ الإمارۃ، وسرَق مالا بأعین

ازثمرہائے خودشناختہ میشود۔آیادیدی ہیچ دزدے راکہ بردر امیرے رفت وروبروئے بینندگان مالے

النظّارۃ، ثم ما أُخذ بعد ہذہ الغارۃ فکیف لا یؤخذ من یغیّر دین اللہ و

بدُزدید۔پس ایں تاراج گرفتارنشد پس چگونہ گرفتہ نشود کسے کہ تغیر دہد دین الٰہی را و

یقوّض مبانیہ، ویحرف بحسب ہواہ معانیہ، لیبرَأ المسلمون من الحقّ،

بنیادآن برکند۔وحسب خواہش خود معانی اورامبدل گرداند تاکہ مسلمانان ازحق بیزارشوند

ویلحقوا بمن یناویہ ویَطمِر کالبَقّ۔ أتظنّ ہذا الأمر من الممکنات کلا بل ہو

وبآں کس پیوندندکہ بامسلمانان دشمنی می ورزدوہمچوپشہ می جہد آیااین امرراازممکنات گمان می کنی۔

من المحالات. ولو کان اللّٰہ لا یغضب علی المفترین لضاع الدین، ولم یبق

ہرگزنیست بلکہ ایں ازمحالات است۔ اگر خداچنیں بودے کہ برمفتریان غضب نکردے البتہ دین ضائع شدے

دلیل علی صدق الصادقین، وارتفع الأمان واشتبہ أمر الدین. وللہ غیرۃٌ

ودلیلے برصدق صادقاں باقی نماندے۔وامان مرتفع شدے وامردین مشتبہ گشتے۔وخدائے راست

کالبحار الزاخرۃ، والجبال الشامخۃ، أمواجہا ملتطمۃ، وأفواجہا مزدحمۃ،

غیرت ہمچودریائے تیزروندہ وکوہ ہائے بلند سرکشیدہ موجہائے آں غیرت پے یکدیگراندوشرحہائے انبوہے

فیسلّ سیفہ علی المتقوّلین، لئلّا یتکدر بہم عینُ المرسلین فی أعین الجاہلین.

پست کنیدپس شمشیرخودبرافترا کنندگاں می کشد تابوجہ شامت ایشاں چشمہ صافی مرسلاں مکدرنہ

وکل ذالک کتبتُ فی الکتب، فردّ العدا ردّ الغضب، فأغلقتُ دونہم

گردد وایں ہمہ درکتاب ہانوشتم۔پس ردکردندردغضب نہ ازجہت انصاف ۔پس برایشاں درہائے خود



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 251

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 251

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/251/mode/1up


الأبوؔ اب، وما کلّمتُ أحدا إلا الذی أناب. وکانت أنفاسی متصاعدۃ لہجوم

بہ بستم وباہیچ کس مکالمہ نہ کردم مگر باآنکہ رجوع کنند انفاس من بالامی کشیدندازناگہ آمدن

الحزن، وعبراتی متحدرۃ تحدُّر القطرات من المزن۔ ثم تَسعَّرَ الطاعون ولا

حزن و اشک ہائے من فرومی افتندہمچو فرواُفتادن قطرہائے بارش۔بازافروختہ شدطاعون ونہ

کأوائل الزمان، وکان یأکل قُرًی وأمصارًا کالنیران. ہنالک أُوحی إلیّ

ہمچو روزہائے اول وبودکہ می خورددہ ہاراوشہرہاراہمچو آتش۔ دریں وقت سوئے من وحی

مرۃ أخرٰی، وقیل: إن الأمان للذی سکن دارک ولازَمَ التقوٰی. وأمّا

کردہ شدباردوم کہ آں شخص راازطاعون امان است کہ درخانہ توسکونت اختیارکرد ولازم گرفت تقویٰ رامگر

ألفاظ الوحی فہو قولہ تعالی: "إِنّیْ أُحَافِظُ کُلَّ مَنْ فِی الدَّار

الفاظ وحی این اند کہ خداتعالیٰ میفرماید کہ من ہمہ راکہ درخانہ توہستند ازطاعون محفوظ خواہم داشت

إِلّا الذین عَلَوا من استکبار"، وقال: "إنی مع الرسول أقوم، وألوم مَن

مگرآنانکہ ازاطاعتِ من سرکشندوازربقۂ اطاعت من گردن بیروں کشندآناں ازطاعون درامن نیستندوگفت اوسبحانہ کہ

یلوم، أُفطِر وأصوم"، وقال: "لولا الإکرام لہلَک المقام". وکان ہذا

من بارسول خواہم ایستادوآنکس راملامت خواہم کردکہ ملامت گراوباشدوافطارخواہم کرد وروزہ خواہم داشت وگفت اوسبحانہ

فی أیام إذ الصخور من الطاعون تتواقع، وبلایاہا إلی الخلق تتتابع. وبشّرنی

کہ اگر مراپاس عزت تونبودے ہمہ راکہ دردہ ہستند ہلاک کردمے واین وحی وقتے شدہ بودکہ سنگہائے طاعون برابرمیبارید وبلاپے درپے

ربی بأن ہذہ العصمۃ آیۃ لک من الآیات، لیجعل فرقانا بینک وبین

می آمد وخدائے من مرابشارت دادکہ این حفاظت برائے تونشانے خواہدبودتااوتعالیٰ درتوودر

أہل المعاداۃ۔ ثم بعد ذالک الوحی الذی نزل من اللہ الکریم، صدر من

دشمنان توفرقے ظاہر کند۔بعدازیں وحی حکم خال زدن برآمد۔

الحکومۃ حکمُ التطعیم لہذا الإقلیم۔ فما کان لی أن أعرض عن حکم الرحمٰن،

برائے ایں اقلیم۔پس مجال من نبود کہ ازحکم ایزدی سربتابم



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 252

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 252

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/252/mode/1up



بل ؔ کنت أنتظر آیۃ عند ہذا التُّکلان، لیزدادجماعتی إیمانا ولیکمل العرفان۔ وطعَننی

بلکہ بودم کہ انتظارنشانے میکردم بروقت ایں توکل تاجماعت من درایمان وعرفان ترقی کندوبریں توکل ہر شخص کہ

علی ذالک کلُّ من کان یعبد صنم الأسباب، وقالوا: إن فی التطعیم خیرا فکیف تترک

پرستش اسباب می کرد مرابطعن پیش آمد وگفتند کہ درخال زدن خیروصواب است پس چگونہ

طریق الخیر والصواب؟ فأشعت فی کتابی السفینۃ أن الطعن لا یَرِدُ علیّ

طریق خیررامی گذاری۔پس من درکتاب کشتی نوح شائع کردم کہ ایں طعن برمن بعد ازمقابلہ

إلا بعد المقابلۃ، وأما قبلہا فلیس ہو من شأن أہل العقل والفطنۃ۔

واقع خواہدشد وپیش ازمقابلہ طعن کردن کارخردمنداں نیست

فلو ثبت فی آخر الأمر أن العافیۃ کلہا فی التطعیم، فلست من اللہ العزیز

پس اگردرآخرامرثابت شدکہ ہمہ عافیت درخال زدن است پس من ازطرف خدانیستم

الحکیم. وکان ہذا الإعلان أمرا حفظہ الصبیان، وعرفہ النسوان،

وایں اعلان من امرے بود کہ طفلان آنرایاد کردندوزنان شناختند۔

وذُکر فی الأندیۃ، وورد مجالس الأعزۃ، وارتفع بہ الأصوات فی الشوارع

ودرمجلس ہامذکورشد ودرمجلسہائے بزرگان ذکراو گردید۔ودر کوچہ ہابذکرآں آوازہابلند

والأزقّۃ، حتی وصل الخبر إلی الحکومۃ۔فتعجّبَ کل من سمع مِن توکلنا فی ہذہ

شدند حتی کہ ایں حکومت رانیم خبر گردید۔پس ہریک ازیں توکل دریں اشتعال وبا

النیران المشتعلۃ. فبعضہم ألحقونی بالمجانین، وبعضہم حسبونی کَخَرِفٍ

درتعجب ماند۔پس بعض مردم مرابجنون منسوب کردند۔وبعض مردم ہمچو پیران مسلوب العقل

فارغ من العقل والدّین. فسمعنا قول المعترضین، وتوکلنا علی اللہ المعین،

مراپنداشتند پس ماکلمہ ہائے اوشاں شنیدیم وتوکل کردیم برخدائے مددگار

وقلت: لا تعیّرونی قبل الامتحان، وانتظِروا إلی آخر الأوان.وسعی الحکومۃُ

وگفتم کہ قبل ازامتحان مراسرزنش مکنید۔وتاآخروقت انتظارکشید وحکومت برطانیہ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 253

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 253

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/253/mode/1up


کل السعی لترفع من الخلق ہذہ العقوبۃ، ولیلفّف المجانیق المنصوبۃ،

تمامترکوشش کرد کہ ایں عقوبت راازمردم بردارد و مجانیق قائم کردہ طاعون رابہ پیچد

ویقوّؔ ض الخیام المضروبۃ۔وما کان ہذا إلا نار من السماء ، فکلما أرادوا إطفاء ہا

وخیمہ ہائے طاعون راکہ زدہ شدبکَنْد۔ونبودایں طاعون مگرآتشے ازآسمان۔پس بہرمرتبہ کہ میرانیدن ایں

زادت نیران الوباء ، وأحاطت بالأقطار والأنحاء۔وأنعم اللہ علینا بالعصمۃ من ہذہ

آتش خواستندآں زیادہ شد وہمہ طرفہارامحیط گردید وخداتعالیٰ برمابحفاظت خودانعام کردہ۔

النار، وعصم کل مؤمن تقیّ کان فِی الدّار۔وما اختتم الأمر إلٰی ذالک، بل ظہرت مضرۃ التطعیم

وہر مومن پرہیزگارکہ درخانۂِ من بود محفوظ ماند وبرہمیں قدرکارختم نشد بلکہ بمقابلہ عافیت مامضرت

بالمقابلۃ، وزجَّینا الأیام بالخیر والعافیۃ. ونری أن نفصّل ہذہ المقابلۃ للنظارۃ.

خال زدن ظاہرشد۔ومابخیر وعافیت روزہابسربردیم و مناسب د انیم کہ برائے بینندگان بتفصیل ذکرایں مقابلہ کنیم

تَفْصیل مَا ذَکَرْنَاہُ بِالْإِجْمَال

تفصیل آنچہ ذکرکردیم آنرامجملاً

قد سبق فیما تقدم أنّ بعض الناس جادلونی فی أمر ترک التطعیم، وقالوا

پیش ازیں گذشتہ است کہ بعض مردم بامن مجادلہ کردند کہ چراخال زدن رامے گذاری وگفتند

أتجعل نفسک من الذین یلقون بأیدیہم إلی التہلکۃ ویمیلون عن

آیانفس خودرا از اناں میگردانی کہ بدستہائے خودخویشتن رادرہلاکت می افگنندوازراہ

النہج المستقیم؟ فالصواب الأخذُ بالاحتیاط، وتقدیمُ الحیل التی

مستقیم مے گردند۔پس بہترایں است کہ طریق احتیاط اختیارکردہ شود وپیش ازغلبہ طاعون آن حیلہا

تقدِر بہا علی درء ہذا الداء والإشحاط. فقلت: لا تعجَلوا علیّ، ولا بدّ لکلّ

استعمال کردہ آیدکہ بداں ایں مرض رادورتوان کرد پس گفتم کہ برمن شتابی مکنیدوہرخصومت کنندہ را

مجادل أن ینتظر إلی آخر الزمان، لیُظہر اللّہ أیّ فریق أقرب إلی العافیۃ

لازم است کہ تاآخروقت انتظار کند تاخداتعالیٰ ظاہرکند کہ کدام فریق اقرب بعافیت



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 254

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 254

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/254/mode/1up



واؔ لأمان. ولا یُقضَی أمر بإطالۃ اللسان، بل الحق ہو الذی یتحقق عند

وامان ست۔وہیچ امر بزبان درازی فیصلہ نمی یابد۔بلکہ حق ہمانست کہ وقت امتحان

الامتحان، ومن استعجل بالملامۃ فیصبح کالندمان، ومن أکل غیر فصیح

متحقق شود۔وہرکہ برائے ملامت جلدی کرد پس عنقریب ہمچو پشیماناں صبح خواہدکرد وہرکہ خام رابخورد

فسیکون ما أکلہ آفۃً علی المعدۃ والأسنان۔وأشعت کلّ ما قلت فی کتابی

پس عنقریب آں خوردۂ اوآفت خواہدشد برمعدہ ودندان ہا۔وہرچہ گفتم درکتاب خودکشتی نوح

السفینۃ، وما کان لی أن لا أشیع بعد نزول الوحی والسّکینۃ. وما

شائع کردم۔ومجال من نبودکہ بعد نزول وحی وسکینت آں راشائع نہ کنم ومن ہیچ

أعلم رجلا إلا بلغہ ہذا الخبر، وما أعرف أذنًا إلّا قرعہا ہذا الأثر، حتی

مردے رانمی دانم کہ این خبر اورانہ رسیدہ باشد۔وہیچ گوشے رانشناسم کہ ایں نشان اورانہ کوفتہ باشد۔

إن ہذا النبأ وصل إلی الدولۃ وأرکانہا، وشاع فی کل بلدۃ وسکانہا،

تابحدیکہ ایں خبرتادولت برطانیہ وارکان او رسید۔ ودرہر بلدہ وساکنان آں بلدہ شائع

وزاد الناس طعنا وملامۃ، ورأینا مِن ألسُنِہم قیامۃ. فخاطبتہم وقلت:

گشت ومردم درطعن افزودند۔ ومااززبانہائے شاں قیامتے دیدیم۔پس من ایشاں رامخاطب

إنا نحن المنجدون، وإنا نحن بُشِّرْنا وإنا لمُحْفَظون. فلو لم یصدق ہذا

کردم وگفتم ماگروہیم مددیافتہ۔وماازخدابشارت یافتیم ومامحفوظیم۔پس اگرایں قول راست نباشد

القول فلست من الصّادقین، ولیس کمثلی کاذب فی العالمین. وینسِف

پس من صادق نیستم وہمچو من ہیچ کاذبے دردنیا نخواہدبود۔وبرخواہدکند

الطاعونَ لی ربّی ولو أنہ جبال، وینزِفہ ولو أنہ سیل مغتال، وإنّا

طاعون رارب من برائے من اگرچہ آں کوہ ہاباشد۔ وخشک خواہدکرد اورااگرچہ آں سیلے ناگاہ کشندہ باشد۔وما

أکثر أمنًا وعافیۃ من الآخرین. فانتظروا حتی حین، ثم قولوا ما تقولون

بہ نسبت دیگراں زیادہ تردرامن وعافیت خواہیم ماند۔پس تااخیرانتظارکنید بازگوئیدہرچہ گوئید



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 255

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 255

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/255/mode/1up



إن ؔ رأیتمونا من الأخسرین، وإنا سنزجّی الأیام إن شاء اللہ آمنین.

اگرمارابہ نسبت دیگراں زیادہ ترزیاں کاریافتید۔ومابفضلہ تعالیٰ ایں روزہارابامن بسر خواہیم کرد

فما سمع کلامَنا أحد من الأعداء ، وضحکوا علینا وسخروا منّا وأوذینا کل

پس ہیچ دشمنے کلام ما نشنید وبرماخندیدند واستہزاکردندوبہرگونہ ایذادادہ شدیم۔

الإیذاء . وما زلنا غَرَضَ سہامٍ، ودَرِیّۃَ رماحِ کلامٍ، حتی أتی الوقت الموعود،

وما ہمیشہ بودیم نشانہ تیرہا و نشانہ نیزہ ہائے کلام۔تاآنکہ وقت موعودبیامد

وبدا القدر المعہود، وہو أن الطاعون لمّا تمکّنَ من حصارہ، وأحدق

وتقدیرمعہودآشکاراگردیدوآں ایں ست کہ ہرگاہ طاعون قلعہ خودرامضبوط ساخت۔ وہمہ دیوارہائے

بجمیع أسوارہ، أوجست الحکومۃُ فی نفسہا خیفۃ، وطلبتْ للتطعیم زمرۃً

خودبتکمیل رسانید حکومت برطانیہ دردل خودبہ ترسید۔وبرائے خال زدن گروہے حاذق

حاذقۃ فقلت فی نفسی إنہا فعلتْ کل ما فعلتْ بمصلحۃ ولکنہا حربٌ بمشیۃٍ

ازاطباء بطلبیدپس دردل خود گفتم کہ این حکومت ہرچہ کردہ است نیک ارادہ کردہ ست مگرآن جنگے ست بمشیت

مقدَّرۃ، فإن القیام فی جنب قدر اللہ قعود، والتیقظ رقود، والسّعی

خداتعالیٰ چراکہ بمقابلہ خدااستادن درحقیقت نشستن است۔وبیداری درحقیقت خواب است۔ودویدن درحقیقت

سکون، والعقل جنون، والرأی خرافۃ، والإصلاح مفسدۃ. وکان القوم

آرمیدن است۔وعقل درحقیقت جنون است۔ورائے زدن بے عقلی است۔ واصلاح درحقیقت تباہی انداختن است وقوم مارا

یجہّلوننا ویخطّؤن، ویکذّبون بنبأنا ولا یصدّقون. فکنا ننتظر

بنادانی منسوب می کرد۔ و تکذیب ما می کردند۔ و ما انتظار می کردیم

ما یفعل اللہ بنا وبہم، وکان الناس یتحدثون علی رغم ما قلنا لہم.

کہ خدا باما و ایشاں چہ می کند و مردم برخلاف ماباہم گفتگو می کردند

فلما أُکثِرَ الکلامُ، وقیل: أین الإلہام، إذا فراستی ما أخطأتْ، وکیاستی

پس چوں گفتگو بسیارشد وگفتندکہ الہام کجارفت پس ناگاہ فراست من خطانہ کرد وزیرکی من



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 256

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 256

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/256/mode/1up



کاؔ لشمس أشرقت، وآیتی تبیّنت، ودرایتی تزیّنت، ووجوہ اسودّت، ووجوہ

ہمچو آفتاب بدرخشید ونشان من ظاہرشد ودانشمندی من آراستہ گردید۔وروہاسیاہ شدند۔وروہا

ابیضّت. وما أرخی ربّی للمنکرین حبل الإنظار، بل أراہم عاجلا ما أنکروہ

سفیدشدند۔وخداوندِمن برائے منکراں رسن مہلت سست نکرد۔بلکہ بزودی ایشاں راچیزے نمودکہ

بالإصرار. وما أبطأ الوقت حتی شاعت الأخبار فی مضرّۃ التطعیم، و

ازاں انکارمیکردند۔ وچندیں دیرنشدکہ دربارہ نقصان خال زدن خبرہا منتشرشدند و

قیل إنہ یجعَل المرءَ عِنّینًا والامرأۃَ کالعقیم، وقیل إنہ یذہب بسماعۃ

گفتہ شدکہ خال زدن مرداں رانامردکندوزن راہمچو عقیم۔ وایں ہم گفتہ شد کہ خال زدن قوت

الآذان ونور الأبصار، وکذالک قیل أقوال أخری ولا حاجۃ إلی الإظہار.

شنوائی وبینائی رادورمیکند۔وہمچنیں دیگرسخنہانیزگفتند و حاجت اظہار نیست۔

وبلغتْ أخبار الموتی واحدا بعد واحد، وتواتر الأمر ولم یبق حاجۃ إلی شاہد.

ورسیدندخبرہائے میرندگاں یکے بعد ازدیگرے ومتواترشد ایں امرچندانکہ حاجت گواہی نماند

وقیل إن مضرتہ للناس کالأسد المُصحِر والنّمر الموغَر، وإنہ أقعصَ فی بعض

وگفتہ شد کہ مضرت خال زدن ہمچو شیرے است کہ ازبہرحملہ درمیدان بیروں مے آید وہمچو پلنگے کہ اوراخشمگیں کردہ شود واو

آفاق کالمُبادر إلی ضرب أعناق، وکمثلِ مؤثِرِ القتل علی استرقاق، وتوافَقَ

دربعض بلادمردم راکُشت ہمچوکسے کہ جلدی کندبرائے گردن زدن وہمچوکسے کہ بربردہ گرفتن کشتن رااختیارکند و

تلک الأخبارُ کلَّ وفاق. فلم نلتفت إلی أقوال العامۃ، ولم نقم لہا وزنا، وإن

ایں خبر ہاباہم موافقت کلی داشتند پس ماسوئے اقوال مردم التفات نہ کردیم۔وآں اقوال راہیچ وزن نداریم کہ

ہذا ہو نہج السلامۃ، وقلنا إن أکثر الأخبار تأتی بالأراجیف، فنصبر

ہمیں راہِ سلامت است۔وگفتیم کہ اکثراخباردروغہائے بے بنیادشائع می کنند۔پس صبرمیکنیم

حتی ننقُد الأمر کالصیاریف، مع اننا سمعنا بآذاننا حکایات فی ہٰذا الباب،

تابوقتیکہ ہمچو سرہ کنندگان امرمنقح رادریابیم باوجودیکہ مابگوشہائے خودحکایت ہا شنیدیم



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 257

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 257

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/257/mode/1up



وروؔ ایات لا تُرَدّ ولا تُنسَب إلی کذّاب بالاستعجاب.ورأینا العامۃ عند سماع

وآں روایتہاکہ نہ ردتواں کردونہ سوئے دروغگوئی منسوب تواں کرد وعام مردم راوقت شنیدن خال زدن

التطعیم فی الخوف المزعِج والفَرَق المحرِج، ومع ذالک وضعناہم موضع الدوابّ،

درخوفے یافتم کہ بیقرار کنندہ بود ۔ودرترس بیتاب کنندہ مشاہدہ کردیم وباوجود ایں مااوشاں رادرچارپایاں جادادیم

وما عبَأْنا بہم ولا بأقوالہم کأولی الألباب۔وبینا نحن فی ہذا الدفع والذبّ،

ونہ پروائے ایشاں کردیم ونہ پروائے قول ایشاں ودریں میان کہ مادر دفع خیالات عامہ مشغول بودیم

والاستدراک علی العامۃ والسعی والخبّ . إذ أتتنا جرائد من الحکومۃ

وازبہراثبات غلطی ایشان درسعی وتاخت بودیم کہ ناگاہ ماراازطرف حکومت اخبارہا رسید

فیہا نبأ عظیم، وخبر ألیم. فارتعدت الفرائص عند سماعہ، وظلَع فرسُ

کہ درانہا خبرے عظیم وواقعہ دردناک نوشتہ بود۔پس بمجردشنیدن آں خبر شانہ ہاجنبیدند۔ واسپ سعی کردن

السعی بسِطاعہ۔فقرأنا الخبر کما یقرأ المحزونون، وقلنا إنا للہ وإنا إلیہ راجعون.

بداغ آں خبر خم شد۔پس آں خبررابخوانیدیم ہمچناں کہ غمناکاں میخوانندوگفتیم انا للہ وانا الہ راجعون۔

وہذا ہو الخبر الذی أشعتہ قبل ہذا النعی الألیم، وقلت إن العافیۃ معنا

وایں ہمہ خبراست کہ شائع کردم آنراپیش زیں خبر مرگ کہ دردناک ست۔وگفتم کہ عافیت باماست

لامع أہل التطعیم۔وإنہ آیۃ من الآیات، ومعجزۃ عظیمۃ من المعجزات، فنُسَرّ بہا و

نہ بکسانیکہ صاحب خال زدن ہستند۔وایں نشانے ازنشانہاست۔ومعجزہ بزرگ ازمعجزات است۔پس مابوجہ این

مع ذالک نبکی علی الثیّبات الباکیات، والیتامی الذین ودّعوا آباء ہم قبل وقتہم

نشان خوش ہستیم لیکن باوجود ایں می گرییم بربیوگان گریہ کنندگاں وبرآںیتیماں کہ قبل ازوقت خود

بتلک المعالجات۔فیا أسفا علی یوم عُرضوا فیہ للتطعیم، ولیت شعری لو أتونی

پدران خودرا پُرُرود کردند بدین علاجہا۔پس افسوس برآں روزکہ برائے خال زدن پیش کردہ شدند۔ وکاش اگر نزدمن بیامدندے

مؤمنین لَحُفظوا من ہذا البلاء العظیم۔وما أدراک ما ہذہ الآفۃ، ثم ما أدراک

ازین بلائے عظیم نجات یافتندے ہیچ دانی کہ ایں آفت چیست بازمیدانی کہ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 258

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 258

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/258/mode/1up



ما ہذہ الآفۃ؟ فاعلم أن فی أرضنا ہذہ قریۃ یقاؔ ل لہا ملکوال، فاتفق أن عَمَلۃ

ایں آفت چیست۔پس بدانکہ دریں سرزمین مادہے است کہ نام آں ملکوال است۔پس اتفاق افتادکہ عملہ

التطعیم وافَوا أہلَہا مع حزب من الرجال، ودعوہم إلی ہذا العمل بالرفق

خال زدن نزدمردمان آں دہ آمدند باگروہے ازمردمان۔واوشاں راازراہ نرمی وحیلہ گری سوئے خال زدن

والاحتیال۔فقیّض القدر لتتبیرہم وتدمیرہم أنہم حضروا تلک العَمَلۃ، وکانوا

خواندند۔پس مقدرکردالٰہی برائے ہلاکت اوشاں کہ حاضرشدندنزدآں عملہ وبودند

تسعۃ عشر نفرًا عِدّۃً، وأما أسماؤہم فاقرؤوا الحاشیۃ، فعرضوا أنفسہم للتطعیم

نوزدہ درشمارومگر نامہائے اوشاں پس برحاشیہ بخوانید پس برائے خال زدن خویشتن را

جرأۃ لیکونوا نموذجا لمن یخشاہ شبہۃ۔فلما دخل سم التطعیم عروقہم، صہَر أ کبادہم،

پیش کردندتابرائے ترسندگان نمونہ باشندوشبہ رادورکنند۔ پس ہرگاہ داخل شد زہر خال زدن دررگہائے ایشاں

وأذاب فؤادہم، وخُبطوا قلِقین۔ثم لمّا ہجروا تغیرت حواسّہم، وأُترِعتْ من الموت

گدازکرد جگرہائے ایشاں راوگدازکرد دلِ شاں ودربے آرامی دست وپازدندچون روزبہ نیمہ خودرسیدحواس شاں متغیرشد

کأسہم، فأصبحوا فی دارہم جاثمین۔وردّوا أماناتِ الأرواح إلی أہلہا*. ومُلئت

وازموت کہ کاسہ شان پُرگشت پس درخانہ ہاخود بے حرکت افتادند۔وردکردندامانت جانہاراسوئے مالک آنہا

البیوت بکاءً وجزعا وصارت الأقارب کالمجانین۔ہناک قامت القیامۃ فی تلک القریۃ،

وخانہائے شاں ازگریہ وبکا پُرشدند آنگاہ قائم شد قیامت دراں دہ

وارتفعت أصوات النوادب بالکلم المؤلمۃ، وکلُّ من کان فی القریۃ سعوا إلیہم

وبلند شد آواز نوحہ کنندگاں بکلمات دردناک وہمہ آں مردم کہ دردہ بودند سوئے ایشاں بتمامتر

متعجبین ومتأسفین، وانثالوا إلی بیوتہم موجِفین وباکین۔وأما ما مرّ علی نسوانہم

تعجب شتافتند تاسف کنندگان وبزودی سوئے خانہ شاں رفتند شتاب کنندگان وگریہ کنندگان۔وآنچہ گذشت برزنہائے شاں


* بلغنا بعد ھذا ان بعضھم بقوا کمعلق بین الموت و الحیات الی عشرۃ ایام بعد التطعیم

ثم زھقت نفوسھم بالعذاب الالیم۔ منہ


اسماء رجال ماتوا من التطعیم و نسی المخبر اسم احد منھم ۔ ۱۔امیرالدین قوم علما ۔۲۔عمرا ترکھان۔۳۔جماں کشمیری ۔ ۴۔جیون شاہ سید ۔ ۵۔مہرداد میراسی۔

۶۔ سلطان موچی۔ ۷۔ حیات ترکھان۔ ۸۔ فتح دین قوم جٹ۔ ۹۔ قاسم شاہ سید۔ ۱۰۔ امام الدین قوم جٹ۔ ۱۱۔ شادی جٹ۔ ۱۲۔ حیات جٹ۔ ۱۳۔ لدھا جٹ۔

۱۴۔ روڈا کمہار۔ ۱۵۔ نوراحمد قوم علما ۔ ۱۶۔ساون کھتری۔ ۱۷۔ شب دیال کھتری۔ ۱۸۔کرپارام کھتری۔ ۱۹۔ نسی المخبر اسمہٗ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 259

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 259

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/259/mode/1up



وصبیانہم، فلا تسأل عن شأنہم. إنہم اسالوا الغروب، وعطُّوا الجیوب،

وکودکان شاں پس حال شاں مپرس ایشاں اشک ہائے خودجاری کردند۔ وگریبانہادریدند۔

ومزّقوا القلوب، وسعّروا الکروب، وتذکَّرَ کلُّ حمیم الحمیمَ، ولعنوا التطعیم،

ودلہاپارہ کردند وبیقراریہا افروختند وہرخویشاوندے خویشاوند خودرایادکرد۔وخال زدن رالعنت

بما رأوا أحیاء ہم صرعی، وتفجَّعَ کلُّ من سمع ہذہ الفاجعۃ العظمٰی، وطاؔ رت

کردندچراکہ زندگان خود رامردہ افتادہ دیدندودردمندشدہرکہ ایں واقعہ راشنید۔ وعقل

عقول القربٰی، وصار نہارہم کلیل أعسٰی. وما کان فی القریۃ رجل إلا انتہی

ایشاں بپرید وروزہمچو شب تاریک گشت وخال زدن رالعنت کردند*ودردہ ہیچکس نماند مگر

إلی فِناۂم، وتصدی لاستنشاء أنباۂم۔ وواللہ ما نصّفنا الشہرَ بعد نبأ

بخانہ شاںآمد وازحالات شاں پرسید وبخداہنوز(نصف) ماہ بعد اشاعت خبر

تقدَّمَ ذکرہ للطلباء ، حتی ظہرت ہذہ الواقعۃ من القضاء ، وصدّقتْ وحیَ اللہ

مذکورنگذشتہ بود۔تاآنکہ ایں واقعہ ازقضائے الٰہی ظاہر شد وتصدیق کردوحی خدارا

وکلَّ ما عثَرتُ علیہ من حضرۃ الکبریاء۔ولما اطلعتْ عملۃ التطعیم علی ہذہ الحوادث

و ہرچہ ازخداتعالیٰ اطلاع یافتہ بودم وچوں عملہ خال زدن بریں واقعہ اطلاع یافت۔

الواقعۃ، بادروا إلی نائب السّلطنۃ، وأسرجوا جواد الأوبۃ، وبُہتوا مما ظہر

جلدی کردندسوئے ارکان سلطنت وبراسپ بازگشتن زیں کشیدندو مبہوت شدند

من الأقدار السماویۃ۔ وبعد ذالک ثنی اللہ عنان الحکومۃ عن الإسرارخ علی

بہباعث آنچہ ازتقدیرسماوی ظاہر شد۔وبعدازین خداتعالیٰ عنان حکومت راازیں امربازکشیدند

ہذہ الأعمال المشتبہۃ، بل أنِفت الدولۃ من شدۃ کانت فی الأزمنۃ السابقۃ،

کہ بریں اعمال مشتبہ بلکہ شدت سختی کہ سابق درین امربوجہ دولت برتش رابسیارناپسند آمد

وذالک بما ضاعت بہ نفوس تسعۃ عشر من الرعیۃ فی ساعۃ واحدۃ۔ومُنع التطعیم

وایں بدیں سبب کہ ضائع شدبباعث خال زدن جانہانوزدہ کس ازرعیت درساعتِ واحد وبذریعہ تارہا


* ایڈیشن اول میں یہ الفاظ زائد لکھے گئے ہیں اور اگلی سطر میں ترجمہ میں ’’نصف ‘‘ کا لفظ رہ گیا تھا جسے روحانی خزائن نے دیدیا ہے ( ناشر) خ ایڈیشن اول میں سہو کتابت ہے ۔ درست ’’الاصرار‘‘ ہے ( ناشر)



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 260

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 260

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/260/mode/1up



بالرسائل البرقیۃ، ثم أُخذ طریقُ الرفق والتُّؤدۃ، وتُرک طریقٌ یشابہ الجبر

طریق خال زدن بندکردند۔باز طریق نرمی وآہستگی اختیارکردہ شد۔وآں طریق کہ درچشم عامہ مردم بصورت

فی أعین العامۃ. ولا شک أن ہذہ الدولۃ ما آلتْ شفقۃً، وما ترکت

جبرمی نمودترک کردہ شد۔و شک نیست کہ ایں سلطنت درشفقت بررعایاہیچ تقصیرے نہ کردہ است ودر

فی جہدہا دقیقۃ، وما اختار التطعیم إلا بعد ما رأت فیہ منفعۃ.

کوشش خودہیچ دقیقہ نہ گذاشتہ۔وخال زدن رااختیارنہ کرد تابوقتیکہ درونفع نیافت

واؔ لحق أن الأمر کان کذالک إلی أن خالفْناہ من وحی السّماء ، فأراد اللہ أن یصدّق

وحق ہمیں است کہ خال زدن نفع میکرد تابوقتیکہ بہ حکم وحی سماوی مخالفت کردیم۔پس ارادہ کرد خداتعالیٰ کہ

قولنا وینجینا من ألسن الجہلاء ، فعند ذالک أبطلَ نَفْعَ التطعیم، وأحدث مضرۃ

تصدیق قول ماکند ومارااززبان جہلا برہاند۔پس درین حالت خداتعالیٰ نفع خال زدن راباطل کردودرومضرت

فیہ، لیُظہِر صدق ما خرج مِن فیہ۔ولو لم یکن کذالک فکیف کان من الممکن

نہاد۔تاسخنے کہ ازدہانش برآمدہ بودآن را بظہوررساند۔اگر چنیں نہ بودے پس چگونہ ممکن بود

أن یظہر الآیۃ، ویتحقق لنا الحفظ والحمایۃ؟ وواللہ إن لم یہلک أہلُ تلک

کہ نشان ظاہرشدے۔وچگونہ برائے ماحفاظت وحمایت متحقق شدے واگر مردم این دہ ہلاک نشدندے

القریۃ لہلکتُ وأُلحقتُ بالکاذبین، لأنی کنت أشعت أن العافیۃ معنا وہذا

البتہ من ہلاک شدمی وسوئے دروغگویان منسوب گشتمی چراکہ من شائع کردہ بودم کہ عافیت باماست وہمیں

ہو معیار صدقنا عند الطالبین، ولو ظہر عکسہ فہو من أمارات کذبی، فلیکذّبنی

معیارصدق ماست نزدجوئندگان۔واگربرخلاف ایں ظاہرشد پس آں ازنشانہائے دروغ من

عند ذالک من کان من المکذّبین۔ وکانت ہذہ المصارعۃ کدَرِیّۃٍ فی أعین الناس،

خواہد بود پس باید کہ دران وقت تکذیب من کنند تکذیب کنندگان وایں کشتی ہمچو نشانہ بود درچشم مردمان

وکنت کمعلَّق. إما أن أحیا وإما أن أُقتَل فی ہذا البأس. فأراد اللہ أن یغلّبنی

ومن ہمچو معلق بودم یازندہ کردہ شوم ویادریں جنگ قتل کردہ شوم۔پس ارادہ کرد خداتعالیٰ کہ مراغالب کند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 261

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 261

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/261/mode/1up



کما غلّبنی من قبل فی مواطن، فلیس علی الحکومۃ ذنب بل کان آیۃ عند ربّی

چنانچہ پیش ازیں درہرمیدان غالب کردہ است۔پس برسلطنت ہیچ گناہ نیست بلکہ نشانے بودکہ خداآنرا

فأظہر و أعلن۔ ولا بد من أن نقبل أن ہذہ الحادثۃ کانت داہیۃ عظمٰی،

ظاہر کرد و ضرورست کہ ماقبول کنیم کہ این حادثہ عظیمہ بود

ومصیبۃ کبرٰی، وترتعد الفرائص إلی ہذا الیوم بتصور ہذہ الواقعۃ،

ومصیبتے بزرگ بود و تاامروز بتصور این واقعہ شانہ ہامے جنبند۔

ولاؔ نجد مثلہا فی الأیام السابقۃ. وما کان بالُ قوم شقّت ہذہ الفجعۃُ جنوبَہم،

ومثل آں درایام سابق نمی یابیم وچہ حال آں قوم خواہد بودکہ این مصیبت کہ ناگہاں رسید

وکوی الجزع قلوبہم، وکیف کان لطم الخدود وضرب الصدور عند تلک

جیب ہائے اوشاں راچاک کرد وایں جزع دل اوشاں راداغ داد۔وچگونہ بود طمانچہ زدن بررخساروبرسینہ

البلوٰی، إذاما أُلحِقَ فی ساعۃ أحیاؤہم بالموتٰی۔ومع ذالک لا جُناح علی

زدن وقت این مصیبت۔چونکہ درساعتے نام زندگان اوشاں مردہ شد۔وباوجود این حکومت برطانیہ را

الحکومۃ البریطانیۃ، فإنہا اختارت ذالک بصحۃ النیۃ، بعد التجربۃ الکثیرۃ ہیچ گناہے نیست چراکہ اوایں عمل بصحت نیت بعدتجربہ کثیرہ اختیارکردہ بود

وبذل الأموال لدفع ہذا المرض أکثر مما تبذل الدول الأخریٰ فی مثل ہذہ

و خرچ کرد مال ہارابرائے دفع ایں مرض اکثرازانکہ دولتہائے دیگر درمثل ایں مقامات برائے

المواضع المقلقۃ لإنجاء الرعیۃ۔وکذالک لا یعود اعتراض إلی أرکان السلطنۃ،

رعیت خرچ می کنند ہمچنیں ہیچ اعتراضے سوئے ارکان سلطنت رجوع نمی کند

فإن الدولۃ وأرکانہا ما کانوا یعلمون ما ظہر من النّتیجۃ. وقد اتّقدت لہذہ

چراکہ ایں دولت وارکان آں نمی دانستندکہ ایں نتیجہ بظہورخواہدآمد وبوجہ ایں حادثہ شانرا

الحادثۃ أکبادہم، ورقّ فؤادہم، وأَلَّمَہم ہذہ الداہیۃُ وأوجعہم ہذہ

صدمہ رسید وایشاں رارقتے طاری شد۔ودردناک کردایشان را ایں مصیبت ودردرسانید



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 262

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 262

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/262/mode/1up



المصیبۃ، بما فجَأ القریۃَ بلاء ، وما سبق إلیہ دہاء . ولأجل ذالک فرضت

ایشاں راایں حادثہ چراکہ بناگاہ گرفت آں دہ رابلائے ۔وہیچ عقلے نہ دریافت کہ این چنیں خواہدشدوازبہرہمیں

الدولۃ وظائف لورثاۂم، وواسَتْہم مع الأسف الکثیر وقامت لإیواۂم،

مقررکرد پنشن* ہائے برائے وارثان ایں مردگاں وغمخواری کرداوشانراباندوہ کثیر واستاد برائے جائے دادن ایشاں

وبذلت العنایات لإرضاۂم. وکان التطعیم عندہا فی أول أمرہ کمائدۃ

ومہربانی ہا برائے راضی کردن اوشاں مبذول فرمود۔وخال زدن دراول امرنزداوہمچو آں بود کہ

تتحلّبؔ لہا الأفواہ، وتتلمظ لہا الشفاہ، ولکن بعد ذالک أخذتْ بالتوجہ

بخیال آں آب دردہاں می آید ولب اورابشوق می لیسند۔مگر بعد ازیں طریق احتیاط وپرہیز بتوجہ

التام طریقَ الاحتیاط والاحتماء ، وأوجبتْ مراعاتَہ إلی الانتہاء . وکذالک

تام اختیارکرد و رعایت آنرا تابانتہاواجب داشت وہمچنیں

جرت عادۃ ہذہ الحکومۃ، فإنہا تفعل کلما تفعل بکمال الحزم والتؤدۃ،

عادت ایں حکومت چنیں واقع ست کہ اوہرچہ میکند بکمال آہستگی میکند

وإنہا تتعہد رعایاہا کالأبناء ، ولا ترضی بأمر فیہ مظنّۃ الإیذاء . ولذالک

وایں دولت تعہدِ رعیتِ خود چناں می کند کہ تَعَہُّدِفرزنداں وہیچ امرراضی نمی شود کہ دراں منطفہ ایذاست۔

وجَب شکرہا بما تساعد مساعدۃَ الأمّہات، وأین کمثل ہذہ الحکومۃ؟

وازبہرہمین شکرِ اوواجب گشت چراکہ چناں مددرعیت میکند کہ مادران۔وکجااست نظیر ایں حکومت

فاطلبوا فی الأقطار والجہات. وأری کلَّ عاقل یثنی علیہا لمنتّہا، ویفدیہا

پس بجوئیدہمہ طرف و ہر دانشمند رامی بینم کہ ازبہرِ احسان اوبروثنائے میگوید

بمہجتہ، وذالک لإحسانہا وکثرۃ حَسنتہا۔فالحمد للّٰہ علی ہذہ النعمۃ. ولذالک

وجانِ خودبروفدامیکند۔وایں برائے احسان وکثرت نیکی او پس شکرِخدارابرین نعمت او۔وازبہرہمیں

وجب علی کل مسلم ومسلمۃ شکرُ ہذہ الدولۃ، فإنہا تحفظ نفوسنا وأعراضنا

برہرمسلمان مرد باشدیازن واجب است کہ شکرایں دولت کندچراکہ اونگہبانی جانہائے وآبروہائے ما



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 263

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 263

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/263/mode/1up



وأموالنا بالسیاسۃ والنصفۃ. وحرام علی کل مؤمن أن یقاومہا بنیّۃ الجہاد،

ومالہائے مابعدالت وسیاست خودمی کند وحرام است برہرمومن کہ مقابلہ ایں دولت کند بہ نیت جہاد

وما ہو جہاد بل ہو أقبح أقسام الفساد. وہل من شأن فتوّۃ الإسلام أن

وآں جہادنیست بلکہ بدترین قسم فساد است وآیاشان مردی اسلام راایں می زیبدکہ

تعتاض إحسانَ المحسن بالحسام؟ ثم اعلم أنا لا نتکلم بشیء فی شأن

احسان محسن رابشمشیرجواب دہیم بازبدانکہ مادرشان خال زدن ہیچ مخالفانہ

التطعیمؔ ، بل نعترف بفوائدہ وبما فیہ من النفع العظیم، ونقرّ بأن فیہ

کلام نمی کنیم۔بلکہ مااقرار فوائد آں واقرارآنچہ درونفع بزرگ است می کنیم۔واقرارمیکنیم کہ دروبرائے

شفاء للناس، ولا خوف ولا بأس، ولذالک لما شاہدت الحکومۃُ أن صول

مردم شفااست ہیچ خوف واندیشہ نیست وازہمیں وجہ چوں سلطنت انگریزی مشاہدہ کردکہ حملہ

الطاعون بلغ إلی غایتہ، وہولَہ انتہی إلی نہایتہ، آثرتِ التطعیم علی کل تدبیر،

طاعون تانہایت رسیدہ است وخوف آں تابکمال انجامیدہ عمل خال زدن رابرہمہ تدبیرہااخیتارکرد

وأعدّت لہ الوسائل بصرف مال کثیر، واجتہدت فی بذل وسعہا تفجعًا

وبرائے آں وسیلہ ہارا بصرف مالِ کثیر مہیاساخت وبرائے ہمدردی مردم طاعون زدہ تابوسعت خود

للخَلق المطعون، لتَغمِد بہ ظُبَی الطاعونِ. وکان ہذا العمل جاریا

کوشش کرد تا بدوشمشیرطاعون رادرنیام کند وایں عمل ازسالہاجاری بود

من سنواتٍ، وما سمعنا مضرّتہ من ثقات، بل کان أہل الآراء یثنون

وماضرراواز مردمانِ ثقہ گاہے نشنیدیم۔بلکہ مردم اہل رائے ایں دوارا ثنامی کردند۔

علی ہذا الدواء ، ویحسبونہ أسرع تأثیرا وأدخل فی أمور الشفاء . وکان

و آنرا سریع التاثیر و درامورشفابسیاردخیل می پنداشتند وامر

الأمر ہٰکذا إلی أن ألّفتُ کتابی سفینۃ نوح ، وخالفتُ التطعیم فیہ بأمر اللہ

واقعہ ہمچنیں بود تابوقتیکہ من کتاب خودکشتی نوح راتالیف کردم و در اں کتاب باَمرخدائے



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 264

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 264

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/264/mode/1up



السبّوح. وقلت إن العافیۃ أصفاہا وأبقاہا وأبعدَہا من العذاب الألیم،

قدوس۔خال زدن رامخالفت کردم۔وگفتم کہ عافیت کہ باقی تروصافی ترست دورتراست ازعذاب الیم۔

ہی کلہا معنا لا مع أہل التطعیم، فإن لم یصدُق کلامی ہذا فلست من

آن ہمہ باماست نہ باہل خال زدن پس اگر ایں کلام من راست نباید*پس دریں صورت از

اللہ العظیم. فارتفع الأصوات بالطعن والملامۃ، وقالوا أتخالف ہذا

خداتعالیٰ نیستم پس بلند شدندآوازہا بطعن وملامت وگفتند آیاتومخالفت میکنی۔

العملؔ وہو مناط السلامۃ؟ وأما ما تذکُر من وحیک فہو لیس بشیء وسترجع بالندامۃ،

ایں عمل راوآں مدارِسلامتی است مگر آنچہ ذکر کنی ازوحی خود پس آں چیزے نیست وعنقریب بندامت

أو تقیم علیک وعلی من معک عذاب القیامۃ۔وإن العافیۃ کلہا فی التطعیم وقد جربہ

رجوع خواہی کردیابرخودوبرجماعت خود عذاب قیامت قائم خواہی کردوہمہ عافیت درخال زدن است وآزمودہ اند

المجربون، فمن عمل بہ فلا خوف علیہم ولا ہم یُطعَنون۔ہنالک رقَّ قلبی،

آنراآزمایش کنندگاں۔ پس ہرکہ عمل خال زدن بجاآوردپس ایشانراہیچ خوف نیست ونہ ایشانرا طاعون خواہدشد دراں وقت

وفاضت دموع عینی، بما رأیت زیَّ الناس غیر زیّ المسلمین، ورأیت أنہم

مرارقت آمد واشک ازچشم رواں شد چراکہ لباسِ مردم غیرِلباس مسلمانان دیدم۔ودیدم کہ ایشاں

یؤمنون بحیل الناس ولا یؤمنون بوعد ربّ العالمین۔یأوُون إلی أولی التجاریب،

بحیلہ ہائے مردم ایمان می آرند وبوعدۂ خداایمان نمی آرند پناہ می برند سوئے صاحبان تجربہ

ولا یأوون إلی اللہ القریب. یأخذون عن الذین یظنون، ولا یأخذون عن

وپناہ نمی برندسوئے قادرونزدیک یادمیکنند ازاناں کہ گمانہامی کنند ونہ یاد میکنند ازاں کہ

الذی تحت أمرہ المنون. فشکوت إلی الحضرۃ، لیبرّئنی مما قیل وینجّینی

تحت حکم اوموت است۔ پس درحضرت باریتعالیٰ شکایت کردم تااز قول شاں بری گرداندوازتہمت

من التہمۃ، ولیبکّت المخالفین ویردّ إلینا برکات العافیۃ، ویُبطل

شاں نجات بخشد ودہانِ مخالفان بہ بندد وبرکاتِ عافیت سوئے ماردّ کند وعمل تطعیم را


* ایڈیشن اول میں سہو کتابت سے’’ آید‘‘ چھپ گیا ہے ( ناشر)



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 265

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 265

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/265/mode/1up



عمل التطعیم ویظہر فیہ شیئا من الآفۃ، ویُری الناسَ أنہم خَطؤا فی

باطل گرداند و دروآفتی ظاہرکند ومردم را بنماید کہ اوشاں درمخطی قرار

التخطیۃ ولیعلم الناس أن الشفاء فی یدہ لا فی أیدی الخلیقۃ۔ فلم أزل أدعو

دادنِ من خودخطاکردند تامردم بدانندکہ شفادردستِ اوست نہ دردستِ مخلوق پس ہمیشہ بودم کہ

وأبتہل واقبل علی اللہ ذی الجبروت والقدرۃ، حتی بانت أمارۃ الاستجابۃ

دعامیکردم ومتوجہ می شدم سوئے خدائے ذوالجبروت قادر تاآنکہ ظاہرشدندنشانہائے قبولیت

وصدَق النبأ المکتوب، واستُنجز الوعد المکذوب۔ واقتحم التطعیم

وخبرے کہ نوشتہ بودراست برآمد و راست کردہ شدآں وعدہ کہ اوراکذب شمردہ بودند وداخل شدخال زدن

فِناء الأنام اقتحام الضِّرْغام، ورأی الناسُ مضرّتَہ بالعینین، ونابَ

بصحن مردم ہمچو داخل شدن شیر و مردم مضرت اورابہردوچشم خوددیدہ اند ومشاہدہ

العیانُ مَنابَ عَدْلَینِ، وأشرق الحق کاللُّجَین، وقضینا الدَّین بالدَّین.

بجائے دوگواہ عدل استاد ودرخشیدحق ہمچو سیم و اداکردیم قرض را بقرض

ہذا أصل ما صنع الدہر فی ملکوال، وإنْ ہو إلا تنبیہ للنفوس الأبیّۃ من

ایں اصل حقیقت آں واقعہ است کہ درملکوال پدیدآمد۔ونیست این مگر تنبیہ برائے نفسہائے سرکش از

اللہ ذی الجلال۔ وکنا أعرضنا عنہم إعراض العِلْیۃ عن الأرزلین، ولکن اللہ

خدائے عزّوجل۔وماازایشاں ہمچو مسلک بزرگان باخورداں اعراض کردہ بودیم۔مگر خداارادہ کرد

أراد أن یفتح بیننا وہو خیر الفاتحین۔فاسکُتْ۔عافاک اللہ بعد ہذہ

کہ درمافیصلہ کند واوبہتراست ازہمہ فیصلہ کنندگاں۔پس خاموش باش خداعافیت روزے کندترا پس ظہور

الآیۃ، ولا تذہب أرشدک اللہ إلی طرق الغوایۃ۔وحسبُک یا شیخ،

ایں نشان بودومردراہ راست نمایدتراخداتعالیٰ سوئے راہ ہائے گمراہی وکافی است ترااے شیخ

ما سمعتَ من اعتذاری، ثم ما رأیتَ من آیۃ جبّاری۔ وثبت من ہذہ

آنچہ عذرِمن شنیدی بازآنچہ نشانِ خدائے من دیدی وثابت شدازیں



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 266

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 266

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/266/mode/1up



الآیۃ أن اللہ یودع التأثیر ما یشاء ویسلبہ مما یشاء ، والأصل أمرُہ المجرد،

نشان کہ خدادرہرچہ خواہدتاثیرودیعت میفرمایدوازہرچہ خواہدتاثیررا بروں می کشدواصل کارحکم

والأسباب لہ الأَفْیاء۔ والتطعیم نافعا کان أو مضرّا۔لا نبحث فیہ بعد

اوست واسبابِ امراورامثل سایہ اند۔وخال زدن نافع باشدیامضرمابعدازنشان دروبحث نمی کنیم۔

ظہور الآیۃ، فإن الإفحام قد انتہی إلی الغایۃ. وما کان لأحد أن یعزیہا

چراکہ اتمام حجت تانہایت رسیدہ است وہیچکس راگنجایش نیست کہ ایں نشان را

إلی نُوَبِ الزمان، فإنہا ردِفت نبأَ الرحمٰن۔وؔ إنہا لیست بآیۃ بل

سوئے حوادثِ زمانہ منسوب کند۔زیراکہ ایں نشان بعدازپیشگوئی بظہورآمدہ است وآںیک نشان نیست بلکہ

آیات، وکلہا مشرقۃٌ کالشمس وبیّناتٌ. فالأول: نبأٌ أشعتُہ

نشانہاہستند۔وہمہ آنہاہمچو آفتاب می درخشندومحکم اند پس اول آن خبرست کہ شائع کردم

قبل ظہور الطاعون وسَیلِہ، وقبل أن یجلب برَجِلِہ وخَیلِہ. فأغار

آں را قبل ازسیل آں(طاعون*) و قبل ز انکہ شدپیادگان وسواران خودرا۔ پس غارت زد

الطاعون بعد ذالک علی الہند کالصعلوک، وأقام الحشر ودکَّ الناس

طاعون بعدزاں پیشگوئی برملکِ ہند ہمچو دُزد غارت گر وقائم کردقیامت را وکوفت مردم را

کلَّ الدکوک. والنبأ الثانی: ہو وعد تکفُّلِنا ووعدُ العصمۃ، والأمر

ہمچو زمین ہائے کوفتہ وپیشگوئی دوم وعدہ تکفُّل و حفاظت است و امراست

بترک التطعیم والرجوع إلی حضرۃ العزۃ، ولذالک أطعتُ الأمر ووقفت

بترکِ خال زدن ورجوع سوئے خداتعالیٰ و برائے ہمیں اطاعت کردم امررا

موقف العبید، وما کان لی أن آنَف من أمر الرب المجید۔ والنبأ الثالث:

و در موقف بندگان استادم ومجالم چہ بودکہ ازاں کراہت کنم وپیشگوئی سوم

عیث الطاعون فی بعض العلماء من الأعداء ، وقد ذکرتہ ولا حاجۃ الٰی

اینست کہ بعض علماءِ مخالف بطاعون خواہند(مرد*) وذکرآں درگذشت وحاجت



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 267

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 267

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/267/mode/1up



إعادۃ الانباء۔وکل ما قلتُ أمرٌ مشتہر وعلی الألسن دائر، وکل من خالف

اعادہ نیست ہرچہ گفتم مشہورست وبرزبانہاجاری است وہرکہ او مخالفت کرد

فہو الآن حائر۔ومن منن اللہ أنہ وقانی فی کل موطن من وصمۃ طیش السہام،

اواکنوں حیران ست وازاحسان ہائے خداست کہ اوبہر میدان مراازخطارفتن تیرہا

وإخداج الوحی والإلہام. وأما الطبیب فلا یأمَن العِثارَ، ولو شرب من العلوم

وناقص برآمدن وحی والہام محفوظ داشت واما طبیبان پس ازلغزش درامن نیستند اگرچہ ازعلم دریاہا

البحارَ، سیّما التطعیم الذی یُخشَی علی الناس مِن أثر سمّہ، والتشخیص ناقصٌ

بنوشند بالخصوص خال زدن کہ خوف اثرزہراوجائے اندیشہ مردمان راست وہنوزتشخیص ناقص است

وا ؔ لعقول بمعزل عن فہمہ. وربما یسمع الطبیب من ورثاء مریضہ: ویحک

وعقلہاازفہم معزول اند وبسامرتبہ می شنود طبیب ازوارثان مریض کہ وائے برتو

ما صنعتَ، والنفسَ أضعتَ؟ وربما یخطیء الأطباء خطاءً عظیما، ویُہدُون

ایں چہ کردی و جانے راضائع کردی و بسااوقات طبیباں خطاء عظیم میکنند ومریض را

إلی المریض عذابا ألیما، فیعبر المرضی بحر الدنیا کالسفن المواخر،

عذاب الیم ہدیہ می دہند۔پس بباعث ایشاں مریضان ازدریائے دنیاہمچوکشتی ہاعبورمیکنند

ویموت الواحد منہم بعد الآخر. فعند ذالک یفرّون ویشدّون سروجہم

ویکے بعدازدیگرے مے میرد پس دروقت ایں واقعات میگریزندوزین ہاکہ فرودآوردہ بودند

المحطوطۃ، ویحلّون أفراسہم المربوطۃ. کذالک فی سبیلہم آفات، وفی

بازبر اسپ ہا می کشندواسپ ہابستہ رامی کشایند ہمچنیں درراہِ شان آفتہاہستند۔ ودر

کل خطوۃ خطیّاتٌ. وإنا نسمع أمثال ذالک فی کل طبیب، جاہل وأریب.

ہرقدم خطاہاست وماایں نمونہ درہرطبیب می شنویم جاہل باشدیادانا

ومن ذا الذی ما أخطأ قط، أو لہ الإصابۃ فقط؟ وإنی قرأت کتبا من

و کدام طبیب است کہ گاہے خطانہ کردہ یااوراست ہمیشہ اصابت رائے ومن کتاب ہاازیں



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 268

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 268

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/268/mode/1up



ہذہ الصناعۃ، واشتقت إلیہا شوق الخبز عند المجاعۃ، فرأیتہا فرسَ

صناعت خواندہ ام۔واشتیاق آں کردہ ام ہمچوشوق نان* دروقت گرسنگی۔ پس دیدم آں صناعت

البَرازِ، لا طِرْفَ الوِہاد، وعند عُضال زرعہا أقلَّ من الحصاد. ثم

اسپ زمین کشادہ ہموارنہ آں اسپ عمدہ کہ مغاکہاو نشیبہاراطے تواندکردودروقتِ بیماری سخت درودن آں از

رُزقتُ رزقا حسنا من وحی اللہ اللطیف الشریف، فوجدتُ الطبّ

کاشتن کمتراست بازوحی لطیف و شریف روزئ من شد۔ پس طب رابمقابلہ او

بجنبہ کالکنیف. وإذا جاء نی الوحی بکمالہ، وکشَف الدجی بجمالہ، قلت:

ہمچوپاخانہ یافتم۔ چوں آمدوحی نزدمن بکمال خود۔ ودورکرد تاریکی را بجمال خود

یا ؔ وحی ربی أہلا وسہلا، رحُب وادیک، وعزَّ نادیک. أنت الذی یہَب

اے وحی ربِّ مَن براہل فرودآمدی وراہ نرم آمدی وادی تووسیع است وانجمن توبزرگ ست توآں ہستی کہ

للعُمی العیون، وللصمّ الکلام الموزون، ویحیی الأموات، ویری الآیات.

نابینایاں راچشمہامی بخشد۔وگوش کرراکلام موزون می دہد۔و مردگان رازندہ می گرداند۔ونشانہامے نماید

مالک وللطبابۃ، وإن ہی إلا کالذبابۃ. أنت الذی یصبی القلوب، ویزیل

چہ نسبت بتوطبابت را۔وآں مگسی است ازیں زیادہ نیست۔توآں ہستی کہ دلہارامی برد وبیقراری ہا

الکروب، وینزل السکینۃ، ویشابہ السفینۃ۔طوبی لأوراق ہی مرآتک، وواہًا

دورمیکند وآرام فرودآرد وکشتی رامشابہ است۔چہ پاک آن ورقہاہستند کہ درانہادرج میشوی

لأقلام ہی أدواتک. وصحفُک نشَرتْ لنا أوراقہا عند کل ضرورۃ بألطف

وچہ خوب آن قلم ہاہستندکہ آںآلہ نوشتنِ تست وصحیفہ ہائے تواوراق خود بحسنِ صورت وقت ہرضرورت برماکشود۔

صورۃ، کأنہا ثمرات أو عذاری متبرجات۔فالحاصل أنی وجدتُ کل ما وجدتُ

گویاآں میوہ ہاہستند۔یازنانِ باکرہ آراستہ۔پس حاصل اینست کہ من ہرچہ یافتم ازوحی رحمن یافتم۔

من وحی الرحمٰن.. ونسَأْتُ نِضْوی المجہودَ بسَوطِہ إلی أہل العدوان. وإن

دراندمِ شترِلاغرِخودراکہ ماندہ شدہ بود۔بتازیانہ او سوئے دشمناں و بہ تحقیق



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 269

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 269

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/269/mode/1up



حیل الإنسان لا تبارز وحی الرحمن، إلا ویغلب الوحی ویہدّہا من البنیان.

حیلہ ہائے انسان برابری نتوانندکردوحی خدارا۔پس وحی غالب میگرددو آں حیلہ ہاازبیخ برکند۔

ألم تر کیف فعل ربنا بالمخاصمین؟ ألم یجعل تطعیمَہم مُلیمَہم وأکرمَنا بالفتح المبین؟

آیاندیدی کہ خدائے ماباخصومت کنندگان چہ کرد۔ آیانہ کرد خال زدن اوشاں ملامت کنندہ اوشاں وبزرگی داد مارا

وسمعتم کیف اعتاض الناس منہ بالراحۃ النصب، وبالصحۃ الوصب، و

بافتح نمایان وشما شنیدہ اید چگونہ مردم ازخال زدن بجائے راحت رنج دیدندوبجائے صحت بہ بیماری مبتلا

بالحیاۃ الحِمامَ، وبالنور الظلام؟ وما زال التطعیم یطرَح بہم کلَّ مطرَح، وینقُلہم

شدندوبجائے روشنی درتاریکی افتادند۔وہمیشہ خال زدن ازجائے بجائے ایشاں رامے افگندوازچراگاہ

إلیؔ مصرَع من مسرَح، حتی زہقت نفوسہم وہُم کالمبہوت، وأُخرجوا من البیوت،

در جائے افگندن می انداخت تاآنکہ جاں ہائے ایشاں از تنہابرآمدوایشاں ہمچو مبہوت بودند

وبقی المدبرون فی أعین الناس کالممقوت. والتطعیم جعَل کلہم فی ساعۃ

وتدبیرکنندگاں درچشم مردم ہمچو شخصے شدندکہ اورا دشمن می گیرند۔وخال زدن ہمہ رادرساعتے مردہ ساخت۔

أمواتا، فصدروا أشتاتا، والذین لم یموتوا فابتُلوا ببعض عوارضَ،

پس جابجابطورمتفرق مردہ افتادند۔وآنانکہ نمردند پس مبتلا شدند بہ بعض عوارض

وکانوا کبہائمَ فما تَرَکَ الطاعونُ البِکْرَ فیہم ولا الفارضَ. والذین اجتنبوا

وبودندہمچو بہایم پس طاعون نہ جوان ایشاں راگذاشت ونہ پیررا۔وآنانکہ ازاں اجتناب کردند

فہُم طلعوا من مجالس التطعیم طلوعَ شارد، ونفروا نِفارَ آبِدٍ، ما نعلم ما صنع

پس ایشاں ازمجالس خال زدن گریختند وہمچو وحشیاں نفرت کردند نمی دانم کہ ایشاں را

اللہ بہم.فہذہ فوائد التطعیم، وہذا نفعہ العظیم! فلا تنکروا وعد رب کریم،

چہ پیش آمد۔پس اینست فائدہ خال زدن ونفع عظیم آں۔پس انکارمکنید وحی خدارا

وإنہ رحمۃ وسلام قولا من رب رحیم. وأما التطعیم فکم من بیوت

وآں رحمتے ست از خدائے تعالیٰ وسلامتی است۔مگرخال زدن پس بسیارخانہ ہا



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 270

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 270

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/270/mode/1up



بہ خلَتْ، وکم من عیون اغرورقت. ما بالُ قریۃ یبکون یتاماہا بذکر

ازاں خالی شدند۔وچندیں چشمہاپرآب شدند۔چہ حال آں قریہ ست کہ میگریند یتیمان آں بذکر

الآباء ؟ وما ماتوا إلا بسمّ ہذا الدواء ، والذین شنَّ الغارۃَ علیہم الفَناءُ،

پدراں۔ ونمردند مگر بہ زہر ایں دوا۔ وآنانکہ برایشاں موت تافت۔

کان أکثرہم من السنّ فی فَتاء ۔فویل لقریۃ حُمَّ فیہا ما توقعتہ، وظہر ما أشعتُہ،

اکثرایشاں جوان بودند پس واویلااست براں قریہ کہ قصدکردہ شددرآں چیزے کہ من امیدمیداشتم وظاہرشد

وکان أسرعَ من ارتداد الطَّرْف، حتی تغیرت أعینہم وضرَی علیہم الموت

آنچہ من شائع کردم وبودزودترازچشم زدن کہ چشمہائے ایشاں متغیرشدند۔وموت برایشاں ہمچو اسپ عمدہ بجست۔

کا۔ؔ لطِّرْف، وعَنَّ لعَمَلۃِ التطعیم کربٌ، وما کان إلا باللہ حرب. ولما

وپیش آمد عملہ خال زدن رابیقراری۔ونبودمگربخداجنگ کردن۔ وچوں

أجالوا فیہم الطرف وجدوہم عرضۃ للتہلکۃ، ورأوا الموت یسعی علی

برروہائے شاں نظرانداختند ایشاں رانشانہ ہلاکت یافتند۔و دیدندکہ موت برروئے شاں

وجوہہم وینادی للرحلۃ، ورأوا القوم یلحظونہم شزرا، ویُوسِعونہم

می دود وبرائے کوچ کردن آوازہا میدہد و قوم را دیدندکہ بہ چشم کج می بینند۔وبسیار

زرایۃ وزجرا، فخرجوا من الأرض وعرصاتہا، والطیر فی وُکناتہا، ثم

عیب جوئی می کنند۔پس ازاں زمین بیروںآمدند۔وہنوزپرندگان روح درآشیانہ ہا

طارت الأرواح، واشتد النیاح فہذا حال تجارب الإنسان، ثم ینکرون

بودندوبازپروازکردجانہا۔و سخت شدماتم ایں حال تجربہ ہائے انسان است۔بازانکارِ

وحی الرحمٰن! وأی شقاوۃ أکبر وأعظم من إنکار المرسلین، وسوء الظن

وحی رحمن میکنند وکدام شقاوت بزرگتراست ازانکارِ مرسلاں۔ وبدگمانی درتائید

بالمؤیَّدین؟ یقولون أنت کاذب! فما لہم إنہم ینبّہوننی عنی، ویظنون أنہم

یافتگان میگویندکہ توکاذب ہستی پس چہ شدآنہاراچہ مراازمن خبرمیدہند۔وگمان میکنندکہ ایشاں



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 271

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 271

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/271/mode/1up



أعثَرُ علی نفسی منی؟ أم کبُر علیہم قولی۔إنی أنا المسیح؟ وما ہو إلا حسدُ معاصَرۃٍ

برنفس من ازمن زیادہ اطلاع دارند۔آیاگراںآمد ایشانراقول من کہ من مسیح موعودم ونیست ایں مگر حسدمعاصرت

وإنکار من الحق الصریح، فلیتّقوا ربہم ولا یتکلموا کشَکِسٍ وقیحٍ.

وانکارازحق صریح۔پس بایدکہ ازخدا بترسند و ہمچو مردے بدخو بے حیا گفتگو نہ کنند۔

فإنْ أ کُ کاذبا فسأُدْرَأُ کالغثاء ، و إن أ ک صادقا فمن ذا الذی یطفیء

پس اگرمن دروغگوہستم پس دفع کردہ شوم مانندخس وخاشاک۔واگرمن صادقم پس کیست کہ نورمرا

نوری بحیل الإطفاء ؟ وواللہ إنی أنا المسیح الموعود، ومعی ربی الودود.

بحیلہ ہائے اطفاء منطفی کند۔ وبخداکہ من مسیح موعودہستم۔ وبامن خدائے من است

ووؔ اللہ إنہ لا یضیعنی ولو عادانی الجبال، وواللہ إنہ لا یترکنی ولو ترکنی

وبخداکہ اوہرگزمراضائع نخواہدکرد اگرچہ کوہ ہادشمن من شوند۔وبخدااو مراترک نخواہدکرد اگرچہ

الأحبّاء والعیال۔ وواللہ إنہ یعصمنی ولو أتی العِدا بالمرہَفات، وواللہ

احباء وعیال مرا ترک کنند۔وبخدا او مرامحفوظ خواہد داشت اگردشمنان بشمشیرہابیایندوبخدا

إنہ یأتینی ولو أُلقَی فی الفلوات، فَلْیکیدوا کل کید ولا یُمہِلونِ، فسیعلمون

اوپیش من خواہدآمداگرچہ دربیابان ہا مراافگنند۔پس ہرمکرکہ میدانیدکنیدومرامہلت ندہید۔پس عنقریب

أی منقلب ینقلبون. أیخوّفوننی بحیل الأرض ولا یخافون الذی إلیہ

خواہند دانست کہ بکدام جابازگشت خواہندکردآیامرامی ترسانیدبحیلہ ہائے زمینی وازاں ذات نمی ترسیدکہ

یرجعون؟ أفکلما جاء ہم من الآیات فقطعوا علیہا بدسٍّ منہم وإلغاءِ

سوئے اورجوع خواہیدکردچہ عادت شماگردیدہ کہ درہرنوبت نشانہاشمارارسیدندآنہارابہ شبہات پیداکردن

الأمر بالشبہات. وما أنکرَ أکثرُ الناس إلا من دواعی الشطارۃ، لا من مقتضی

واخفاکردن بریدہ آید۔وانکارنہ کردنداکثرمردم مگر ازوجہ خبث نہ ازمقتضائے

الطہارۃ. وسیریہم اللہ آیۃ فلا ینکرونہا، وینزل نازلۃ فلا تردّونہا۔و إن

طہارت۔ وعنقریب خداآنہارانشانے بنماید وفرود آرد بعض نوازل پس ردّنتوانندکرد۔ وبرائے



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 272

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 272

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/272/mode/1up



للناس من اللّٰہ تعالٰی علٰی رأس کل ماءۃٍ نظرۃً، فیرسل عبدًا من لدنہ

خلق خداتعالیٰ را برسرہرصدی نظرے است۔پس برائے اصلاح شاں ازطرف خود

لإصلاحہم رحمۃ، فکیف ینسی اللہ زمانا نزَفتْ فیہ عیون الہدایۃ،

بندہ رامی فرستد۔پس چگونہ فراموش کند خداتعالیٰ آن زمانہ راکہ خشک شد دروچشمہ ہائے ہدایت

وسالت سیول الغوایۃ؟ وما عندکم لطالبٍ إذا استفاد، سوی الحدیث

ورواں شدسیل ہائے گمراہی۔ونزدِ شماچیست برائے طالبے کہ استفادہ جوید بجز حدیثے کہ مشابہ

الذی شابہَ الجماد. فذالک ہو الہم الذی نفٰی عنی الکَری، وأذاب

چیزے بیجان است۔پس ایں ہماں غم است کہ خواب من برد۔ وگداخت کرد

عظاؔ می وجرّحنی بالمُدی. فأراد اللہ أن یُحکِم ما شادَہ، ویُظہِر الدین

استخوانہائے من ومجروح کردمرابکارد۔پس ارادہ کردخداتعالیٰ کہ محکم کند چیزے راکہ بنا کرد۔وغالب کند دین را

وصدقہ وسدادہ. وما کان عادتہ أن یتعلل بعُلالۃٍ، ویقنَع ببُلالۃ،

وصدق وراستی او۔وازعادت اوایں نیست کہ قناعت کند بچیزے اندک۔وکفایت کندبآب اندک

وما ہو عندکم فہو أقلّ من بلّۃٍ، وغیرُ کاف لنَقْعِ غُلّۃٍ. فأرسلنی ربی

وہرچہ نزدشمااست آں ازتری کمتراست۔وکافی نیست برائے نشانیدن تشنگی۔پس فرستاد مرا خداوندمن

لأہدیکم إلی الماء المعین الغزیر، فما لکم لا تعرفون القبیل من الدبیر؟

تاہدایت کنم شماراسوئے آب صافی وبسیار۔پس چہ شدشماراکہ نمی شناسیددوست راازدشمن

ألا۔ترون الإسلام کیف غار ماؤہ وغاب ضیاؤہ، ونزَفتْ حیاضہ قبل

آیانمی بینیدکہ چگونہ آب اسلام فرو رفت وروشنی اوغائب شد وخشک کردہ شدندحوضہائے اوقبل

أن تُنوِّر ریاضہ، وأُحرِقَ بساطہ ومُزِّقَ أنماطہ؟ فلا قوۃ إلا باللہ! ونشکو إلیہ،

ازینکہ شگوفہ آرندباغہائے او و سوزانیدہ شدبساط او۔پس قوت نیست مگر بخداوسوئے اوشکوہ

وننتظر نصرہ نَصْرَ المبغیِّ علیہ۔ترون ہذا الزمان ثم لا ترون یا فتیان، فہذا إحدی

ماست وامیدداریم یاری کردن خداراہمچنانکہ اویاری مظلومان میکندمی بینید۔ایں زمانہ رابازاے جوانان نمی بینید پس ایں



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 273

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 273

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/273/mode/1up



المصائب علی دین الرحمٰن۔ ولا أدری لِمَ أقبَلَ الناسُ علیّ إقبالَ مَن لبِس الصفاقۃ،

بردین خدا مصیبتے ست۔ونمیدانم کہ چرامردم بمن ہمچو کسے روآوردندکہ جامہ بے شرمی رامی پوشد

وخلَع الصداقۃ؟ أجئتُہم فی غیر الأوان، أو عرَضتُ علیہم ما خالف آیَ الفرقان؟

وکشیدجامہ راستی راآیامن درغیروقت خودآمدہ ام۔ یابرایشاں چیزے عرض کردم کہ مخالف آیت قرآن ست

أو قتلتُ بعض آباۂم، فاغتاظوا لسفک دماۂم؟ وقد أراہم اللہ لی الآیاتِ،

یامن بعض پدران ایشاں راکشتہ ام۔پس بوجہ کشتن ایشاں برمن خشمگین شدند۔وبتحقیق بنمودخدا تعالیٰ برائے من نشانہا

وشہِد بالبینات. فمِن بعض الآیات بلیّۃ الطاعون من رب العباد،

وبمعجزات گواہی من داد۔ وازبعض نشان ہا بلائے طاعون است ازخداتعالیٰ۔

وقد أخبرتُ بہ ولم یکن منہ أثر فی ہذہ البلاد. ومِن بعضہا موت

و من ازو خبردادم و در ملک ازو ہیچ نشانے نہ بود۔ و منجملہ آں موت

بعض العلماء بہذہ البقعۃ، کما کنت أنبأت بہا قبل تلک الواقعۃ، فصال

بعض علماء ست دریں دیارچنانچہ قبل ازیں واقعہ خبردادہ بودم۔ وحملہ کرد

علیہم الطاعون کراکبٍ تامِّ الآلات، مغتالٍ فی الفلوات. فأخذہم

برایشاں طاعون ہمچو سوارکامل السلاح کہ ناگاہ کشندہ باشددربیابانہا۔ پس گرفت آنہارا

ما یأخذ الأعزلَ مِن شاکی السلاح، والجبانَ مِن کَمِیٍّ طاعنٍ بالرماح.

آں حالت کہ بے سلاح رامی گیرد*۔ وبزدل راازسواردرخشندہ نیزہ ہا

ومنہا ما نصَرنا ربُّنا فی أمر التطعیم، وجعَل العافیۃَ حظَّنا عند البلاء

وازانجملہ آں نشان ست کہ دربارہ خال زدن بنمود۔وعافیت دروقت بلاء عظیم بہرہ ما

العظیم. وکان التطعیم فی أول الأمر شیئا علیہ یثنی، والشفاء بہ یرجی،

کرد۔وخال زدن دراوّل امر قابل تعریف بود۔وشفاازوامیدے داشتند

ثم لما خالفتُہ بوحی من الرحمٰن، ظہر ما ظہر من عیبہ ولم یبق

بازچوں بوحی الٰہی مخالفت آن می کردم۔پس ظاہرشدآنچہ ظاہرشدازعیب آں وباقی نماند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 274

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 274

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/274/mode/1up



صورۃ الاطمئنان.وکنت أعلم أن اللہ سیُظہر لنا بآیۃ منہ فیہا نموذج

صورت اطمینان۔ومراازیں علم بود کہ خداتعالیٰ بہ نشاں خود نمونہ عافیت برائے ما

العافیۃ، ولکنی ما کنت أعلم أنہ یری ہذہ الآیۃ بہذہ السرعۃ۔فظہرت

ظاہر خواہدنمود۔ مگرازیں خبرنبودکہ بدیں زودی خواہدنمود پس ظاہرشد

الآیۃ وجُعل التطعیم کسجلٍّ یُطوَی، وذِکرٍ یُنسَی. ثم بدا للحکومۃ أن

نشان وکردہ شد خال زدن ہمچونامہ کہ پیچیدہ شود۔یاہمچو ذکرے کہ فراموش کردہ آید باز حکومت مصلحتے دید

یعیدہ بتبدیل یسیر وامتحان یوصل إلی الیقین، ولکن أکثر الناس

کہ بازخال زدن راباندک تبدیل بطورامتحان جاری کند۔مگر اکنوں اکثرمردم

لیسوؔ ا بمطمئنین، بما رأوا موتَ تسعۃ عشر وأناسا آخرین من المؤوفین.

مطمئن نیستند چراکہ دیدندموت نوزدہ کس ودیگرمردم آفت رسیدہ

ولیس سبب الطاعون فأرٌ تخرُج من قعر الأرض إلی الفِناء ، بل سببہ سوءُ

وسبب طاعون آن موشہانیستندکہ ازتہ زمین بالامی آیند بلکہ سبب آں

الأعمال وارتکاب الفسق والمعصیۃ بترک الحیاء . فظہر الطاعون وأردَی

بداعمالی وارتکابِ فسق وفجوراست بترک حیا۔پس ظاہر شد طاعون وہلاک کرد

بنی آدم وبناتِہ وردِفتْہ الآیات، وذالک بأن علاج أمراض المعصیۃ

بنی آدم وپسران اوشاں راودرپس آں نشاں ظاہرشد۔و ایں ازبہرآں شدکہ علاج امراض معصیت

وأنواع الجرائم والجذبات، لیس سوی المعجزات والآیات. ولا یؤمن

وانواع جرائم وجذبات۔بجز معجزات ونشان ہاچیزے نیست۔وہیچکس

أحد باللہ حقًّا إلا بعد ہذہ المشاہدات، ولا یمنع النفسَ من المعاصی کَفّارۃٌ،

بخداحقیقی ایمان نتواندآورد مگر بعدایں مشاہدات۔ونفس راہیچ کفارہ ازگناہاں بازنمیدارد

بل نفوسُ عبیدِہا بالسوء أمّارۃٌ، وإنما یمنعہا معرفۃٌ تامّۃ مرعِدۃ، ورؤیۃٌ

بلکہ نفسہائے کفارہ پرستاں سخت فرمان کنندہ ببدی است۔وبجزایں نیست کہ نفس راازگناہاں آں معرفت منع میکندکہ تام باشدولرزانندہ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 275

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 275

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/275/mode/1up



منذرۃ مخوِّفۃ، ثم تأتی سلطنۃُ المحبۃ وتضرب خیامَہا علی القلوب،

باشدوآں دیدارکہ منذرومخوف باشد بازسلطنت محبت می آید پس خیمہ ہائے خودبردلہامی زند

وتطہّرہا من بقایا الذنوب. ولکن أول ما یدخُل قریۃ النفسانیۃ، ویُفسِد

وپاک می کندآنہاراازبقایاگناہ ہامگراول چیزے کہ درقریۂِ نفسانیت داخل می شودوعمارات

عماراتہا ویجعل أعزّتہا کالأذلّۃ، ہو خوف شدید ورعب عظیم من الحضرۃ،

آنراتباہ گرداندوعزیزاں اورادر مغاک ذلت می افگند۔آں خوف شدید ورعب عظیم است ازحضرت باری تعالیٰ

یستولی علی القوی البشریۃ، فیمزقہا کل ممزق ویُبعِد بینہا وبین أہواۂا

کہ برقوتہائے بشریت مستولی مے گردد۔پس آنراپارہ پارہ میکند و درانہاودر حرصہائے آنہادوری می اندازد

ویزکّی کل التزکیۃ. ولیس من الممکن أن یتطہر إنسان من غیر رؤیۃ

وبطورکامل پاک میگرداند۔ وہرگزممکن نیست کہ انسان بجزرویت خدائے زندہ غیرتمند

الحیّ الغیور، ومِن غیر الیقین الذی یقوّض خیام الزور. ولیس رؤیتُہ تعالی

پاک گردد۔ وبجزآںیقین کہ خیمہ ہائے دروغ رابرکند۔ودیدن اوتعالیٰ

فی دار الحُجُب إلا بالآیات، وإن الآیات تُخرِج الإنسان من الظلمات،

دریں دارحجب بجزنشان ہاصورت نمی بندد۔و نشان ہا انسان را ازظلمات بیروں می آرند

حتی یبقی الروح فقط وتعدم الأہواء ، ویبلغ مقاما لا یبلغہ الدہاء ، ولا

تا آنکہ روح فقط می ماند۔ وہواہامعدوم می شوندوآں مقامے رامیرسدکہ عقل آنرانمی رسدوہیچکس

یدخل أحد ملکوتَ السماء إلا بعد ہذہ الرؤیۃ وکشف الغطاء .

درملکوت آسمان داخل نمی شود۔مگر بعد زیں رویت ودورکردن پردہ ۔

فالحاصل أن النجاۃ من الذنوب لا یمکن إلا برؤیۃ اللہ بأصفی التجلیات،

پس حاصل کلام ایں ست کہ نجات ازگناہان ممکن نیست مگربدیدن خداتعالیٰ کہ بصافی ترتجلیات باشد۔

ولا یتحقق ہذا المقام لأحد إلا برؤیۃ الآیات. ومن لم یر الرحمٰنَ فی ہذا

وایں مقام کسے رامتحقق نمی گرددمگربدیدن نشان ہا۔و ہرکہ دریں مقام شب باشی خداراندید



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 276

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 276

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/276/mode/1up



المَراح فما رأی، والموتُ خیر للفتی من عیشہ عیش العمی۔وإنما الدنیا وزینتہا

پس چہ دید۔و مردن برائے مرد بہتر است از کورانہ زندگی۔و دنیا و زینت آں ہمہ

لہوٌ ولعبٌ لا تُغَرّ بہا السعداءُ، بل ہم یؤثرون کل موت لعلہم یرون ربہم..

لہوولعب است سعیدان برآں مغرورنمی شوندبلکہ ہرموتے رااختیار میکنندمگرآنکہ خداوندخودرابہ بینند۔

فأولئک ہم الأحیاء . وإن الدنیا ملعونۃ فمن طلَبہا فکیف یُرحَم؟ فأَلْجِمْ

پس دراصل ہمین گروہ زندگانند۔ودنیا چیزے است *** پس ہرکہ اوراطلب کرداوچگونہ قابل رحم شود۔پس

فرسَک قبل أن یُلجَم. ما لکم لا تتقون الذنوب التی ہی أصل ہذا الوباء ؟

اسپ خودرالگام بدہ قبل ازینکہ بدہانش لگام کنند چہ شدشماراکہ ازگناہاں پرہیزنمی کنید کہ آں اصل سبب ایں وبااست۔

فلاؔ أعلم ما أمّنکم من قدر السماء . وإنی جئت کالصبا بِرَیّا ہذہ البشارۃ،

پس نمی دانم کہ چہ چیز شمارا از قضاو قدر آسمان درامن کردہ است و من ہمچو صبا بخوشبوئے ایں بشارت آمدہ ام

فمن تبعنی حقا وعمل صالحا فسیُحفَظ من ہذہ الخسارۃ. ولن تکفی أحدا أن

پس ہرکہ پیروی من کندوعمل صالح بجاآورد پس ازیں ہلاکت اومحفوظ خواہدماند۔وبجزاعمال وصفائی

یبایعنی فقط من دون الأعمال وصفاء التعلق باللہ ذی الجلال، فغیِّروا ما

تعلق بحضرت عزت کسے ازبیعت من ہرگزفائدہ نخواہدبرد پس تبدیلی اندرون ہائے

بأنفسکم لیغیّر ما قدّر لکم من نکال۔أ۔تکذّبون بغیر علم ولا تختمون علی شفاہکم؟

خودکنیدتامقدرشمارا تبدیل کردہ شود آیا بغیرِعلم تکذیب میکنید و بر لبہا مہر نمی نہید۔

کبُرتْ کلمۃً تخرُج من أفواہکم! وقال بعض العدا: إنی أعلیتُ ہذا الرجل،

بزرگ است آں کلمہ کہ ازدہن شمابیروں می آید۔ویکے ازدشمناں گفت کہ من ایں شخص رابلندکردم۔

وإنی أفرطتہ ثم إنی سأحطُّہ. فانظروا إلی ہذا الکذب والاستکبار، وإن

و قدم اوپیش نہادم بازمنم کہ اورابرزمین خواہم افگند پس سوئے ایں دروغ نظرکنیدوایں تکبررابہ بینید۔وخدا

اللہ لا یرضی عن عبد إلا بالصدق والانکسار۔ثم انظروا کیف کذّبہ اللہ وأجاب

ازہیچ بندہ راضی نمی گردد مگر بصدق فروتنی بازبہ بینیدکہ چگونہ تکذیب اوکردخدائے من



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 277

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 277

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/277/mode/1up



قبل جوابی، وجمع بعد ذالک أفواجا علی بابی، وملأ بیوتی من أصحابی.

پیش ازجواب من۔وجمع کردبعدازیں فوج ہا بردرِمن۔وخانہ ہائے من ازاصحاب من پُرکرد۔

وإن فی ذالک لآیۃ للمستبصرین، وعبرۃ للمستعجلین۔أم غضبوا علیّ بما

ودریں نشانے است برائے بینندگاں۔چہ برمن ازیں خشمناک شدند

قلتُ إن عیسی مات، وإنی أنا المسیح الموعود الذی یحیی الأموات؟ ولو فکروا

کہ گفتم عیسیٰ بمُرد۔ومن آں مسیح موعود ہستم کہ مردگاں را زندہ خواہدکرد۔و اگردر

فی القرآن لما غضبوا، ولو اتقوا لما تغیّظوا. وإن موت عیسی خیر لہم

قرآن فکرکردندے غضب نکردندے۔واگرتقویٰ اخیتارکردندے غضبناک نشدندے و مُردن عیسیٰ برائے شاں بہتراست

لوؔ کانوا یعلمون۔وإن اللہ آتاہم مسیحا کما آتی الیہود مسیحا، ما لہم لا یفہمون؟

اگردانستندے۔وخداایشاں رامسیحے داد ہمچنانکہ یہود را مسیحے داد چہ شد ایشان راکہ نمی فہمند

سلسلتانِ متماثلتان فما لہم لا یتدبرون؟ یقولون سیکون فءۃ من ہذہ

ایں ہردوسلسلہ باہم مطابقت میدارند۔پس چہ شدایشاں راکہ تدبرنمیکنند میگویندکہ عنقریب ازیں اُمت

الأمۃ یہودا وعلی خلقہم یُخلَقون، ولا یعتقدون بأن یکون المسیح الموعود

گروہے یہودی خواہدشدودرخُلق یہودیاں مخلوق خواہندشد۔واین اعتقادنمیدارندکہ مسیح موعود ہم ازایشاں

منہم بل ہذا الفخرَ إلی الیہود ینسِبون! أَ أُعطُوْا نصیبا من شر الیہود وما

خواہد بودبلکہ ایں فخرراسوئے یہودمنسوب میکنند۔پس بایدکہ فکرکنند چہ ایشاں رااز بدی یہودنصیبے

أُعطوا حظا من خیرہم؟ ساء ما رضوا بہ لأنفسہم وساء ما یحکمون ! بل کما أن

دادہ شدوازنیکی وبہتری ایشاں چیزے حصہ ایشاں نہ گشت چہ بدچیزے است کہ براں راضی شدندوچہ بدحکمے است

الیہود منا کذالک المسیح الموعود منا، ولیست ہذہ الأمۃ أشقی الأمم لیصحّ ما یزعمون۔

کہ بہ نسبت خودکردند بلکہ ہمچنانکہ یہودازماہستندہمیں طورمسیح موعودنیز ازماست وایں امت ازہمہ امتاں بدبخت ترنیست تا

یقولون ہذہ ہی العقیدۃ التی ألفینا علیہا آباء نا. ولو کان آباؤہم من الذین

ہرچہ زعم کردندصحیح باشدمیگویندکہ ایں ہمان عقیدہ است کہ ماپدران خودرابراںیافتہ ایم اگرچہ پدران ایشاں ازاں مردم



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 278

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 278

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/278/mode/1up



یخطؤن. ما لہم یصرّون علی ما فہموا ولا یترکون؟ أم لہم أَیمانٌ علی اللہ

باشندکہ خطامیکنند۔چہ شدایشاں راکہ برفہم خوداصرارمیکنند ونمی گذارند۔ یاایشاں ازخداقسم گرفتہ اند۔

أنہ لا یفعل إلا الذی ہم یقصدون؟ سبحانہ وتعالی لا یُسأل عما یفعل وہم

کہ اوہماں خواہدکردکہ مقصود ایشاں ست پاک است خداتعالیٰ وبلندترازکارخودپرسیدہ نمی شودو

یُسألون۔ یسمّون المسیح حَکَمًا ثم أنفسہم یحکُمون۔أم رأوا فی القرآن ما یزعمون؟

ایشاں پُرسیدہ میشوند۔نام مسیح موعود حکم می نہندبازخودکارحکم میکنند۔آیاآنچہ گمان میکنندآن درقرآن دیدہ اند۔

فلیُخرِجوہ لنا إن کانوا یصدقون. یا أسفا علیہم! إن یتبعون إلا الظن

پس برآرند و مارا بنمایند۔ برایشاں افسوس است محض ظن را پیروی مے کنند

و ؔ لیس الظن شیئا إذا خالفہ المرسلون۔ بل یحکُمون أنفسہم فی اللہ ورسلہ

وظن چیزے نیست دراں صورتے کہ مخالف قول مرسلاں باشد۔بلکہ ایشاں درامرخداورسول نفسہائے خودراحَکَم

ویجترء ون، ویصرّون علی ما لیس لہم بہ علم ولا یخافون. ومن العجب

قرارمیدہند۔وبراں چیزہا اصرار میکنند کہ براں علم ندارند و نمی ترسند۔ و عجب اینست

أنہم ینتظرون الحَکَمَ ثم یقولون إنہم من الزلل لمحفوظون! ولا یریدون

کہ یکطرف انتظار حَکَم میکنند و طرف دیگر میگویند کہ ما از لغزش محفوظیم۔و نمی خواہند

أن یترکوا قولا من أقوالہم۔ فما یفعل الحَکَمُ إذا جاء ہم، فإنہم بزعمہم فی کل

کہ سخنے ازسخنہائے خودترک کنندپس اگرحَکَم بیایدچہ خواہدکردچراکہ اوشاں بزعم اوشاں درہرکار

أمر مصیبون۔ وإن ظہور المسیح من ہذہ الأمۃ، لیس أمر یعسِر فہمُہ علی

اصابت رائے میدارند۔وآمدن مسیح موعودہم ازیں اُمت چیزے نیست کہ بردانشمندان فہمیدن آں

ذوی الفطنۃ، بل تظہر دلائلہ عند التأمل فی المقابلۃ، أعنی عند موازنۃ

گراںآید۔بلکہ دلائل ایں دعویٰ بروقت مقابلہ تامل کنندگاں خوب می فہمندیعنی بروقت موازنہ

السلسلۃ المحمدیۃ بالسلسلۃ الإسرائیلیۃ ولا شک أن سیدنا سید الأنامِ وصَدْر

سلسلہ محمدیہ باسلسلہ اسرائیلیہ۔و ہیچ شک نیست کہ سردار ما و سردار مخلوق و صدر



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 279

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 279

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/279/mode/1up



الإسلام، کان مثیلَ موسٰی، فاقتضت رعایۃُ المقابلۃِ أن یُبعَث فی آخر زمن الأمّۃ

اسلام مثیل موسیٰ بود۔پس رعایت مقابلہ تقاضاکردکہ درآخرزمانہ مثیل

مثیلُ عیسٰی۔وإلیہ أشار ربنا فی الصحف المطہرۃ، فإن شئتم ففکروا فی سورۃ

عیسیٰ مبعوث گردد وسوئے آں اشارہ کردہ است پروردگارمادرقرآن شریف واگربخواہیدفکرکنیددرسورہ

النور والتحریم والفاتحۃ۔ہذا ما کتب ربنا الذی لا یبلغ عِلْمَہ العالمون،

نوروتحریم وسورۂ فاتحہ۔ایں آنست کہ نوشتہ است آنراپروردگارماکہ علم عالماں بعلمش نرسد۔

فبأی حدیث بعدہ تؤمنون؟ وإنہ جعلنی مسیحہ وأیدنی بآیات کبریٰ،

پس بعد ازکلام الٰہی برکدام چیز ایمان خواہیدآورد۔واومرامسیح خودکردومددمن کردبہ نشانہائے بزرگ

و ؔ عُطِّلت العِشارُ وترون القِلاصَ لا یُرکَب علیہا ولا یُسعی. ورأیتم

ومعطل کردہ شدندمادہ شتران ومی بینیدمادہ شتران رانہ براں سوارمیشوندونہ می دوانند ۔ودیدہ اید

یا معشر الہند والعرب، کسوفَ القمرَینِ فی رمضان، فبأی آیات ربکما

اے معشرہندوعرب کسوف قمروشمس دررمضان۔پس کدام کدام نشانہائے خدارا

تکذّبان؟ أم تأمرکم أحلامکم أن تحسبوا الظنون کأمر منکشف مبین؟

تکذیب خواہیدکرد۔چہ عقلہائے شماشمارامے آموزدکہ گمانہارا ہمچو امرمنکشف پندارید

ولقد کان لکم عبرۃ فی الذین آثروا الظنون من قبل علی الیقین، وما آمنوا

وشماراقصہ آناں مقامِ عبرت بودکہ پیش ازیں گمان رااختیارکردند۔وبمرسلاں

بالمرسلین. فکان إنکارہم حسرات علیہم، وإذا أُیِّدَ الرسلُ فودُّوا لو کانوا

ایمان نیاوردند۔پس انکارشاں برایشاں حسرتہابود وچوں رسولاں راتائیدخداشامل حال شد

مؤمنین. ولقد ضرب اللہ لکم أمثالہم فی القرآن فاقرء وہا کالمتدبرین.

آرزوکردندی کہ کاش ایمان آوردندے۔وبتحقیق خداتعالیٰ مثالہائے آں درقرآن شریف ذکرفرمودہ پس بتدبربخوانید۔

فویل للذین یقرء ونہا ثم لا یفہمون، ویمرّون بہا غافلین۔عسٰی ربّکم

وبرآن مردم واویلاست کہ میخوانندآنہاراونمی فہمند۔ومیگذرندبراں مقامہابغفلت۔عجب نیست کہ خدابنماید



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 280

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 280

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/280/mode/1up



أن یریکم ما لا ترونہ، ویُردِف رأیَکم صونَہ، فتکونوا من المبصرین. فلا

شماراچیزے کہ نمی بینیدآنرا۔ودرپس رائے شماصیانت خودبنشاندپس شما ازبینندگان شوید۔پس

تیأسوا من رَوح اللہ ولا تستعجلوا، واصبروا وہو خیر لکم إن کنتم متقین.

نومیدمشوید وزودی مکنید وصبربکنیدایں بہتراست برائے شمااگرتقویٰ میدارید۔

وإن صبرتم فتبصرون ویبلغ فکرکم محلَّہ، وتُکرَمون بعد المذلۃ، فتکونون

اگرشماصبرکنید پس چشم شماکشایندوفکرشمابمحل خودخواہدرسید وبعدازذلت عزت یابید ومرا

من العارفین۔وکنتم تقولون لو نزل المسیح فی زمننا لکنّا ناصرین. فہذا

شناسید۔وشمامے گفتیدکہ اگرمسیح درزمانہ مانازل شودہرآئینہ ازمددگاران خواہیم گردید۔پس ایں

نصرُؔ کم ۔۔ أنکم تکفرون وتکذبون من غیر علم ولا برہان مبین۔ترون آیاتِ اللہ

مددشماست کہ شمامراکافرمیگوئیدوتکذیب میکنیدبغیرآنکہ علم یقینی نزدشماباشدوبادلیلے باشد۔ می بینیدنشانہائے خدا

ثم تکذبون مستکبرین، کأن لم تروہا، ولا تکلّمون إلا مستہزئین. وتشتُمون

بازتکذیب ازراہِ تکبر می کنیدگویاندیدہ ایدنشانہاراوسخن نمیکنیدمگرباستہزا۔ودشنام

وتسبّون، ولا تخافون یوم الدین. وإن تتّبعون إلا الظن، وما أحطتم بما قال

می دہیدونمی ترسیدازروزِقیامت۔وپیروی نمیکنیدمگر ظن راواحاطہ نہ کردید۔قول خدا

اللہ وما وافیتمونی طالبین. أتریدون أن تطفؤا نور اللہ؟ واللہ متم نورہ ولو

راونہ نزدمن بحالت طلب دین آمدید۔آیامیخواہیدکہ نورِخدارامنطفی گردانیدخدانورِخودراکامل خواہدساخت

کنتم کارہین۔ولقد سبقتْ کلمتُہ لعبادہ المرسلین، إنہم من المنصورین۔ ویل

اگرچہ شماکراہت کنید وکلمہ اوپیش ازیں قراریافتہ کہ بندگان فرستادہ اوازمددخواہندیافت۔ واویلاست

لکم ولأحلامکم! لا تعرفون الوجوہ، ولا ترون رحمۃ تتابَعَ نزولہا، ولا تسألون ربکم

برشماوبرعقلہائے شماکہ روہارانمی شناسیدونمی بینیدرحمتے راکہ متواتردرنزول است ونمی خواہیدازرب خود

مبتہلین۔ لیُریکم الحق وینجیکم من ضلال مبین۔أیہا الناس لا تتّکؤا علی أخبارکم،

بتضرع۔ تاشماراحق بنمایدوازضلالت برہاند۔ اے مردمان تکیہ مکنیدبر اخبار خود



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 281

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 281

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/281/mode/1up



وکم من أخبار أہلکت المتّبعین۔ وإن الخیر کلہ فی القرآن، ومعہ حدیث

وبسیارازاخباروآثاراست کہ ہلاک کردپیروی کنندگاں راوہمہ خیردر قرآن است۔وبا وے آں حدیث نیز

طابَقَہ فی البیان، والذین یبتغون ما وراء ہ فأولئک من العادین.

ہست کہ باقرآن مطابقت دارد۔ وآنانکہ بجزایں ہردوراہے دیگراختیارمیکنند پس ایشاں ازتجاوزکنندگان ہستند۔

ولولا ہذا المعیار لماجَ بعض الأمّۃ فی بعضہا بالإنکار، وفسدت الملۃ

واگرایں معیارنبودے پس بعض ایں امت دربعض افتادے وہمہ ملت تباہ شدے

فی الدیار، واشتبہ أمر الدین علی المسترشدین۔أیہا العباد.. ا تقوا یومًا

درمملکتہا۔وامردین برطالبان مشتبہ گشتے۔اے بندگاں بترسیدازروزیکہ

لا ؔ ینفع فیہ إلا الصلاح، ومن ترکہ فلن یلقی الفلاح. اتقوا یوما یجمع الکفّار

کہ دروبجزصلاح ہیچ چیزنفع ندہد۔وہرکہ ترک کردصلاح راپس ہرگزنجات نخواہدیافت ترسیدازاں روزیکہ کفار

والفجّار، ویقول الفاسقون وہم فی النار: ما لنا لا نری رجالًا کنا نعدّہم من

وفجارراجمع خواہدکردو فاسقاں کہ درجہنم باشندخواہندگفت کہ ماراچہ شدکہ ماآں کسانرادرجہنم نمی بینیم کہ ایشاں را

الأشرار؟ فینادی منادٍ من السماء : إنہم فی الجنۃ وأنتم فی اللظی. وتحضُر

شریرمی پنداشتیم۔پس نِدادہدنِدادہندہ ازآسمان کہ ایشاں در بہشت اندوشمادردوزخ وہرنفس

کل نفس حضرۃَ اللہ ذی الجلال، ویجاء بکل نبی وأعداۂم، وتعرف کل أمۃ

بحضورخداتعالیٰ حاضرخواہدشد۔وتمام انبیاء و دشمنان او شانراحاضرکردہ خواہدشد۔وہرامت

إمامہا، ویظہر ما لہ من قرب وکمال، فیقال: أہذا ملعون أم ہذا دجال؟

امام خودراخواہدشناخت وقرب وکمال امام ظاہرکردہ خواہدشدوگفتہ خواہدشدآیاایں ملعون است یادجال۔

یوم یکشِف اللہ عن ساقہ ویُری کلَّ مجرم عقابا، ویقول الکافر یا لیتنی کنت

آن روزخداساق خودراخواہدنمودوہرمجرم راعقاب خواہدنمودوکافر خواہدگفت کہ کاش من خاک

ترابا! أیہا الإنسان! ما أنت وما مکائدک؟ أتعصی اللہ وینقضّ علی رأسک

بودمی۔اے انسان توچیست وفریب توچیست آیا نافرمانی خدا میکنی وبرسرِتوشکارکنندہ تو



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 282

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 282

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/282/mode/1up



صائدک؟ الیوم کلّمنی ربی وخاطبنی بکلمات، فنکتبہا فإن فیہا آیات،

آوازمیکند۔امروزہمکلام شدمراربّ من و مرامخاطب کردبچندکلمہ پس بنویسم آں کلمات کہ درآں نشانہا

فتلک ہذہ یا ذوی الحصاۃ: "جاء نی آئلٌ واختارَ، وأدار إصبعہ وأشارَ:

ہستندپس آں کلمات این انداے خرد مندان۔آمدنزدمن جبرئیل علیہ السلام ومرابرگزیدوگردش دادانگشت خود را

یعصمک اللہ من العدا، ویسطو بکل من سطا". ثم خاطبنی ربی وقال:

اشارت کرد خداتراازدشمنان نگہ خواہدداشت۔وبرانکس حملہ خواہدکردکہ برتو حملہ کند۔بازمخاطب شدخداوندمن وگفت

"إن آئل* ہو جبرئیل، وہو ملَکٌ مبشّر من رب جلیل".

آئل نام جبرئیلؑ ست۔ و آں ملک مبشراست ازخداوند۔

إنیؔ فرغت الآن من الجواب، وبقی ما آذیتَ من العتاب، فإنک

من اکنوں ازجواب فارغ شدم۔وباقی ماندآنچہ ایذادادی ازعتاب۔ چراکہ

ذکَرتَنی بألفاظ التحقیر، وما اتّقیتَ حسیبک عند الازدراء والتعییر.

تومرابالفاظ تحقیریادکردی۔ونہ ترسیدی ازحساب گیرندہ خود وقت عیب جوئی و سرزنش

یاعافاک اللہ من أنت بہذا الطبع المستشیط، وجَمَعَ السلاطۃَ مع اللسان

خداترابعافیت دارد بگوکہ کیستی بایں طبع افروختہ۔و جمع کردن دراززبانی بازبان

السلیط؟ کنت لا تعرفنی ولا أعرفک، ولا تعلمنی ولا أعلمک، ثم آذیتَ وما

فصیح۔بودی کہ تونمی شناختی مرانہ من شناسائے توبودم۔ونہ تراازحال من علمے بودونہ مرابازایذادادی و

صبرت، وترکتَ التقوی وما حذرت۔أیہا العزیز۔ اتّقِ الخبیر الدیّان، وقد ردِف

صبرنکردی۔وترک کردی تقویٰ راونہ ترسیدی۔اے عزیزبترس ازجزادہندۂ آگاہ۔وبتحقیق ہربدی را


* لفظ آئل مشتق من الایالۃ یقال اٰلَہٗ ای ساسہ و اَصلحہ و انہ اسم جبرئیل فی کلام اللہ

الجلیل و ان تسمیۃ جبرائیل بآئل تسمیۃ مارئیناھا فی کتاب قبل ھذا الالھام ۔ فَلِلّٰہِ کلمات لا۔تحصر بالاقلام۔ و لعلّہ اشارۃ الی منصب جبرائل ۔ و ھو الاصلاح و اعانۃ المظلومین بالسیاسۃ و ذب العدا بالحجۃ و الدلیل۔ منہ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 283

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 283

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/283/mode/1up



کلَّ سوءٍ الحُسْبانُ۔ وقد نزل المسیح من السماء ، والطاعون من الأرض أتٰی،

عذاب لازم افتادہ۔ و نازل شدمسیح ازآسمان۔ و طاعون اززمین بیامد۔

فإذا لم تتوبوا الیوم فمتٰی؟ فاعلموا أن ہذا أوانُ رفضِ الکبر والخیلاء ، لا وقت

پس اگرامروزتوبہ نکردیدکے خواہیدکرد۔پس بدانیدکہ ایں آں وقت است کہ کبرونازراترک کنیدنہ وقتِ

الرعونۃ والغفلۃ والاستہزاء . وإن اللہ غضب غضبا شدیدا علی الذین

رعونت و غفلت و استہزاء و خدا بسیار غضبناک برکسانے است کہ

رضوا بعیشۃ الغفلۃ، وآثروا الدنیا وزینتہا ولا یؤمنون إلّا بالألسنۃ، فأذکّرکم

بزندگی غفلت راضی شدہ اند۔واختیارکردنددنیاراو زینت آنراوایمان نمی آرندمگربزبان ہاپس یادمیدہانم

بأیام اللہ.. فاتقوا اللہ یا ذوی الفطنۃ۔ ولیس ہذا الوقت وقت الغَزاۃِ وتقلُّدِ

شماراروزہائے خداپس بترسیداے دانشمندان۔وایں وقت جہادنیست ونہ وقت آویختن

الرماح والمرہفات، بل أمرنی ربّی یا معشر ہذہ الأمۃ أن تتقلّدوا بسلاح التوبۃ

نیزہ ہاوشمشیرہا۔بلکہ حکم کردربّ من اے گروہ ایں امت کہ سلاح توبہ وعفت

واؔ لعفّۃ، فإنّ النُّصرۃ کلہا فی ہذہ العُدّۃ. وإن الأرض ملعونۃ ممقوتۃ لکثرۃ

بپوشید چراکہ ہمہ مدد دریں ساز و سامان است و زمین بباعث گناہان *** شدہ است

الخطیّات، ولترکِ اللہ والتمایلِ علی الخزعبیلات۔ولیس الوقت وقت السیوف

وبجہت ترک خداتعالیٰ وافتادن برکارہائے باطل وایں وقت شمشیرہا

والأَسِنّۃِ، بل أوان تزکیۃ النفوس وثَنْیِ الأَعِنّۃِ. فإن الفساد کما دخل

ونیزہ ہانیست بلکہ وقت تزکیہ نفس ہا وبازگردانیدن عنان ہااست چراکہ فسادہمچنانکہ داخل شدہ است

قلوب أعداء ہذہ الملّۃ، کذالک دخل قلوب المسلمین من غیر التفرقۃ.

دردلہائے دشمنان ایں مذہب ہمچنین داخل شدہ است دردلہائے مسلمانان بغیرتفرقہ۔

فلن یغلِب الأشرارُ أشرارًا آخرین بغَزاۃ، بل بعفّۃ وتقاۃ، فلن ینصر اللّٰہ

پس بجہادہرگزشریران بر شریران غالب نخواہندشد۔مگر بعفت و تقویٰ۔پس ہرگزخدامدد



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 284

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 284

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/284/mode/1up



ملوک الإسلام مع وہنہم وغفلتہم فی الدین، بل یغضب غضبا شدیدًا

ملوک اسلام نخواہدکرد باوجودسستی وغفلت اوشاں بلکہ سخت غضب خواہد کرد

ویؤثر الکافرین علی المسلمین. ذالک بأنہم نسوا حدود اللہ ولا یبالون أمر

وکافران رابرمسلمانان اختیارخواہدنمود۔وایں برائے ایں خواہدبودکہ اوشان حدودخداوندفراموش

ربہم ولیسوا من المتقین۔ یؤمنون ببعض القرآن ویکفرون ببعض، ولا

کردند ومتقی نیستند۔بریک حصہ قرآن ایمان مے آرندوازحصۂ دیگرمنکراند۔و

یُشیعون الحق بل یَعیشون کالمنافقین۔ ہذا بالُ أہل الزمان، ثم ینکرون

حق راشائع نمے کنندوہمچو منافقان زندگی بسر مے کنند۔ایں حال اہل زمانہ است۔بازانکارمے کنند

ویکذبون بعبد بُعِث من الرحمٰن. أَعَجِبوا أن جاء ہم منذر منہم فی وقت

وتکذیب شخصی مے کنندکہ ازخدامبعوث شدہ است۔چہ تعجب کردہ اند کہ نزدِ شاں نذیرے ہم ازیشاں دروقت

فقَد الناسُ فیہ حقیقۃ الإیمان؟ أم یقولون افتراہ و۔ؔ قد رأوا آیاتی ثم

فقدان حقیقت ایمان رسید۔چہ مے گویندکہ افتراکردہ است وبتحقیق دیدہ اندنشانہائے من

ألقوہا وراء حجب النسیان؟ أیہا الناس.. أرأیتم إن کنتُ من عند اللہ

بازانداختندپسِ پردہ ہائے نسیان۔اے مردمان آیا غورکردہ اید کہ اگرمن ازخداہستم

وکفرتم بی.. فأیّ خُسْرٍ أکبر من ہذا الخسران؟ أتریدون أن أضرِب عنکم

وشماانکارمن کردہ اید پس کدام زیان ازیں زیان بزرگتراست۔چہ ارادہ میکنیدکہ من بشماازرسانیدنِ

الذکرَ صفحًا بعد ما أُمرتُ للإنذار؟ وما کان لمرسَل أن یکلّمہ اللہ ویأمرہ

وحی خودروبگردانم بعد ازانکہ مامورشدم برائے ترسانیدن۔ومجال ہیچ مرسل نیست کہ خداباوَےْ کلام کندوحکم فرماید

ثم یخفی أمر ربّہ خوفًا من الأشرار. فاتقوا اللہ، ولا تقدّموا بین یدیہ

بازآن مرسل ازشریران ترسیدہ حکم خداراپوشیدہ دارد۔پس بترسیدازخداوازوگام خودپیش منہید

ولا تصرّوا علی الظن کل الإصرار.

وبرگمان بکمال مصرنباشید۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 285

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 285

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/285/mode/1up



ذکرُ نُبَذٍ من عقائدنا

اندکے ذکردربارۂ عقائدما

إنّا مسلمون.. نؤمن بکتاب اللہ الفرقان. ونؤمن بأن سیدنا

مامسلمانیم بکتاب الٰہی قرآن شریف ایمان می آریم و ایمان مے آریم کہ سیدنا

محمدًا نبیُّہ ورسولہ، وأنہ جاء بخیر الأدیان. ونؤمن بأنہ خاتم الأنبیاء

محمد مصطفی صلی اللہ علیہ و سلم نبی خداورسول خدااست ودین اوبہترادیان است۔و ایمان می آریم کہ اوخاتم الانبیااست

لا نبی بعدہ، إلّا الذی رُبِّیَ مِن فیضہ وأظہرَہ وعدُہ. وللہ مکالمات و

بعداوہیچ پیغمبرے نیست۔مگر آنکہ ازفیض اوپرورش یافتہ باشدوموافق وعدہ اوظاہر شد۔وخدارامکالمات و

مخاطبات مع أولیاۂ فی ہذہ الأمۃ، وإنہم یُعطَون صبغۃَ الأنبیاء ولیسوا

مخاطبات است باولیائے خود دریں امت۔وایشانرارنگ انبیاء دادہ مے شود۔و درحقیقت

نبیّینؔ فی الحقیقۃ، فإن القرآن أکملَ وَطَرَ الشریعۃ، ولا یُعطَون إلّا فَہْمَ القرآن، ولا

انبیاء نیستند۔زیراکہ قرآن حاجت شریعت رابکمال رسانیدہ است۔ودادہ نمی شوندمگرفہم قرآن ونہ

یزیدون علیہ ولا ینقصون منہ، ومن زاد أو نقص فأولئک من الشیاطین الفَجَرۃ.

زیادہ می کنند ونہ کم میکنند ازقرآن وہرکہ زیادہ کردیاکم کرد پس اوازشیطانان است کہ بدکاراند۔

ونعنی بختم النبوۃ ختم کمالاتہا علی نبینا الذی ہو أفضل رسل اللہ وأنبیاۂ، و

واز لفظ ختم نبوت مرادِماختمِ کمالاتِ نبوت است بررسول ماصلی اللہ علیہ و سلم واوازہمہ پیغمبران افضل است و

نعتقد بأنہ لا نبی بعدہ إلا الذی ہو من أمّتہ ومن أکمَلِ أتباعہ، الذی وجد

اعتقادمیداریم کہ بعد ازو ہیچ پیغمبرے نیست مگرآنکہ ازامتِ او باشد۔واز

الفیضَ کلہ من روحانیتہ وأضاء بضیاۂٖ . فہناک لا غیر ولا مقام الغیرۃ،

روحانیت اوفیض یافتہ باشد۔پس درہمچنین نبوت وجود غیرے نیست ونہ مقام غیرت است۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 286

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 286

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/286/mode/1up



ولیست بنبوۃ أخرٰی ولا محلَّ للحیرۃ، بل ہو أحمَدُ تجلّی فی سَجَنْجَلٍ آخرَ، ولا یغار

بلکہ اواحمداست کہ درآئینہ دیگر تجلّی کردہ۔وہیچکس بر

رجل علی صورتہ التی أراہ اللہ فی مِرْآۃ وأظہَرَ. فإن الغیرۃ لا تہیج علی التلامذۃ

صورت خود غیرت نمی کند کہ درآئینہ بنماید۔چراکہ غیرت برشاگردان وفرزندان

والأبناء ، فمن کان من النبی.. وفی النبی.. فإنما ہو ہو، لأنہ فی أتمّ مقام الفناء ، ومصبَّغ

نمی آید۔پس ہرکہ ازاوباشدودرومے باشد پس درحقیقت ہمون است چراکہ اودراتم مقام فنااست۔و

بصبغتہ ومرتدی بتلک الرداء ، وقد وجَد الوجودَ منہ وبلَغ منہ کمالَ النشو والنماء .

رنگین برنگ اوست وچادراوپوشیدہ است۔ووجودے ازویافتہ است وازوتاکمال نشوونمارسیدہ۔

وہذا ہو الحق الذی یشہد علی برکات نبینا، ویری الناسَ حُسْنَہ فی حُلل التابعین

وہمین حق است کہ گواہی میدہد بربرکت نبی ماصلی اللہ علیہ و سلم ومی نمایدحسن وے رادرپیرایہء تابعین

الفانین فیہ بکمال المحبۃ والصفاء ، ومن الجہل أن یقوم أحد للمِراء ، بل ہذا

فانین بکمال محبت و صفائی تعلق۔وازنادانی است کہ کسے برائے پیکاربایستد۔بلکہ این

ہو ثبوت من اللہ لنَفْیِؔ کونِہ أبتَرَ، ولا حاجۃ إلی تفصیل لمن تدبَّرَ. وإنہ ما کان

ثبوت است ازخداتعالیٰ برائے نفی ابتربودنِ وے صلی اللہ علیہ وسلم وبرائے تدبّرکنندہ حاجت تفصیل نیست۔واواز

أبا أحد من الرجال من حیث الجسمانیۃ، ولکنہ أب من حیث فیض

روئے جسمانیت پدرہیچکس ازمردان نیست۔ولکن اوپدراست ازروئے فیض رسالت

الرسالۃ لمن کمّل فی الروحانیۃ. وإنہ خاتم النبیین وعَلَمُ المقبولین. ولا

برائے آنکہ درروحانیت کامل کردہ شود۔و اوخاتم الانبیاء است ونشانے است برائے مقبولان۔و

یدخُل الحضرۃَ أبدا إلا الذی معہ نقشُ خاتمہ، وآثار سنتہ، ولن یُقبَل

درحضرت باری عزّاسمہٗ ہرگزکسے داخل نشودمگر آنکہ بااونقش خاتم اوونشان سنت اوست۔و ہیچ عمل و

عمل ولا عبادۃ إلا بعد الإقرار برسالتہ، والثباتِ علی دینہ وملتہ. وقد ہلک

عبادت منظورنخواہدشدمگر بعداقراررسالتِ او و بعدثبوت بر دینِ او و ملتِ او۔و ہلاک شد



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 287

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 287

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/287/mode/1up



من ترکہ وما تبِعہ فی جمیع سننہ، علی قدر وُسْعِہ وطاقتہ . ولا شریعۃَ بعدہ، ولا

آں کس کہ ترک کرد اورا ودرجمیع سنن اوبقدرطاقت ووسعت پیروی اونہ کردہیچ شریعت بعداو

ناسخَ لکتابہ ووصیتہ، ولا مبدِّلَ لکلمتہ، ولا قَطْرَ کمُزْنتِہ. ومن خرج مثقالَ

نیست ونہ ہیچ کتابے ناسخ کتاب وشریعت او است وہیچکس مبدل کلمہ اونیست وہیچ بارشے ہمچوباران اونیست۔وہرکہ

ذرّۃ من القرآن، فقد خرج من الإیمان. ولن یفلح أحد حتی یتّبع کلَّ ما ثبت

بمقداریک ذرہ ازقرآن خارج باشدپس اوازایمان خارج شد۔وہرگزکسے نجات نخواہدیافت تابوقتیکہ پیروی نہ کند ہمہ آں

من نبینا المصطفٰی، ومن ترَک مقدار ذرۃ من وصایاہ فقد ہوٰی. ومن

اعمال راکہ ازپیغمبرماصلی اللہ علیہ وسلم ثابت اندوہرکہ بمقداریک ذرہ ازوصیت اوترک کردپس اوبزیر افتاد۔وہرکہ

ادّعی النبوۃ من ہذہ الأمۃ، وما اعتقد بأنہ رُبّیَ من سیدنا محمّدٍ خیرِ البریّۃ،

دعویٰ نبوت ازیں امت کند واعتقاداوایں نباشدکہ پرورش او ازآنحضرتؐ شدہ است

وبأنہ لیس ہو شیئا من دون ہذہ الأسوۃ، وأن القرآن خاتم الشریعۃ، فقد

وایں اعتقادنداردکہ بجزآنپیشوااو چیزے نیست وقرآن خاتم شریعت است پس

ہلک وألحَقَ نفسہ بالکفَرۃ الفجَرۃ. ومن ادعی النبوۃ ولم یعتقد بأنہ

ہلاک شد ونفس خودرابکافران وبدکاران ملحق کرد۔وہرکہ دعویٰ نبوت کند وایں اعتقادندار* کہ او

منؔ أمتہ، وبأنہ إنما وجَد کلَّ ما وجَد من فیضانہ، وأنہ ثمرۃ من بستانہ،

ازامت آنحضرت صلی اللہ علیہ و سلم است وہرچہ یافت ازفیضانِ اویافت۔واویک ثمرہ ایست ازباغِ او

وقطرۃ من تَہْتَانِہ، وشَعْشَعٌ من لمعانہ، فہو ملعون ولعنۃ اللہ علیہ وعلی

ویک قطرہ ازبارش اووسایۂ تنک ازروشنی اوپس اولعنتی است ولعنت خدابرو وبر

أنصارہ وأتباعہ وأعوانہ. لا نبیَّ لنا تحت السماء من دون نبیّنا المجتبٰی،

انصاراووبراتباع اووبراعوان او۔برائے مابجزحضرت محمدصلی اللہ علیہ و سلم ہیچ پیغمبرے زیرآسمان

ولا کتابَ لنا من دون القرآن، وکلُّ من خالفہ فقد جرّ نفسہ إلی اللظی.

نیست وہیچ کتابے بجزقرآن نداریم پس ہرکہ مخالفت قرآن کند اوبسوئے جہنم خویش راکشیدہ است



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 288

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 288

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/288/mode/1up



ومن أنکر أحادیث نبینا التی قد نُقِدتْ ولا تُعارض القرآن، فہو أخو إبلیس

وہرکہ انکاراحادیث پیغمبرماکندآں حدیثہاکہ تنقیدآن شدہ ومخالفت بقرآن ندارند۔اوبرادرِشیطان است

وإنہ ابتاع لنفسہ اللعنۃ وأضاع الإیمان. وإن القرآن مقدَّم علٰی کل شیء ، و

واوخریدبرائے نفسِ خودلعنتے وایمان را ضائع کرد۔وقرآن مقدم برہرچیزاست و

وحیُ الحَکَمِ مقدَّم علی أحادیث ظنیۃ، بشرط أن تطابق القرآنَ وحیُہ مطابقۃ

وحی حَکم یعنی مسیح موعودمقدم است براحادیث ظنیہ بشرط اینکہ آں وحی مسیح موعودبقرآن مطابقت کُلّی

تامۃ، وبشرط أن تکون الأحادیث غیرَ مطابقۃ للقرآن، وتوجد فی قصصہا

دارد۔وبشرط اینکہ قصہ ہائے آں حدیث بقصہ ہائے قرآن مطابقت ندارندیعنی درقصہ ہائے آں

مخالفۃٌ لقصصِ صحفٍ مطہّرۃ. ذالک بأن وحی الحَکَمِ ثمرۃٌ غَضٌّ وقد جُنِیَ

احادیث وقرآن شریف باہم مخالفت باشد۔این اعتقادبرائے ایں ضروری است کہ وحی مسیح موعودثمرہ تازہ است کہ

مِن شجرۃ یقینیۃ، فمن لم یقبَل وحیَ الإمام الموعود، ونبَذہ لروایات لیست

ازدرخت یقینی چیدہ شدہ است۔پس ہرکہ وحی امام موعودراقبول نہ کرد۔وبرائے روایات غیرمشہود

کالمحسوس المشہود، فقد ضل ضلالًا مبینا، ومات میتۃ جاہلیۃ،

آنرا ازدست انداخت۔پس اودرگمراہی واضح افتاد وبرموت جاہلیت بمرد۔

وآثر الشکّ علی الیقین ورُدَّ من الحضرۃ الإلٰہیۃ. ثمؔ إن کان من الواجب

وشک رابریقین اختیارکرد وازحضرتِ الوہیت ردکردہ شد۔ بازاگراعتماد

الأخذُ بالروایات فی کل حال۔۔ ففی أیّ شیءٍ رجلٌ یقال لہ حَکَمٌ من اللہ ذی الجلال؟

برروایات داشتن درہرحال لازم بودے۔پس چہ چیز است آں شخص کہ نامِ اواز خداتعالیٰ حَکَم نہادہ شدہ باشد۔

فکیف أعطیہ ہذا اللقب مع أنہ لا یحکُم فی مسألۃ من المسائل، بل یقبَل

وچگونہ دادہ خواہدشداورااین لقب باوجودیکہ اودرمسئلہ ازمسائل ہیچ فیصلہ اختلاف نمیکند۔بلکہ ہرچہ

کل ما عند العلماء کالمستفتی السائل؟ فعند ذالک لا یستقیم لقبُ الحَکَمِ

نزدعلماء است آں ہمہ قبول میکندمانندآں کسیکہ فتویٰ مے پُرسدوسائل میباشدپس دریں وقت لقب حَکَم برو



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 289

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 289

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/289/mode/1up



لشأنہ، بل ہو تابع للعلماء ومقلّد لہم فی کل بیانہ. ونعتقد بأن الصلاۃ

راست نمی آیدبلکہ اوپیروی کنندہ علماء است ودرہربیاں مقلد اوشان است ونیزمااعتقادداریم کہ نماز

والصوم والزکٰوۃ والحج من فرائض اللہ الجلیل، فمن ترَکہا متعمدا

وروزہ وزکوٰۃ وحج ازفرائض خداوندِبزرگ است۔پس ہرکہ عمداً ایں ارکان را

غیرَ معتذر عند اللہ فقد ضل سواء السبیل.

بغیرعذرے کہ نزدِخداصحیح باشدبگذارد بگمراہی گرفتارشد۔

ومن عقائدنا أن عیسٰی ویحیٰی قد وُلدا علی طریق خَرْقِ العادۃ،

وازجملہ عقایدماست کہ حضرت عیسیٰ وحضرت یحییٰ علیہماالسلام بطریق خرق عادت متولّدشدہ اند۔

ولا استبعادَ فی ہذہ الولادۃ. وقد جمع اللّٰہ تلک القصّتین فی سورۃ واحدۃ،

ودریں ولادت ہیچ استبعادنیست۔وجمع کرد خداتعالیٰ این ہردوقصہ رادرسورۃ واحدہ

لیکون القِصّۃُ الأولٰی علی القصۃ الأخرٰی کالشاہدۃ. وابتدأ مِن یحیٰی وختَم علی

تاکہ یک قصہ دیگرقصہ را گواہ باشد۔ وشروع کردازیحییٰ علیہ السلام وختم کردبر

ابن مریم، لینقُل أَمْرَ خرق العادۃ من أصغر إلٰی أعظم.وأما سرّ ہذا الخَلق فی

عیسیٰ علیہ السلام تاکہ انتقال امرخرق عادت ازخوردسوئے بزرگ باشد۔مگررازایں قسم پیدائش در

یحیٰی وعیسٰی فہو أن اللہ أراد من خلقہما آیۃ عظمٰی. فإن الیہود کانوا قد ترکوا طریق

یحییٰ وعیسیٰ پس اینست کہ ارادہ فرمودخداتعالیٰ کہ ازیں ہردوپیدائش نشانے نمایدوآن اینست کہ یہودراہِ میانہ روی و

الاؔ قتصاد والسداد، ودخل الخبث أعمالَہم وأقوالہم وأخلاقہم وفسدت

راستی ترک کردہ بودند وخباثت دراعمالِ شان واقوالِ شان واخلاقِ شان داخل شدہ بودوفاسد

قلوبہم کل الفساد، وآذَوا النبیین وقتلوا الأبریاء بغیر حق بالعناد،

شدنددلہائے شان بہرنوع فساد۔وایذاء دادندانبیاء را و ناکردہ گناہان راقتل کردند۔

و زادوا فسقا وظلما وما بالَوا بَطْشَ ربّ العباد. فرأی اللّٰہ أن قلوبہم

ودرفسق وظلم ازحد گذشتندونترسیدندحملہ خداوندبندگان را۔پس دیدخداتعالیٰ کہ دلہائے شان



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 290

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 290

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/290/mode/1up



اسودّت، وأن طبایعہم قسَتْ، وأن الغاسق قد وقَب، ووَجْہَ المہجّۃ

سیاہ شدند۔وطبیعت ہائے شان سخت شد۔وتاریکی درآمد۔وراہِ میانہ برایشان

قد انتقَب. وفسدت التصوّرات کأنہا لیل دامس، أو طریق طامس. وجاوزوا

پوشیدہ گشت۔وتباہ شدندتصورہاگویاآن شبے است سخت تاریک یاراہے است ناپدید۔وتجاوز

الحدود، ونسوا المعبود، وتسوّروا الجدران، ونسوا الدیّان. وکانوا ما بقی

کردندازحدہاوفراموش کردندمعبودراوازدیوارہا بیرون جہیدندوجزادہندہ رافراموش کردند۔وچنان شدندکہ

فیہم نور یُؤمنہم العِثار، ویُری الحق ویُصلِح الأطوار، وصاروا کمجذوم انجذمت

ہیچ نورے در ایشاں نماندکہ ازلغزش بازداردوحق بنمایدواصلاح اطوارکند۔وہمچو مجذومی شدندکہ اعضاء اوبریدہ

أعضاؤہ، وکُرِہَ رُواؤُہ۔ فإذا آلتْ حالتہم إلی ہذہ الآثار، لعنہم اللہ

شدند۔ومکروہ شدصورت او۔پس چونکہ انجام حالت ایشان این شدونوبت ایں نشانہارسیدلعنت کردخدا

وغضب علی تلک الأشرار، وأراد أن یسلب من جرثومتہم نعمۃَ النبوۃ، و

برایشان وغضب کرد برآں بدکاران۔وارادہ کردکہ ازخاندان اوشان نعمت نبوت برباید۔و

یضرب علیہم الذلۃ، وینزع منہم علامۃ العزّۃ. فإن النبوۃ لو کانت باقیۃ فی

بر ایشان ذلت بباردوبرکشدازیشان علامت عزت۔چراکہ اگرنبوت در خاندان ایشان باقی ماندے۔

جرثومتہم، لکانت کافیۃ لعزّتہم، و ؔ لَمَا أمکنَ معہ أن یشار إلی ذلّتہم.

پس البتہ برائے عزت شان کافی بودے۔ ودریں حالت ممکن نبودے کہ ایشانرابسوئے ذلت منسوب کردہ باشد۔

ولو ختم اللہ سلسلۃ النبوۃ العامۃ علی عیسٰی، لما نقص من فخر الیہود شیء کما لا یخفٰی،

واگر خدا نبوت عامہ رابرعیسیٰ ختم کردے البتہ از فخریہودچیزے کم نہ شدے۔

ولو قدّر اللہ رجوع عیسی الذی ہو من الیہود، لرجع العزّۃ إلی تلک القوم ولنسخ

واگر مقدرکردے خداتعالیٰ رجوع آن عیسیٰ سوئے دنیاکہ ازیہودبود۔البتہ سوئے یہودعزت شان واپس آمدے وامرذلت

أمر الذلۃ، ولبطل حکم اللہ المعبود. فأراد اللہ أن یقطع دابرہم، ویجیح بنیانہم،

شان منسوخ گشتے وحکم خدا تعالیٰ باطل گردیدے پس خداتعالیٰ ارادہ فرمودکہ بیخ کنی یہودکند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 291

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 291

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/291/mode/1up



ویُحکِم ذلّتہم وخذلانہم. فأوّلُ ما فعل لہذہ الإرادۃ ہو خلق عیسٰی

وذلت وخذلان اوشانرااستوارگرداندپس اول کاریکہ خداتعالیٰ برائے این ارادہ کرد۔آن پیدائش عیسےٰ است

من غیر أبٍ بالقدرۃ المجردۃ. فکان عیسٰی إرہاصًا لنبیّنا وعَلَمًا لنقل النبوۃ،

بغیرپدر۔پس بودعیسیٰ ارہاص برائے نبی ماصلے اللہ علیہ وسلم و نشان برائے نقلِنبوت

بما لم یکن من جہۃ الأب من السلسلۃ الإسرائیلیۃ. وأمّا یحیٰی فکان

چراکہ عیسیٰ ازجہت پدر از سلسلہ بنی اسرائیل نبود۔مگر یحیٰی

دلیلا مخفیا علی الانتقال، فإن یحیٰی ما تولّد من القوی الإسرائیلیۃ البشریۃ،

برانتقال نبوت دلیل مخفی بود۔چراکہ یحیٰی ٰ ازقوائے اسرائیلیہ بشریہ پیدانہ شد

بل من قدرۃ اللہ الفعّال. فما بقی للیہود بعدہما للفخر مَطرَحٌ، ولا للتکبر

بلکہ ازقدرت خدائے پاک۔پس بعدازین ہردونبی کہ بدین طورپیداشدندیہودرابرسلسلہ نبوت خودجائے فخر نماند

مَسرَحٌ. وکان کذالک لیقطع اللہ الحِجاجَ، وینقّص التصلّفَ ویسکّن

ونہ برائے تکبرچراگاہ وہمچنین شدتاکہ خداحجت ہاراقطع کند۔ولاف زدن راکم کند وفرونشاند

العَجاجَ. ثم بعد ذالک نقل النبوۃ من وُلدِ إسرائیل إلی إسماعیل، وأنعم

غباررا۔بعدزین نبوت راازاولاد اسرائیل بسوئے اسمٰعیل منتقل فرمودوانعام

اللہ علی نبینا محمد وصرَف عن الیہود الوحیَ و ؔ جبرائیلَ. فہو خاتم الأنبیاء

فرمودبرنبی ماصلی اللہ علیہ وسلم وبازداشت وحی راوجبرائیل راازخاندان یہود۔پس اوخاتم الانبیاء است

لا یبعث بعدہ نبی من الیہود، ولا یردّ العزّۃ المسلوبۃ إلیہم، وہذا وعد

مبعوث نخواہدشد بعدزوہیچ نبی ازخاندان یہود۔وعزتے کہ ازیہودبازگرفتہ شد بازواپس نخواہنددادواین

من اللہ الودود. وکذالک کُتب فی التوراۃ والإنجیل والقرآن، فکیف یرجع

وعدہ خدائے ودوداست۔وہمچنین نوشتہ است درتورات وانجیل وقرآن ۔پس چگونہ بازآید

عیسٰی، فقد حبَسہ جمیعُ کتب اللہ الدیّان؟ وإن کان راجعا قبل یوم القیامۃ

عیسیٰ وبازداشتہ است اوراتمام کتاب ہائے خداتعالیٰ۔واگر ضروری است کہ قبل قیامت دردنیاآمدہ باشد



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 292

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 292

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/292/mode/1up



فَلا بُدّ من أن نقبل أنہ یکذِب إذ یُسأل عن الأمّۃ فی الحضرۃ، ففکِّرْ فی قولہ

پس ضروری است کہ تاقبول کنیم کہ اودروغ خواہدگفت نزدخداتعالیٰ چون پرسیدہ شودازامت خوددرحضرت باریتعالیٰ

تعالٰی:33 ۱؂ ثم فَکِّرْ فی جوابہ، أصَدَقَ أم

پس فکرکن درقول اوتعالیٰ یعنی اینکہ چوں خداگفت عیسیٰ راکہ آیاتوگفتی کہ مراومادرماراخدابدانیدباز فکرکن کہ اودرجواب

کذَب بناء علٰی زعم قوم یرجعونہ مِن وسواسِ الخنّاس؟ فإنہ إن کان

چہ گفت راست گفت یادروغ بربنائے زعم قومے کہ ازوسوسہ شیطانی اوراواپس بدنیامے آرند۔چراکہ اگرہمیں

حقًّا أن یرجع عیسٰی قبل یوم الحشر والقیام، ویکسِر الصلیب ویُدخل

امرراست است کہ عیسیٰ قبل ازقیامت سوئے دنیارجوع خواہدکرد۔وصلیب راخواہد شکست و

النصارٰی فی الإسلام، فکیف یقول إنّی ما أعلم ما صنعتْ أمّتی بعد

نصاریٰ رادراسلام داخل خواہدنمود۔پس چگونہ خواہدگفت کہ مرااز امتِ خودازاں روزہیچ خبرے نیست

رفعی إلی السماء ؟ وکیف یصح منہ ہذا القول مع أنہ اطّلع علی شِرک

کہ مرابسوئے آسمان برداشتند۔وچگونہ ایں سخن اوراست خواہدبود باوجودیکہ اوازشرکِ

النصارٰی بعد رجوعہ إلی الغبراء ، واطلع علی اتخاذہم إیّاہ وأمَّہ

نصاریٰ بعدازرجوع اطلاع یافت۔وبریں اطلاع یافت کہ او شان او را و مادراورا

إلٰہَینِؔ من الأہواء ؟ فما ہذا الإنکار عند سؤال حضرۃ الکبریاء إلا کذبا

خدامے انگارند۔پس ایں انکارازچہ قبیل خواہدبود۔ بجزاینکہ اورا

فاحشا وترک الحیاء . والعجب أنہ کیف لا یستحی من الکذب العظیم،

دروغ فاحش وترک حیاگفتہ شود۔ وعجب است کہ چگونہ اوبحضورخداوندتعالیٰ ازدروغ گفتن

ویکذِب بین یدی الخبیر العلیم! مع أنہ قد رجع إلی الدنیا وقتَل النصارٰی

حیانخواہد کرد۔ حالانکہ بسوئے دنیارجوع کردہ بود ونصاریٰ راقتل نمودہ

وکسر الصلیب وقتل الخنزیر بالحُسام الحسیم. وما کان مکَث ساعۃ کغریب

و صلیب را شکستہ و خنزیر راکشتہ۔ و دررنگ او ہمچومسافرراہ گذر



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 293

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 293

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/293/mode/1up



یمرّ من أرضٍ بأرضٍ غیرَ مقیم، ولا یفتش بالعزم الصمیم، بل لبث فیہم إلی

محض یک ساعت نبود بلکہ تاچہل سال برزمین

أربعین سنۃ، وقتَلہم وأسَرہم وأدخلہم جبرا فی الصراط المستقیم. ثم یقول: لا

ماندہ ونصاریٰ راکشتہ وقیدکردہ وجبراًدردین اسلام آوردہ۔بازخواہدگفت کہ

أعلم ما صنعوا بعدی.فالعجب کل العجب من ہذا المسیح وکذبِہ الصریح! أنؤمن

من نمیدانم کہ بعدازمن قوم من چہ کرد ایں عجب مسیح است وعجب دروغ اوچہ مابرین ایمان

بأنہ لا یخاف یوم الحساب ولا سوط العقاب، ویکذب کذبا فاحشا یعافہ

آریم کہ او ازروزحساب وتازیانہ عقاب نترسیدودرحضورخداتعالیٰ چنان دروغے خواہدگفت

زَمَعُ الناس، ویرضٰی بزور یأنَف منہ الأراذلُ الملوّثون بالأدناس؟ أیجوّز العقل

کہ مردمان ادنیٰ وفرومایہ ہم ازوکراہت می کنندوبآن کذب راضی خواہدشدکہ مردم ملوث وبدرویہ ہم ازوپرہیز

فی شأن نبی أنہ رجع إلی الدنیا بعد الصعود إلی السماء ، ورأی قومہ النصارٰی

می کنند۔آیاعقل سلیم درشان پیغمبرے تسلیم میکندکہ اوراازآسمان بدنیاآید۔وقوم خودنصاریٰ رادید

وشِرکہم وتثلیثہم بعینیہ من غیر الخفاء ، ثم أنکر أمام ربہ ہذہ القصۃ،

وشرک اوشان بچشمِ خوددید۔بازبحضورخداتعالیٰ ازیں ہمہ قصہ انکارکرد

وقاؔ ل: ما رجعت إلی الدنیا الدنیّۃ، ولا أعلم ما بالُ قومی مُذْ رُفعتُ إلی السماء

وگفت من سوئے دنیانرفتہ ام۔ومرازقوم خودازآن روزخبرے نیست کہ برآسمان دوم

الثانیۃ۔ فانظروا أیّ کذب أکبر من ہذا الکذب الذی یرتکبہ المسیح أمام

برادشتہ شدہ ام پس بنگریدکہ کدام دروغ ازیں بزرگترخواہدبودکہ مسیح بحضور خداتعالیٰ

عین اللہ فی یوم الحساب والمسألۃ، ولا یخاف حضرۃَ ربِّ العزۃ۔ فالحاصل

خواہدگفت بروزقیامت پس ہرگاہ

أنہ لما منَع القرآن نزولَ المسیح من السماء فی الآیۃ التی ہی قطعیۃ الدلالۃ،

منع کردقرآن نزول مسیح راازآسمان درآیت قطعیت الدلالت



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 294

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 294

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/294/mode/1up



تَعیَّنَ إذًا من غیر شک أن المسیح الموعود لیس من الیہود بل من ہذہ الأمۃ.

پس متعین شد کہ مسیح موعودازیں امت است نہ ازیہود

وکیف وإن الیہود ضربت علیہم الذلۃ؟ فہم لا یستحقون العزۃ بعد العقوبۃ الأبدیۃ.

وچگونہ ازیہودباشد۔ویہودبرائے ہمیشہ موردِذلت شدہ اند۔وبعدازعقوبت ابدی حقِ عزت نہ دارند

فاعلموا أن خیال رجوع عیسٰی یشابہ زبدًا، وأن محبوس القرآن لا یرجع أبدا. ثم

پس بدانیدکہ خیالِ رجوع عیسیٰ مشابہ زَبَد است وہرکراقرآن ازآمدنِ اوبازداشتہ است اوہرگز

إذا فُرض رجوعہ فیستلزم ہذا کذب سیّدِنا خیرِ البریّۃ، فإنہ قال إن المسیح

نہ خواہدآمدباز۔اگررجوع عیسیٰ فرض کردہ آیدپس ایں امرمستلزم کذب آنحضرت صلی اللہ علیہ و سلم است چراکہ اوگفتہ کہ

الآتی یأتی من الأمّۃ. ولیس من الأمّۃ إلا الذی وجد کمالہ من فیوض المصطفٰی،

مسیح موعود ازیں امت خواہد بودوازامت ہیچکس نتواندشدمگرکسیکہ کمالِ خودازان حضرت صلی اللہ علیہ و سلم

ولا یوجد ہذا الشرط فی عیسٰی، فإنہ وجد مرتبۃ النبوۃ قبل ظہور سیدنا خاتم

یافتہ است واین شرط درعیسیٰ علیہ السلام متحقق نمے گردد چرا کہ اومرتبہ نبوت قبل ظہورآنحضرت صلی اللہ علیہ و سلم یافتہ

الأنبیاء ، فکمالہ لیس بمستفاد من نبینا صلی اللہ علیہ وسلم وہذا أمر لیس فیہ شیء

است۔پس کمال اواز آنحضرت صلی اللہ علیہ و سلم مستفادنیست۔واین امر بدیہی است۔

منؔ الخفاء۔ فجعلُہ فردا من الأمۃ جہلٌ بحقیقۃ لفظ "الامّۃ"، وخلاف لکتاب

پس اورافردِ ے زامت شمارکردن جہل است۔ازحقیقت لفظ امت وخلافِ قرآن است۔

حضرۃ الکبریاء۔ فلا شک أن إدخالہ فی الأمۃ کذب صریح وترک الحیاء .

پس ہیچ شک نیست کہ داخل کردنِ اودرامت کذبِ صریح وترکِ حیااست۔

ففکِّرْ فی ذالک إن کنت من أہل الاتقاء .والحاصل أن اللہ سلب من

پس درین فکرکن اگراہل تقویٰ ہستی پس حاصل کلام اینست کہ خداتعالیٰ بعد

الیہود بعد عیسٰی نعمۃ النبوۃ، فلا ترجع إلیہم أبدا فی زمان خیر البریۃ.

عیسیٰ نعمتِ نبوت ازیہودسلب کرد۔پس ہرگزہرگزدرزمانہ خاتم الانبیاء ایں فضیلت سوئے ایشان مستردنخواہدشد



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 295

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 295

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/295/mode/1up



وکون عیسٰی من غیر أبٍ وبلا ولدٍ دلیلٌ علی ما مر بالدلالۃ القاطعۃ، وإشارۃٌ إلی

و بودن عیسیٰ بے پدر و بے فرزندان دلیلے برین واقعہ بود بدلالت قطعیہ

قطع تلک السلسلۃ الإسرائیلیۃ. فلا یجیء نبی من الیہود لا قدیم ولا حدیث

واشارت بودسوئے قطع این سلسلہ۔پس ہرگزنخواہدآمدہیچ نبی ازیہودنوباشدیا کہنہ

فی دَور النبوۃ المحمدیۃ، وعدٌ من اللہ ذی العزۃ۔وکما نزَع النبوۃَ منہم کذالک

دردورِ نبوتِ محمدیہ وعدہ است ازخداتعالیٰ وہمچنان کہ نبوت ازیہودبازگرفتہ شد

نزع منہم ملکہم وغادرہم اللہ کالجیفۃ. وکان تولُّدُ یحیٰی من دون مسّ

ہمین طورسلطنت اوشان بازگرفتہ شد وگزاشت خداتعالیٰ اوشان راہمچو مُردار۔وبودتولدِ یحییٰ بدو ن مسِ

القوی البشریۃ، وکذالک تولُّدُ عیسٰی من دون الأب وموتُہما بدون

قویٰ بشریہ وہمچنین تولدِ عیسیٰ بغیر پدر و موتِ آں ہردوبغیر

ترک الورثۃ علامۃً لہذہ الواقعۃ. وأمّا المسیح المحمدی فلہ أب و

ترکِ وارثان علامت ایں واقعہ کہ نبوت ازان سلسلہ منقطع گشت مگرمسیح سلسلہ محمدیہ پس اوراپدر

وُلْد من العنایات الإلٰہیۃ، کما کُتب أنہ "یتزوج ویولد لہ" منؔ الرحمۃ،

است وپسران ازعنایت الٰہیہ ہمچنانکہ نوشتہ شدکہ اومتاہل خواہدشد وبچگان پیداشوندازرحمت الٰہی

فکانت ہذہ إشارۃ إلی دوام السلسلۃ المحمدیۃ وعدم انقطاعہا إلی یوم

پس این اشارہ بود طرف دوامِ سلسلہ محمدیہ و عدمِ انقطاع آں تا روزِ

القیامۃ.وعجبتُ کل العجب من الذین لا یفکرون فی ہذہ الآیات، التی

قیامت وبسیارتعجب ازکسانے است کہ درین نشانہانظرنمے کنند آنکہ برائے

ہی لنبوۃ نبینا کالعلامات، ویقولون إن عیسٰی تولَّد من نطفۃ یوسف أبیہ،

نبوت پیغمبرماصلے اللہ علیہ وسلم ہمچوعلامت ہااست۔ومی گویندکہ عیسیٰ ازنطفۂِ پدرِ او یوسف پیداشدہ است

ولا یفہمون الحقیقۃ من الجہلات. ومن المعلوم أن مریم وُجدتْ

وازجہالت حقیقت رانمے فہمند ومعلوم است کہ مریم صدیقہ قبل ازین کہ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 296

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 296

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/296/mode/1up



حاملا قبل النکاح، وما کان لہا أن تتزوج لعہدٍ سبق من أمہا بعد الإجحاح۔

نکاح کند حاملہ یافت شد۔ومجال اونبودکہ نکاح کندچراکہ بعدازآبستن مادراوہمین عہدکردہ بودکہ نکاح نخواہدکرد

فالأمر محصور فی الاحتمالین عند ذوی العینین: إمّا أن یقال إن عیسٰی

پس این امردردوامراحتمال مے داردنزدصاحبان بصیرت اول اینکہ گفتہ شودکہ عیسیٰ علیہ السلام

خُلق من کلمۃ اللہ العلام، أو یقال - ونعوذ باللہ منہ - إنہ من الحرام.

مخلوق ازکلمہ خداوندی است۔ یانعوذباللہ این گفتہ شودکہ ولادت حرام دارد

ولا نجد سبیلا إلی حمل مریم من النکاح، فإن أُمّہا کانت عاہدتِ اللہ

وسوئے این خیال ہیچ راہے نیابیم کہ حمل مریم ازنکاح قراردادہ بود۔چراکہ مادرمریم بخداتعالیٰ عہد کردہ بودکہ

أنہا یترکہا محرَّرۃً سادنۃ، وکانت عہدہا ہذا فی أیام اللِّقاح. وہذا أمر نکتبہ

مریم راازنکاح بے تعلق داردوبرائے خدمت بیت المقدس مقررکندوایں عہد درایام حمل خودکردہ بود۔واین آن امر

من شہادۃ القرآن والإنجیل، فلا تترکوا سبیل الحق والفلاح. ہذا لمن

است کہ از قرآن شریف وانجیل آنرانوشتہ ایم پس راہِ حق وفلاح ترک مکنید۔ایں تفصیل برائے

استوضحتْہ فطرتُہ، ولا تقبَل خارقَ العادۃ عادتُہ. وأما نحن فنؤمن

آن شخص است کہ تفصیل رامیخواہدوامرخارق عادت راعادت اوقبول نمیکند۔مگر ما بکمال قدرت

بکماؔ ل قدرۃ اللّٰہ الأعلٰی، ونؤمن بأنہ إن یشاء یخلق من ورق الأشجار کمثل

خداوندتعالیٰ ایمان مے آریم۔وبدین ایمان آریم کہ اگر اوتعالیٰ بخواہدازبرگ درختان مثل

عیسٰی. وکم من دود فی الأرض لیس لہا أبوانِ، فأی عجب یأخذکم من

عیسیٰ پیداکند۔وبسیارکرمہادرزمین اندکہ اوشانرانہ مادرست ونہ پدر۔پس کدام تعجب مے گیردشمارااز

خلق عیسٰی یا فتیان؟ وإن للہ عجائبَ نفَضتْ عندہا أکیاس الکیاسۃ،

پیدائش عیسیٰ اے مردان۔ونزدخداآں عجائب کارہاست کہ بمقابلہ شان کیسہ ہائے دانائی افشاندہ شد

وغرائبَ ظلَع بہا فرسُ الفراسۃ، بل فی کل خَلْقہ یظہَر إجبالُ القرائح

وآن غریب اموراندکہ بمقابلہ شان اسپ فراست لنگ است بلکہ درہرپیدائش اوعجز طبیعت ہاظاہرمے گردد



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 297

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 297

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/297/mode/1up



ویظہَر إکداءُ الماتح والمائح. والذین ینکرونہا فما قدروا اللہ حق القدر،

وعجز آب کشندہ ودرتگ چاہ روندہ بظہورآید۔وآنانکہ انکاراین میکنندپس نہ شناختندخداراحق شناختن

وقعدوا فی الظلمات مع وجود نور البدر، وبعُدوا من الضیاء ، فہفا بہم إلی

وباوجود نورِماہ درظلمت نشینند۔ودور شدندازروشنی پس بردایشان

الظلام البَینُ المُطرِّحُ والبُعدُ المبرِّحُ. والعجب منہم أنہم مع کونہم ضالّین

راسوئے ظلمت جدائی دوراندازندہ۔ودوری اندوہگین کنندہ وعجب است ازیشان کہ ایشان باوجودبودن

تمشَّوا أمام الناس کالخِرّیت، وما فرَقوا واقتحموا المَوامی المہلِکۃ کالمَصالیت،

گمراہ پیش پیش مردم ہمچو رہبررفتند۔وخوف نہ کردندوداخل شدندبیابانہائے مہلکہ راہمچو دلیران۔

فہلکوا فی الفلوات کالحائر الوحید، واستسلموا للحَین وما انتہوا من القول

پس ہلاک شدند دربیابان ہاہمچوسرگشتہ تنہا۔وفرمانبردارشدندمرگ را۔وبازنیامدندازسخن

المبید. فلم یأمنوا عثارا، بل زلّوا فی کل قدم ورأوا تبارا. وشجّعوا قلوبہم طمعًا فی

ہلاک کنندہ پس ازلغزش درامن نماندندپس درہرقدم لغزیدندوتباہی رادیدندودلیرکردنددلہائے خودرا

صید العوام، وزعَرہم ظلمۃُ الجہل فما ارتعوا وما امتنعوا من الاقتحام.

ازطمع برائے شکارکردن عوام۔وترسانیدن اوشان راظلمت ہائے جہل پس نہ ترسیدندونہ بازماندنداز داخل شدن

ثمؔ عندنا دلائل علٰی موت عیسٰی لا نری بدًّا من نشرہا لعل الناس

بازنزدمابرموت عیسیٰ بسیاردلائل موجوداند کہ اشاعت آنہارا ضروری میدانم تاکہ

یفقہون. فمنہا نصوص قرآنیۃ وہی أکبر الدلائل لقوم یفقہون، ومنہا

مردمان بفہمند۔پس ازانجملہ نصوصہائے قرآنیہ ہستند کہ نزددانشمندان ازہمہ دلائل افضل وبزرگتراند۔وبعض

نصوص حدیثیۃ لأناس یفکرون. فإن اللّٰہ صرح فی آیۃ 33 ۱؂

ازانہابرائے مردمان غورونظرکنندہ نصوص احادیث ہم اند۔زیراکہ اللہ تعالیٰ درآیت فلمّا توفّیتنی

وفاتَ ابن مریم، وصرح معہ عدمَ رجوعہ إلی الدنیا کما تقدَّم. ورآہ نبینا

وفات ابن مریم را۔وعدم رجوع اورابسوئے دنیا صراحتاً بیان فرمودہ است چنانچہ بیانش سابق گذشت۔ودر



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 298

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 298

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/298/mode/1up



صلی اللہ علیہ و سلم لیلۃ المعراج قاعدًا عند یحیٰی، ولا یُجوّز العقل أن یُنقَل

شب معراج آنحضرت صلی اللہ علیہ و سلم حضرت عیسیٰ راجلیس وندیم حضرت یحییٰ دیدہ است وعقل ونقل جائزنمیدارد

الحیّ إلٰی عالم الموتٰی، ومَن أُلحِقَ بالموتٰی فہو منہم کما لا یخفٰی. وقال الذین لا

کہ زندۂ این عالم درعالم مردگان ملحق شود واگرشودازمُردگان خواہد شد۔ومَردمانیکہ درقرآن مجید

یتدبّرون کتاب اللہ ولیس فی قلوبہم طلب الحق والعرفان، إن حیاۃ عیسی

نظروغورنمیکنندومعرفت صدق و طلب حق دردلہائے شان نیست۔قول حسن بصری را

ثابت بما قال الحسن البصری، إنہ لم یمت ویأتی فی آخر الزمان۔ فالجواب إنّا لا

حدیث دانستہ حیات عیسیٰ راازان ثابت میکنندومیگویندکہ عیسیٰ نہ مُردہ است اودرآخرزمان خواہدآمد۔جوابش ہمیں کافی است

نؤمن ببصری ولا مصری، وإنما نؤمن بالفرقان، ونؤمن بقول نبیّنا الذی

کہ مابرقرآن مجیدوبرحدیث صحیح مرفوع متّصل نبی معصوم کہ ازطرف خدائے رحمن علم صحیح دادہ شدہ است ایمان آوردیم

أُعطی علمًا صحیحا من الرحمٰن. وقد سمعتَ ما جاء فی الحدیث وفی القرآن المجید،

نہ برقولِ بصری یا گفتارِمصری و حدیث و قرآن مجید ہمانست کہ شنیدی۔

فلا ینبغی بعد ذالک أن تقول ہل من مزید. وإن الموت من سنۃ الأنبیاء

وسزاوارنیست بعد ازیں (ہردوشاہد عدل )کہ ہل من مزید بگوئی۔حالانکہ اززمان حضرت آدم تاحضرت خاتم النبین

من آدم إلی نبینا خیرؔ البریّۃ، فکیف خرج عیسٰی من ہذہ السنۃ المتوارثۃ؟

این موت سنت ہمہ انبیاء بودہ است۔پس ازین سنت اللہ کہ ازآدم تااین د م برائے جملہ انبیاء وجملہ ابرار

وقد ورث ہذہ السنۃَ کلُّ من جاء بعدہ من الأبرار، وہلمّ جرّا إلی أن ورثنا

و نیکان متوارث آمدہ است۔حضرت عیسیٰ چگونہ بیرون مے تواندشدوایں سلسلہ ہمچنین ماند تاآنکہ ماوارث

من جمیع الأخیار. ثم من الدلائل الوقائعُ التاریخیۃ والشواہد التی جمعتہا

شدیم۔بازمنجملہ دلائل برموت عیسیٰ واقعات تاریخیہ اند ونیزآن شواہدکہ درکتب

الکتب الطبّیّۃ. ومن تصفّح تلک الکتب التی زادت عِدتُّہا علی الألف،

طبیہ کہ زائدازہزارخواہندبودجمع کردہ شدہ اندواین کتب ہااززمان پیشینیان تااین وقت مسلّم و



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 299

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 299

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/299/mode/1up



وہی مشہورۃ مسلَّمۃ من السلف إلی الخلف، فلا بد لہ أن یشہد أن مرہم عیسٰی

مشہوراندپس کسیکہ این صدہاکتب راجستجوکردہ مطالعہ بکندبضرورت گواہی خواہددادکہ برائے

قد صُنع لجراحۃ إلٰہِ أہل الصلبان، وہذہ واقعۃ لا یختلف فیہا اثنان. وہی من

معالجہ زخم صلیبی خدائے ترسایان مرہم عیسیٰ تیارکردہ شدہ بودودرین امرکسے راختلافے نیست۔واین

المراہم المشہورۃ المقبولۃ، ویوجد ذکرہا فی کتب زہاء ألف من ہذہ الصناعۃ.

مرہم عیسیٰ کہ تخمیناً درہزار کتب مذکوراست۔ازمرہم ہائے مقبولہ ومتداولہ اطباء است

وکذالک اطّلعنا علی قبرہ الذی قد وقع قریبًا من ہذہ الخِطّۃ، وثبت أن ذالک

وعلاوہ برین این ست کہ مااطلاع یافتہ ایم برقبرعیسیٰ کہ قریب این خطہ پنجاب درسرینگرکشمیر واقع است ۔واز

القبر ہو قبر عیسٰی من غیر الشک والشبہۃ. ولا یُضْعِف الحقائقَ الثابتۃ إنکارُ

دلائل قاطعہ ماراثابت شدہ است کہ ایں قبر قبرعیسیٰ است۔ و ثبوت حقائق ثابت شدہ راانکار

العلماء الحاسدین، فإنہم لا یتکلمون إلا مستکبرین، ولا یدخلون علینا إلا منکرین.

ملایان حاسدومتکبر کہ تکذیب پیشہ ایشاں است ضعیف نمی تواندکرد

ونجدہم متکبرین کبیر الاحتقار، قلیل الفہم کثیر الإنکار. ثم یقال لہم قدوۃ الأُمّۃ

و مے بینم ایشان راکوتاہ فہم کہ غیرخودرابسیارحقیردانستن عادت شان است۔معہذاعوام ایشان راپیشوائے امت

ونُجوؔ م الملّۃ! ماتت الروحانیۃ، وغلبت الدنیا الفانیۃ. ما لہم لا یفہمون

وستارہ ہائے دین وملت میگویندو روحانیت دریشان مردہ شدہ است۔وحُبِّ دنیائے دون برایشان غالب است چہ شدایشان را

أن رفع عیسٰی کان لرفع تہمۃ اللعنۃ؟ فمن رُفع جسمہ إلی السماء فقط فإنہ

کہ نمی فہمندکہ رفع عیسیٰ برائے رفع کردن تہمت *** است۔لیکن برفع جسدِ عنصری براء ت ازتہمت ملعونیت

لا یبرأ من ہذہ التہمۃ. ثم لما کان عیسٰی قد أُرسل إلی قبائل الیہود کلہم وکل من

نمی تواندشد۔باز میگوئیم کہ عیسیٰ برائے ہدایت کل قبائل یہودازبنی اسرائیل

کان من بنی إسرائیل، وکانت القبائل منتشرۃ فی الأرض کما روی وقیل،

مبعوث شدہ بود۔ و قبائل بنی اسرائیل بسبب آمدن ابتلاء ات ازبادشاہ وقت دراطراف زمین



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 300

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 300

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/300/mode/1up



کان من فرائضہ أن یسیر ویختار السیاحۃ، ویستقری قبائل أخری.

منتشرشدہ بودندچنانچہ درکتب تواریخ مذکوراست پس فرض منصبی حضرت عیسیٰ ہمین بودکہ قبائل منتشررابسیروسیاحت

فکیف صعد إلی السّماء قبل تأدیۃ فرضہ وتکمیل دعوتہ؟ ہذا باطل عند

جستجونمودہ ہدایت بکند۔پس قبل ازادائے این فرض منصبی وتکمیل دعوت خودبرآسمان چگونہ صعودنمودکہ عندالعقل

النُّہٰی. ثم إنّ ظنَّ رفعِہ إلی السماء لم یثمر إلا ثمرۃ ردیّۃ، ولم ینبت إلا شجرۃ خبیثۃ.

محض باطل است۔بازمیگوئیم کہ گمان صعوداوبرآسمان بجزنتیجہ ردیہ وشجرہ خبیثہ ہیچ باروبرنیاورد

فلوکان ہذا الأمر حقّا وکان ہذا الفعل من عند اللہ حقیقۃ، لترتّب علیہ

اندرین صورت اگرحیات عیسیٰ وصعودش برآسمان راست وحق بودے بالضرورنتیجہ نیک براں پیداشدے۔

نتیجۃ حسنۃ. فلا شک أن ہذا الاعتقاد وسوسۃ شیطانیۃ، وشبکۃ

پس ہیچ شک نیست کہ این اعتقادفاسدمحض وسوسہ ودام شیطانی است وہمین سبب

إبلیسیۃ، ولذالک صُبّتْ منہ مصائب علی التوحید، ووُضع التثلیث فی

ازین عقیدہ فاسدہ برتوحیداسلام مصیبت ہارودادہ۔وبجائے نام خدائے یکتائے و

موضع اسم اللہ الوحید الفرید، وفتح أبواب جہنم علی کثیر من الناس، وأُلقی منہ

بے نیازتثلیث خبیث جاگرفتہ است۔وبربسیارے ازمردمان دروازہ ہائے جہنم ازین اعتقادفاسدکشادہ شدہ اند۔

ألوؔ ف من الورٰی فی ورطۃ الشرک وبراثن الخنّاس. ولو کان المسلمون

وہزاران ہزارخلائق درپنجہائے شیطانی گرفتارشدہ درگرداب شرک افتادند۔اگرمسلمانان

لم یعتقدوا بہذہ العقیدۃ الفاسدۃ، لأمِنوا من الارتداد ولنَجَوا من السہام

باین عقیدہ فاسدہ معتقدنبودندے البتہ ازفتنہائے ارتداد۔وہم ازنشانہ گردیدن تیرہائے اعتراضات

النصرانیۃ. ولکن الآن قد نراہم کالأساری فی ید قسوس النصارٰی یقولون

نصاریٰ محفوظ ماندندے۔ولکن اکنون مے بینم کہ مسلمانان دردست ہائے پادریان مانند قیدیان مبتلاشدہ ازجواب عاجز

بألسنہم: إن سید الرسل نبیُّنا المصطفٰی، ولکن لم یقترن ہذا القول بالعمل

آمدہ اند بزبان میگوئند کہ نبی مابرگزیدہ انبیاء سردارجملہ مرسلین است ولکن پوشیدہ نیست کہ ایں قول شان زبانی است



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 301

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 301

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/301/mode/1up



کما لا یخفی. یا سماء ! لم لا تنشق لجسارتہم؟ ویا أرض! لم لا تتزلزل

وبعمل اقترانے ندارد۔اے آسمان بریں جرأت ایشاں چراشگافتہ نمی شوی واے زمین بایں ارتکاب جریمہ

لجریمتہم؟ إنّہم إنّما رفعوا أَلْوِیۃ المجد والفخار والعزّ لعیسٰی، وما أبقوا شیئا

شان چسان درزلزلہ نمی آئی کہ این مسلمانان ہم جملہ علمہائے عزت وبزرگی رابرائے عیسیٰ نصب کردہ اند۔ وبرائے سردارماکہ

لسیّدنا المصطفٰی۔ ونظر اللہ إلی الأرض فوجدہا مملوّۃً من إطراء ابن

برگزیدہ ازجملہ مرسلین است۔ہیچ بزرگی راباقی نداشتہ اند۔دریں وقت خدائے برتروبزرگ دید کہ ہمہ زمین ازین افراط بیجاواطراء

مریم، ومن التفریط فی خیر وُلْدِ آدم، ورأی البلادَ فی أشدِّ حاجۃٍ إلٰی

عیسیٰ بن مریم پُرشدہ است۔ودرحق سیدولدِ آدم این چنین تفریط وحق نشناسی عالمگیراست بایں ضرورت اشدمتوجہ شدکہ یک مجددے

وجودٍ یُظہِر علٰی أہل الصلبان فضلَ ختم المرسلین، ویدافع عن المسلمین،

رامبعوث فرمائدکہ بنیاداین افراط وتفریط رابرانداختہ فضائل واقعیہ ختم المرسلین رابرترسایان ظاہرکندوازطرف اہلِ

فبعثنی لہذا المقصود، وکان أمرا مقضیا من اللہ الودود. وإنی قد أُقمت

اسلام اعتراضہائے ترسایان رامدافعت بکند۔ برائے ہمین مقصداعظم مرامبعوث فرمودہ۔واین بعثت من درعلم خداوند تعالیٰ

لہذہ الخدمۃ من مدۃ نحو ثلا ثین عامًا، وقدؔ أدّب اللہ بی کثیرا من

مقدربود۔ومن برائے ہمین خدمت ازمدت سی سال ایستادہ ام واللہ تبارک وتعالیٰ بسبب من دردہان پادریان

الشُّرُدِ وألجمَہم إلجامًا.وواللہ إن الزمان لا یحتاج إلی رؤیۃ أعجوبۃِ

سرکش لگام ادب دادہ است۔وقسم است بنام خدائے بزرگ کہ زمانہ رابرائے نظارہ این اعجوبہ ہیچ ضرورتے نیست

نزولِ رجل واحد من السماء ، بل یحتاج إلی أن تصعد إلی السماء نفوس

ونبودہ کہ کدامی شخص بجسمِ عنصری ازآسمان فرودآید بلکہ ہمین ضرورتے ہست کہ مردے ازغیب برون آید وکارے بکند یعنی

کثیرۃ بالتزکی والاتقاء . ألا ترون إلی المسلمین کیف أخلدوا إلی الأہواء

بسبب اودروقتش بسیارے نفوس ارضیہ ومادیہ ازتزکیہ وپرہیزگاری برآسمان صعودنمائندآیانمے بینید مسلمانان راکہ ہمہ تن درہوا

الأرضیۃ؟ وکیف انحطوا ونسوا حظہم من الأنوار السماویۃ؟ ومع ذالک

وہوسہائے نفسانیہ چگونہ مائل ومنہمک شدہ اندودرپستیہائے ارضیہ افتادہ نورہائے آسمانی رانادیدہ نسیامنسیاکردہ اندو معہذا



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 302

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 302

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/302/mode/1up



ما بقی فیہم عقل سلیم، وفہم مستقیم. تجد قولہم مَجمع التناقضات والہفوات،

چیزے ازعقل سلیم وفہم مستقیم درایشان باقی نماندہ۔واقوال ایشان مجمع تناقضات وبیہودگی ہااست

وتجد فعلہم ملوّثًا بالإفراط والتفریط من الجہلات. مثلًا إنہم یقولون إنّ

وبسبب جہالتہائے شان کردارہائے ایشان ہم پُرازافراط وتفریط است۔مثلاً می گویندکہ حضرت مسیح

عیسٰی کان أکبر السیّاحین، وقطع محیط العالم کلہ ولم یترک أرضا من الأرضین،

ازجملہ سیاحان عالم کثیرالسیاحت بود۔بلکہ تمام دنیاراقطع منازل نمودہ ہیچ قطعہ زمین رانہ گذاشت کہ دران نگردیدہ

ثم یقولون قولا خالفَ ذالک ویصرّون علی أنہ رُفع عند واقعۃ الصلیب بحکم

بازبرخلاف این قول خودمیگویندکہ درعمرسِہ وسی سالگی یعنی بوقتِ واقعہ صلیبی برآسمان صعودنمود

رب العالمین، وصعد إلی السماء وہو ابن ثلاث وثلا۔ثین۔ فانظروا فی أیّ زمان

وبرآسمان رفت واُوعمرخود سی وسِہ سال میداشت۔پس بیان کنید کہ سیروسیاحت

ساح فی العالم، و زار کل بلدۃ ولم یترک أحدا من المعالم؟ وکذالک

عالم کہ بالا مذکورشدہ است۔درکدام وقت کردہ است حتی کہ ہیچ قطعہ دنیاراازسیاحت خود نگذاشتہ باشدوہمچنین یقولون إن عیسٰی قد رُفع وأُدخل فی الأموات، ثم یقولون قولًا خالفَ قو۔ؔ لہم

میگویندکہ عیسیٰ درآسمان دوم یاچہارم مرفوع شدہ است ودرعالم اموات۔نزدیحییٰ فوت شدہ نشستہ است بازمتناقض ایں قولِ

الأول، إذ یزعمون أنہ حیٌّ وسینزل من السماوات. وکذالک یقبَلون أن

خود میگویندکہ اوزندہ است وازآسمان نازل خواہد شد۔وہمچنین تسلیم مے کنندکہ

المسیح الموعود من الأُمّۃ، ثم یقولون ما خالفَ قولہم ہذا ویُظہرون أن

مسیح موعودازہمین امت است۔بازمخالفش قول میکنند کہ ہمان عیسیٰ بنی اسرائیلی از

عیسٰی ینزل من السماء لا من أمۃ نبینا خیر البریۃ . وکذالک یقولون:3

آسمان نازل خواہدشد نہ ازامت نبی خیرالبرایا۔ و ہمچنین قائل اند کہ در

3 ۱؂، ویقرؤون ہذہ الآیۃ فی الکتاب المبین، ثم یقولون قولا خالفَ

دین ماجبرواکراہ نیست وآیۃ لااکراہ فی الدین رادرقرآن مجید مے خوانند۔ بازمخالفت این قول میکنند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 303

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 303

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/303/mode/1up



ذالک ویصرّون علی أن مہدیہم یخرج بالحسام، ولا یقبل إلا الإسلام.

بلکہ اصرارمی نمایندکہ مہدی موعودبسیف وسنان خروج نمودہ جنگہاخواہد نمود۔حتی کہ ازکسے بجز اسلام قبول نخواہدکرد

فانظر إلی ہذہ التناقضات وتوالی الہفوات!

ودرصورت عدم قبول اسلام ہمہ راتہ تیغ خواہدنموداین تناقضات واقوال بیہودہ رابغورملاحظہ بکنید۔

سیقول السّفہاء: فما بال القرون الأولٰی، الذین ماتوا علٰی ہذا الخطاء

نادانان خواہندگفت کہ حال زمانہائے گذشتہ چیست۔کہ براین خطا مردندوگمان میکردند

وظنوا أنہ ینزل عیسٰی۔ فاعلموا أنہم کمثل الیہود ظنوا قبل خاتم الأنبیاء أن

کہ عیسیٰ نازل شود۔پس بدانیدکہ اوشان مانندیہودہستند کہ پیش ازخاتم الانبیاء گمان می بردندکہ

مثیل موسٰی من قومہم، فما أخذہم اللّٰہ بہذا الخطاء، ولما ظہر سیّدنا

مثیل موسیٰ ازقوم ایشان خواہدبودپس خداایشان راباین خطانگرفت۔وہرگاہ نبی کریم ظاہر

سیّد المرسلین، وأنکرہ من أنکروہ وقالوا کقول السابقین، أخذہم اللہ

شد۔پس آنان کہ منکرش شدند و مانند گفتارپیشینیان گفتند۔ خدااوشان را

بذنوبہم بما کانوا مکذبین. وإن الجُرم لا یکون جُرمًا إلّا بعد إتمام الحجّۃ،

بسبب گناہان وتکذیب سخت گرفت۔والبتہ گناہ پس ازتمام کردن حجت گناہ مے گردد

فاؔ لذین ما وجدوا زمنَ مرسل وخلوا قبل بعثہ فی الغفلۃ، أولئک لا یأخذہم

پس آنان کہ زمانۂ مرسلے نیافتند وپیش ازپیداشدنش درغفلت بمردند۔اوشانراخدانمی گیرد

اللہ بما لم ینکروا ولم تبلُغہم دعوۃ، فیغفر لہم من الرحمۃ. أکان للناس

بسبب این کہ انکارنہ کردند۔ودعوت بایشان نرسید پس ایشان ازرحمت بخشیدہ خواہندشد۔آیامردم

عجبا أن جاء ہم منذر فی ہذا الزمان۔ یا حسرۃ علیہم! کیف نسوا سنن اللہ

درشگفت اندکہ ترسانندہ پیش ایشان درین زمانہ آمد۔ وائے برایشان چگونہ فراموشیدندراہ ہائے خدارا

مع أنہم یقرؤون القرآن وقد جرت سنۃ اللہ فی عبادہ أنہم إذا أسرفوا

باایں کہ قرآن می خوانند۔و طریق خدادربندگانش جاری است کہ چون ازحددرمیگذرند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 304

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 304

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/304/mode/1up



وجاوزوا حدود الاتقاء ، أقام فیہم رسولا لینہاہم عن المنکرات والفحشاء ۔

وازحدپرہیزگاری بیرون مے روند۔درایشان رسولے برپامیکندکہ ایشان راازبدی وناہنجاری بازدارد۔

وإذا جاء ہم نذیرہم فإذا ہم أحزاب ثلا۔ثۃ۔حزب یعرفونہ بمِیسمہ ونُطقہ

وہرگاہ آن ترسانندہ نزدایشان می آید ناگہان سہ گروہ میگردند۔گروہے ازچہرہ وگفتارش اورامے شناسند

کما یعرف الفرسُ مسرحہ من الأثاثۃ. وحزب تنفتح عیونہم برؤیۃ الآیات،

چنانکہ اسپ چراگاہ خودراازجائے بسیارگیاہ مے شناسد۔وگروہے می باشدکہ دیدۂ ایشان ازدیدن نشانہامیکشاید۔

وتذوب شبہاتہم بمشاہدۃ البینات. وفرقۃ أخرٰی ما أُعطوا بصیرۃً

وشبہ ہائے ایشان ازدیدن نشانہاگدازمے شود۔وگروہ سوم راازخدابینائی دادہ نمے شود۔

من الحضرۃ، فیخبِطون خبطَ عشواء ولا یصِلون إلی الحقیقۃ، وتقتضی

پس مانند شترمادہ کوردست وپامیزنند وبحقیقت نمی رسند۔ودلہائے ایشان

قلوبہم القاسیۃ عقوبۃ من العقوبات وآفۃ من الآفات، ولا یؤمنون أبدًا

بہ سبب سختی تقاضائے عذاب میکنند۔وہرگزایمان نمی آرند

حتی یُسْلَبَ منہم الأمن والراحۃ، وینزل علیہم النصب والشدۃ. فہذا أصل

تااینکہ امن وآرام ازیشان سلب مے شود۔وبرایشان سختی وکوفت فرودمے آید۔پس اینست اصل

العذؔ اب النازل من السّماء ، ولذالک نزل الطاعون، فلیفکر من کان من

آن عذاب کہ ازآسمان فرودمے آید۔وازجہت ہمین سبب طاعون آمد پس دانشمندان راباید

أہل العقلِ والدہاء . لا إکراہ فی الدین، ولکن تقتضی طبائعہم نوعا

خوب اندیشہ نمایندودردین اکراہ نیست لیکن طبیعت ہائے ایشان گونہ

من الإکراہ، ولا جبر فی الملۃ، ولکن تطلب فطرتہم قسمًا من الجبر للانتباہ.

اکراہ رامے خواہند۔ودرملت جبرنیست ولیکن فطرت ایشان برائے بیدارشدن یک قسم جبرراطلب میکند

ولا حرج ولا اعتراض، فإنہ أمر ما مسّہ أیدی الإنسان، بل ہو آیۃ من الرحمٰن.

وہیچ مضائقہ وجائے اعتراض نیست چہ کہ این امررادست انسان نرسیدہ۔بلکہ این نشانے است ازخدا



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 305

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 305

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/305/mode/1up



ولیست الآیات المنذرۃ من قبیل الإکراہ والجبر، وإنما الإکراہ فی المرہفات

ونشان ہائے ترسانندہ ازقسم اکراہ وجبرنمے باشند۔واکراہ درحقیقت در شمشیرہا

وغیرہا من آلات الزُّبَر. فاختار اللہ لہذا الزمان لتنبیہ الغافلین نوعًا

وغیرہ آلات آہن مے باشد۔پس خدابرائے این زمان برائے آگاہانیدنِ غافلان۔گونہ

من العذاب، وہو ما یخرُج من السماء لا ما یخرج من القِراب. فألقی الرعب

عذاب اختیارکرد وآن عذاب آنست کہ ازآسمان مے آیدنہ ازنیام برون می آید۔پس اودردلہا

فی القلوب مرۃ بالطاعون المقعِص البتّار، وطورًا بزلازل سجدتْ لہا جدران

ترس انداخت گاہے بطاعون کہ درجائے کشندہ ہلاکت کنندہ است۔ووقتے بزلزلہ ہاکہ دیوارہائے ممالک بسبب آن برزمین

الدیار، وأخرٰی بطوفانٍ ناریٍّ انشقت بہ الجبال وارتجّت بہ البحار. وإنہ فی

مے افتند،ودروقتے دیگربسبب طاعون آتش کہ بدان کوہ ہاپارہ پارہ شدندودریاہابطوفان درافتادندوآن در

تغیُّظ وزفیرٍ، وما قلَّ من تدبیر، وما غادر من صغیر ولا کبیر. وقد جمعت الحکومۃ

جوش وخروش است وباہیچ تدبیرکم نہ گردیدہ۔ونہ خوردراگذاشت ونہ کلان راوحکومت برائے

لدفعہ کلَّ ما رأت أحسنَ فی ہذا الباب، فما ظفرتْ بسببٍ من الأسباب.

دفع آن ہرچہ درین باب خوب ومناسب دیدبجاآوردپس باہیچ سبب کامیاب نہ شد۔

فاء صل الأمر أن اللہ تعالی أجاب طاعِنِيَّ ومَنْ معہم بالطاعون، ومَنَّ علیّ بالمنون،

پس اصل حقیقت اینست کہ خداتعالیٰ طعنہ کنندگان مراو آنان راکہ ازگروہ ایشان اندبطاعون جواب داد و از فرستادن مرگ

وخاطبنی قبل ہذا الوباء ، وقال: "الأمراض تشاع والنفوس تضاع"، فأنزل النکال

منت برمن گذاشت و پیش ازین مرگ بمن گفت کہ بیماری ہاپراگندہ کردہ شوندوجانہا تباہ کردہ شوند۔پس سزارا

وفعَل کما قال. وواللّٰہ إنی قد أُنبئتُ بہ قبل ہذہ الماءۃ الہجریّۃ، ثم تواتر

فرودآوردوکرد۔چنانکہ گفت وسوگندبخداکہ مراخبر دادہ شد پیش ازین صدی ہجری۔بازخبرہادرپئے

الأخبار حتی ظہر الطاعون فی ہذہ الناحیۃ. ولمّا بلغنی ہذا الخبر ووصلنی

یکدیگرآمدندتااینکہ طاعون درین اطراف ظاہر شد۔وہرگاہ این خبربمن رسید۔وروئے بغور



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 306

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 306

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/306/mode/1up



منہ الأثر، أجَلتُ فیہ بصری، وکررت فیہ نظری، فإذا ہی الآیۃ الموعودۃ،

نگاہ کردم چہ مے بینم کہ این وباہمان نشان من است کہ وعدہ شدہ بود۔

والعِدَۃ المعہودۃ. ثم إن الطاعون قلّل المعادین، وکثّر حزبنا المستضعَفین،

ووعدہ عہد کردہ شدہ۔پس طاعون دشمنان راکم کرد۔وگروہ ماراکہ ناتوان شمردہ بودندبیفزود

حتّی إنہم صاروا زہاء ماءۃ ألفٍ أو یزیدون. وأما فی ہذہ الأیام فعِدّتُہم

تااین کہ آن گروہ ازیک لک زیادہ شد ولے دریں روزہاشمارایشان

قریب من ضِعفہا، وإن فی ہذہ لآیۃ لقوم یتدبّرون. والذین اعتنقوا الحسد

دوچندآن شمارگردیدہ است وہرآئینہ درین ترقی نشانے است برائے اندیشہ کنندگان۔وآنانکہ بغلگیرشدندکینہ وحسدرا۔

والشحناء ، فہم یؤثرون الظلام ولا یؤثرون الضیاء ، وقد انتقشت الضغائن

اوشان تاریکی رااختیارمے کنند وروشنی راترک میکنند۔وکینہ ودشمنی پنہانی درطبیعت ہائے

والأحقاد علی قرائحہم من الابتداء ، وہی شیء توارثہ الأبناء من الآباء . وتری

ایشان ازابتدانقش پذیرشدہ۔وآن چیزیست کہ پسران ازپدران میراث یافتہ اند۔وآنچہ در

فیہم موادًا سُمِّیّۃً من البخل والعُجب والریاء ، ما سمعنا نظیرہا فی قرون طویلۃ

طبیعت ایشان ازبخل وخودبینی وخودنمائی دیدہ مے شود۔مثل آن درزمانہ ہائے دراز نشنیدہ ایم

وأزؔ منۃ ممتدۃ فی قصص الکفار والأشقیاء . وواللہ کفی مِن عَلَمٍ علی قرب

در قصہ ہائے کافران و بدبختان۔ وبخداوجود این عالمان گواہ ونشان

القیامۃ وجودُ ہذہ العلماء . یقرَبون أہلَ الدنیا لیُکْرَموا عندہم، ولا یقرَبون

کافی است برقرب قیامت۔ نزدیک اہلِ دنیامے روندکہ نزدِ ایشان عزت دادہ شوند ونزد

التقوی لیُکرَموا فی السماء . وقع الإسلام فی وِہاد الغربۃ وہم ینامون علی

تقویٰ نمیروندتادر آسمان عزت دادہ شوند۔اسلام درمغاک غربت افتاد۔وایشان بر

بساط الراحۃ، ودِیست الملّۃ وہم یراؤون بالعمامۃ والجبّۃ والعصیّ الجمیلۃ

بسترراحت خواب میکنند۔وملت پامال شد وایشان خودراباعمامہ وجبہ وعصاہائے خوب



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 307

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 307

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/307/mode/1up



واللحی الطویلۃ. زالت قوۃ الملۃ وفُقد سلطان الدین، وہم یبتغون زینۃ

وریشہائے درازمی نمائند۔قوت ملت ودین زوال پذیرفت۔وایشان زینتِ دنیا

الدنیا وقُرب السلاطین۔ثم مع ذالک لا حاجۃ عندہم إلٰی مجدّدٍ من الرحمٰن!

وقرب پادشاہان رامے جوئند۔بازباوجوداین حال نزدایشان ضرورت مجددے ازخدانیست

وحسبُہم أنفسُہم حُماۃَ الدین وکُماۃَ المیدان! ولما التصق بہم کثیر من نجاسۃ

وایشان حامیان دین ومردانِ میدان بس اند۔ وچوں بسیارے ازپلیدی

الدنیا وعفونتہا، وقذرِہا وعَذَرتِہا، ذہب اللہ بنور عرفانہم، وترکہم

دنیاوگندگی آن بایشان پیوست۔خدانورِ عرفان ازایشان بربود۔ و ایشان را

فی طغیانہم. ما بقی فیہم دقۃ النظر وصحۃ الفراسۃ، وقوۃ تلقِّی الأسرار ولطافۃ

درطغیانی بگذاشت درایشان باریکی نظرو صحت فراست وقوت دریافتن رازہا وصفائی

العقل والکیاسۃ. وأرٰی أن أبواب الہدی تفتح علی غیرہم ولا تفتح علیہم

عقل ودانش نماندہ۔ومے بینم کہ درہائے ہدایت بردیگران کشادہ می شوندوبرایشان بہ سبب

لخبث القلوب، فإنہم قطعوا العُلَقَ کلہا من المحبوب، وصعبؔ علیہم استقصاء

پلیدی دل بازنمی گردند۔زیراکہ ایشان ہمہ علاقہ ہاازمحبوب بریدہ اند۔پس گران آمد برایشان

الحقایق واستخراج الدقائق وحلُّ المعضلات الدینیۃ. ومع ذالک ہم الأمناء

دریافتن حقیقت ہا وبرآوردن دقیقہ ہاوکشودن رازہائے سربستۂ دین وبااین ہمہ ایشان

والصادقون والصالحون فی أعین العامۃ، والأبریاء مِن کل ما ذکرنا فی

درچشم عوام امین وصادق وصالح۔وبری ہستندازہمہ عیب کہ درین نوشتہ

ہذہ الصحیفۃ! فہذا إحدی المصائب علی الملۃ، ولیس الطاعون إلا نتیجۃ

بیان کردہ ایم۔پس این بلائے بزرگ است برملت وطاعون نتیجہ این

ہذہ التقاۃ، وثمرۃ ہذہ الحسنات! ونرٰی أن ہذہ البلاد وشوارعہا قد بولغ

پرہیزگاری وبراین نیکی ہااست۔ومے بینم کہ کوچہ ہائے وراہ ہائے این شہرہا



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 308

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 308

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/308/mode/1up



فی أمور نظافتہا ببذل المال والسعی والہمۃ، وأُلقی فی کل بئرٍ دواءٌ یقتل

ازخرچ کردن مال وکوشش بسیارصاف وپاک کردہ می شوندودرہرچاہ دوائے کشندۂ کرمہا

الدیدان بالخاصیۃ، ثم نری الطاعون کلّ یوم فی الزیادۃ، وکذالک ثبت

انداختہ مے شود۔بازطاعون درروزافزونی مے باشد۔وہمچنین

التطعیم کالعقیم، وبطل ما ظُنَّ فیہ من المنفعۃ، وقد سمعتَ ما ظہر من النتیجۃ،

خال زدن بیسودبرآمد۔وگمان نفع آن بیکاررفت۔ونتیجہ کہ ظاہرشدشنیدہء

وما نفَع شربُ الأدویۃ، ولا تعہُّدُ الحارات والأزقّۃ والمنازل الموبوء ۃ، وإزالۃُ

ونوشیدن دواہا وخبرگیری کردن محلہ ہاوکوچہ ہاومکان ہائے وبازدہ ورفع کردن

کل ما کان مضرّا بالصّحۃ. وقد بلغت التدابیر منتہاہا، ثم مع ذالک نرٰی نار

ہرچیز مضرصحت۔ہیچ نفع نہ بخشیدوتدبیرہابحدکمال رسیدند۔ باایں ہمہ آتش

الطاعون یزید لظاہا. وما تقلَّص إلٰی ہذا الوقت ہذا الداء الوبیل، وما

طاعون وزبانہ آن درزیادت است۔وہنوزاین وبائے ہلاک کنندہ دورنہ گردیدہ

انقشعت غیاہبہ إلی قدر قلیل، بل صراصرہ کل یوم مُجیحۃ، وزلازلہ مُبیدۃ،

وتاریکی ہائش اندکے ہم پاش پاش نشدہ۔ بلکہ تندبادش ہرروزازبیخ برکنندہ است وزلزلہ ہائش تباہ کنندہ است

و ؔ عقول الأطباء متحیرۃ، وأحلامہم مبہوتۃ. ولم یقتصر ہذا المرض علی المحال

وعقل طبیبان درحیرت است۔ودانش ایشان سراسیمہ ازکاررفتہ است۔و این وبابرجاہائے ناپاک وگندہ بندنشدہ

القذرۃ کما ظن فی الابتداء ، بل زار القذرۃَ وغیرہا علی السواء ، ودخل جمیع الربوع

چنانچہ اول گمان کردہ شدہ بودبلکہ درجائے پاک وگندہ یکسان داخل گردیدہ۔ودرہرمنزل وقبیلہ

والأحیاء ، وفجَع کثیرا من أہلہا وملأ البیوت من الصراخ والبکاء . وتواترت

درآمدہ۔و بسیارے ازاہل آنہارابدردآوردہ وخانہ ہاراازگریہ وزاری پُرکردہ۔وزلزلہ ہائے

زلازلہ المفزعۃ، وصواقعہ المریعۃ، ودخل کل بلدۃ بأنواع العذاب، ولکن طابت

ازجائے برندہ۔وصاعقہ ہائے خوف دہندہ آن پیاپے شدند۔و باعذاب گوناگون درہرشہرداخل شدولے



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 309

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 309

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/309/mode/1up



لہ الإقامۃ فی الفنجاب وما بقیت أرض لم تحدث فیہا إصابۃ مّا من الطاعون،

درپنجاب اورااقامت خوش آمدوہیچ سرزمینے باقی نماندہ کہ ہیچ کدام واقعہ ازطاعون دران واقع نشدہ باشد

ولم یبق دار لم یرتفع فیہا أصوات المَنون. فما ذالک إلا جزاء الأعمال، وثمرۃ ما تقدم

وخانۂ نماندہ کہ آواز مرگ دران بلند نشدہ۔پس این جزائے کردارہاوثمرہ گفتار

من سیئات الأقوال والأفعال. وإلی الآن لم ینقطع ہذا الطوفان، ولم یبق

وکرداربداست کہ پیش رسانیدہ اند۔ و تا این دم این طوفان بانجام نرسیدہ۔ و ہیچ

جمیل الصبر والسلوان. وکیف ولم ینقطع مادّتہ التی فی الصدور، بل ہی فی زیادۃ

شکیبائی وتسلی نماندہ۔ وچگونہ ختم شودو ہنوزمادہ آن کہ درسینہ ہااست قطع نشدہ۔بلکہ آن در

و بدور۔قد سمعوا ما جاء من اللہ ذی الجلال، ثم لا یتمالکون أنفسہم من الاشتعال،

ترقی است شنیدہ اند آنچہ ازخداآمدہ۔بازنفس خودراازغیض وغضب بازنمیدارند

وقطعوا العُلَق وأقسموا جہد أیمانہم أنہم لا یسمعون الحق ولا یترکون الضلال.

وعلاقہ ہارابریدہ اند وسوگندغلیظ خوردہ اندکہ حق رانشنوندوگمراہی رانگذارند۔

وکانوا یقولون من قبل إن قول الحَکَمِ مقدَّم علی الأحادیث الظنیۃ، والآن

وپیش ازیں مے گفتندکہ قول حَکَم براحادیث ظنیہ مقدم است۔واکنون

یقدّؔ مون ظنونہم علی النصوص القرآنیۃ والدلائل القطعیۃ. وإنّ جبروت الألوہیۃ

ظن ہائے خودرابرنصوصِ قرآنی ودلائلِ یقینی مقدم مے کنند۔وبزرگیء خداوندی

أدہشت الدنیا کلہا ولکن ما قرُب خوفٌ قلوبَ ہذہ الطائفۃ، کأنہم براء فی

ہمہ دنیارا درحیرت افگندہ ولیکن دردل این گروہ خوف داخل نشدہ گویا درنوشتہ تقدیر برائے

صُحف المشیّۃ. وقد رأوا نقل بعض الصدور منہم إلی القبور، ثم لا یمتنعون من

ایشان بریت آمدہ است۔ودیدہ اندکہ بعضے سرکردگان بگوررفتہ اند۔ بازازدشنام و

السب والشتم والکذب والزور، کأنہم أُرضعوا بہا من ثدی الأمہات،

دروغ بازنمے مانند۔گویااین عادت بدگوئی راازپستان مادربطور شیرنوشانیدہ شدہ اند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 310

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 310

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/310/mode/1up



أو وُلدوا فطرۃً علی ہذہ الجہلات. أیحسبوننی أنی أُحِبُّ الشہرۃ فیحسدون

یاازروئے فطرت براین جہل پیداشدہ اند۔آیامے پندارندکہ من شہرت رادوست میدارم پس ازین سبب

وواللہ إنی لا أحبّ إلا مغارۃ الخلوۃ لو کانوا یعلمون. وما کنتُ أن أخرُج

حسدمیکنند بخدامن کنج تنہائی رادوست میدارم کاش دانستندے۔ومن ہرگزنمیخواستم کہ ازگوشہ خود

إلی الناس من زاویتی، فأخرجنی ربّی وأنا کارہٌ من قریحتی. وکنت أتنفر کل

بسوئے مردم بیرون مے آمدم۔پس خدامرابیرون کردومن ازتہ دل کراہت میکردم۔واز شہرت

نفرۃ من الشہرۃ، وما کان شیء ألذّ إلیّ من الخلوۃ، فأیّ ذنب علیّ إن أخرجنی

بیزاری بسیارمیداشتم۔وہیچ چیزراازخلوت لذیذترنمی پنداشتم پس مراچہ گناہ اگرخدامراازگوشۂ من

ربّی من حجرتی للمصلحۃ العامۃ. وما کنت من جرثومۃ العلماء الأَجِلّۃ، ولا من

برائے بہبودعامۂ خلق بیرون آورد۔ومن ازگروہ عالمان بزرگ نبودم ونہ من از

قبیلۃ من بنی الفاطمۃ، لأُظَنَّ أنّی أطلب منصب بعض آبائی بہذہ الحیلۃ.

قبیلۂ بنی فاطمہ بودم کہ گمان رودکہ من ازین حیلت منصب پدران راطلب میکنم

وما کان ہذا إلّا فعل من السماء ، وما کنت أنتظرہ لنفسی کأہل الأہواء .

واین فعل آسمانی است۔ومن مانند ہواپرستان چشم درراہ نبودم۔

ثم بعد ذالک سعی العلماء کل السعی لیہدّوا بنیاننا، ویُفرّقوا أعواننا، فکان

پس بعدازین عالمان کوشش بسیارنمودندکہ خانہ ماراویران ویاوران ماراپراگندہ بکنند۔مگر

آخر أمرہم أنہم أصبحوا خاسرین. وجمع اللہ شملنا وبایعَنا أفواج من الطالبین.

آخرکارزیان کار گردیدند۔وخدامارا فراہم آوردوفوجے ازطالبان بیعت ماکردند

وکان ہذا أمرا موعودا من اللہ تعالٰی فی کتابی "البراہین"، من مدّۃ عشرین سنۃ،

واین امردرکتاب من کہ براہین احمدیہ نام دارد ازطرف خداوعدہ شدہ بود۔ازمدت بست سال

و إنّ فی ذالک لآیۃ للمتفکرین۔وأظہر اللہ لی آیات من السماء وآیات فی الأرض

ودرین برائے اندیشہ کنندگان نشانی است۔وخدابرائے من نشانہائے ازآسمان وزمین پدیدارکرد



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 311

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 311

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/311/mode/1up



لیہتدی بہا من کان من المبصرین. وإن الزمان یتکلم بلسان الحال أنہ یحتاج

تاآنکہ بینااست بآن ہدایت یابد۔وزمانہ ہم بازبان حال کلام میکند کہ او محتاج

إلی مصلح، وقد بلغ إلی غایۃ الاختلال. ویوجد فی العالم تقلُّبٌ ألیم، وتغیّر عظیم،

مصلحے می باشد وخلل بسیاردران راہ یافتہ است۔ودرجہان گردش دردناک وتبدیل بزرگ یافتہ شود

لا یوجد مثلہ فیما سبق من الأزمنۃ، وإنّ الہِمم کلہا تمایلت علی الدنیا الدنیّۃ،

کہ درزمانۂ پیشین مثل آن نیست۔وہمہ ہمتہاروبدنیائے دنی آوردہ اند

وبقی القرآن کالمہجور، وأُخذت الفلسفۃ کالقِبلۃ. ونری الکسل دخَل القلوبَ،

و قرآن مہجور و متروک گردیدہ و فلسفہ را قبلہ گردانیدہ اند۔ و کسل در دلہا

ونری البدعاتِ دخلت الأعمالَ، ویُسَبُّ نبیُّنا ویُشتَم رسولنا ویحسبونہ شر

وبدعات دراعمال داخل شدہ۔ونبی مارادشنام دادہ می شود وبدترین

الرجال، ویُکذَّب کتاب اللہ بأشنع الأقوال وأکرہ المقال. فأین غیرۃ اللہ للقرآن

مردم اورامی پندارندوبابدترین گفتارہاتکذیب کتاب خداکردہ مے شود۔پس غیرت خدابرائے قرآن

وللرسول وقد وُطِیءَ الإسلام کذرّۃ تحت الجبال أینتظرون عیسٰی وقد ثارت

ورسول کجااست وحال اینکہ اسلام چون ذرہ درزیرکوہ پامال گردیدہ۔آیاانتظارعیسیٰ مے کنند

بسببہؔ فتنٌ وہو فی السماء فما بال یوم إذا نزل فی الغبراء وکانت الیہود قبل

بسبب اوفتنہ ہائے پیداشدہ وحال اینکہ اوبرآسمان است پس آنروز چہ حال خواہدبودچون اوبرزمین نازل شد۔وقبل ازین مانند

ذالک ینتظرون، کمثل قومنا إلیاسَ، فما کان مآل أمرہم إلا یأْس. فمِن عقل

قوم ما یہودانتظار الیاس میکشیدند۔مگر آخرنومیدگردیدند۔پس ازدانش

المرء أن یعتبر بالغیر ویجتنب سبل الضَّیر، وقد قال اللہ تعالٰی: 3

مرداست کہ ازدیگران عبرت بگیردوازراہ ضرربرکنارباشد۔وخداتعالیٰ فرمودہ پس ازاہلِ ذکربپرسید

3 ۱؂۔ فلیسألوا النصاریٰ ہل نزل إلیاس قبل عیسٰی

اگرنمے دانید۔پس ازنصاریٰ بپرسند کہ آیا الیاس پیش ازآسمان



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 312

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 312

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/312/mode/1up



من السماء کما کانوا یزعمون ولیسألوا الیہود ہل وجدتم ما فقدتم أیہا

نازل شدہ چنانچہ گمان میکردند۔وازیہودبپرسندکہ آیااے منتظران چیزے گم شدہ را

المنتظرون فثبت من ہذا أن ہذہ العقائد لیست إلا الأہواء ، ولا یجیء

بیافتید۔پس ازین ثابت شدہ کہ این عقیدہ ہا محض ہواو آرزوئے دروغ ہستندونہ کسے

أحد من السماء وما جاء . فمن کان یبنی أمرہ علی العادۃ المستمرۃ والسنۃ الجاریۃ،

ازآسمان آیدونہ کسے آمدہ۔پس ہرکہ بنائے امرخودرابرعادت ہموارہ وجاریۂ خداوندی مے نہد

ہو أحق بالأمن من رجل یأخذ طریقا غیر سبیل متوارث من السابقین، ولا

اوپیشترحقدارامن است ازاں کسے کہ خلاف راہ گذشتگان رااختیارمے کند۔و

یوجد نظیرہ فی الأوّلین. ولیس مثلہ إلا کمثل الذین یطلبون الکیمیاء ، فینہب ما

نظیرش درپیشینیان یافتہ نشود۔مثال این کس مثال کسے است کہ کیمیاراطلب مے کند۔وآخرکار

بأیدیہم زمرۃُ الشُطّار والمحتالین، فیبکون عند ذالک ولا ینفعہم البکاء۔ وإن

حیلہ بازان ہمہ مال راغارت می برند۔پس آخرگریہ و زاری میکندولیکن گریستن نفعے نہ می بخشد۔و

الأخبار الغیبیۃ لا یخلو أکثرہا من الاستعارات، والإصرار علی ظواہرہا مع مخالفۃ

اکثر اخبارغیب خالی ازاستعارہ نیستند۔وبضدایستادن برظاہرآنہاباجودمخالفت

العقلؔ ومخالفۃ سنۃ اللّہ فی أنبیاۂ من قبیل الضلالۃ والجہلات. و إن

عقل ومخالفت سنت اللہ کہ درانبیاء جاری است گمراہی ونادانی است۔و

الکرامات حق لا ننکرہا فی وقت من الأوقات، ولکن ننکر أمرا خالفَ کُتب اللہ

کرامات حق اند ماانکارنداریم۔ولیکن ماانکاربرا مرے میکنیم کہ خلاف کتاب اللہ

وخالف ما ثبت من تلک الشہادات، وخالفَ سنن اللہ فی رسلہ ونافی کل

باشد وآنچہ ازان گواہی ہاثابت شدہ۔ ومخالف سنت اللہ در رسولان وے باشد۔

المنافات، وہذا ہو الحق کما لا یخفی علی أہل الحصاۃ۔وما أنکر الیہود عیسٰی

وہمیں حق است ودانشمندان آنرامے دانند۔ و انکاریہودبرعیسیٰ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 313

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 313

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/313/mode/1up



إلا بما لم ینزل إلیاسُ من السماء قبل ظہورہ، فقالوا کافر کذاب ملحد ولم

ازہمین سبب بودکہ الیاس ازآسمان نازل نشدپیش ازظہوروے پس اوراکافر دروغگووبیدین گفتندو

یعترفوا بذرّۃ من نورہ. فلو کان من عادۃ اللہ إنزال الذین خلوا من السماوات،

اقرارازذرہ نورش نہ کردند۔پس اگرعادت خدانازل کردن گذشتگان ازآسمان بودے

لأنزل إلیاس قبل عیسٰی ولنجّی رسولہ من ألسن الیہود ومن سبّہم إلی

البتہ الیاس راقبل ازعیسیٰ نازل کردے۔ورسول خودرااززبانِ یہودودشنام ایشان

ہذہ الأوقات. والحق إنّ لکل أمۃ ابتلاء عند ظہور إمامہم، لیعلم اللہ

تااین وقت رہانیدے۔ وحق این است کہ برائے ہرامت دروقت ظہورامام یک ابتلائے میباشدتاخدا درمیان

کرامہم من لئامہم. کذالک لمّا جاء عیسی ابتُلی الیہود بعدم نزول إلیاس

بزرگان وفرومائگان فرق کند۔ہمچنین چون عیسیٰ آمدبسبب نازل نشدن الیاس ازآسمان یہود

من السماء ، ولما جاء سیّدنا المصطفٰی قالوا لیس ہو من بنی إسرائیل

درابتلا افتادند۔ وچون سیدنامصطفی آمدگفتند او از بنی اسرائیل نیست،

فابتُلوا بہذا الابتلاء . ثم إنی لمّا بُعثتُ فی ہذؔ ا الزمان من ربّی الأعلی نحَت

پس دراین ابتلا فتادند بازچون خدامرادرین زمان مبعوث کرد

علماء الإسلام عذرًا کما نَحَتَ الیہود لإنکار عیسٰی. فالقلوب تشابہت، والوقائع

عالمان اسلام ہمان بہانہ پیش آوردندکہ یہودبرائے انکارعیسیٰ کردندپس دلہامانندیکدیگرشدند۔وواقعات

اتحدت، فما نفعتْہم آیۃ، وما أَدْرَتْہم درایۃ. وواللہ لو تمثلت الآیات النازلۃ

یکسان پیداشدند۔پس ہیچ نشانے ایشانرانفع ندادونہ چیزے ایشانرافہمانید۔بخدااگرآن نشانہا

لتصدیقی وتأییدی علی صور الرجال، لکانت أزیدَ من أفواج الملوک

کہ برائے تصدیق وتائیدمن نازل شدہ اندشکل مردمان گرفتندے۔البتہ از افواج بادشاہان

والأقیال. ولا یأتی علینا صباح ولا مساء إلّا ویأتی بہ أنواع الآیات، ثم

وسرداران زیادہ بودندے۔ودرہرصبح وشام برائے مایک نشانے تازہ ہویدامے شود۔باز



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 314

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 314

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/314/mode/1up



مع ذالک ما أَریتُ آیۃ فی زعم ہذہ العجماوات ! وإن اللہ حقّق فی نفسی

باوجوداین ہمہ درگمان این بہایم ہیچ نشانے نہ نمودہ ام۔وخداتعالیٰ درنفس من سورہ ضحی را

سورۃ الضُّحٰی إذ توفّی أبی، وقال: "ألیس اللہ بکاف عبدہ"، فکفلنی کما وعد وآوی.

ثابت گردانیدہ ۔چون پدرمن وفات یافت فرمود آیا خدا برائے بندۂ خویش کافی نیست وکفیل من شدومراجائے داد۔

ثم لما رآنی ضالّا مضطرا إلی سبیلہ الأخفی، ولم یکن رجل لیہدینی.. علّمنی

بازچون مرا برائے راہ ہائے پوشیدہ خودبیقرارومضطردیدمراازپیش خودتعلیم وہدایت داد۔

من لدنہ وہدَی. ثم لمّا جمع عندی فوجا ووجدنی عائلا أنعم علیّ وأغنی.

بازچون مردم بسیارنزدمن جمع کرد ومراعیالداروتہیدست یافت غنی فرمود۔

وہو معی أینما کنت، ویبارز لی من بارزنی من العدا، ولی عندہ سرّ لا یعلمہ غیرہ

واوبامن است ہرجاکہ باشم وبادشمنانِ من جنگ میکندومراباوے سرّیست کہ دیگرے

لا فی الأرض ولا فی السما. وإذ قال: "ألیس اللہ بکاف عبدہ" فی یوم وفاۃ أبی،

نہ درآسمان ونہ درزمین ازان آگاہ نیست۔وچون گفت الیس اللہ*بکاف عبدہ دروقت وفات پدرمن۔

فواللّٰہ ما ذُقْتُ عافیۃ وراحۃ فی عہد أبی کعہد ربّی. وإذ رآنی فی ضلالۃ الحُبّؔ

بخدامن آن عافیت وراحت کہ درعہدربّ خودچشیدہ ام ہرگزدرعہدابّ خودندیدم۔وچون مرادرضلالت محبت دید

وبشّرنی بالہدایۃ، فواللہ جذَبنی کل الجذب وأجری إلیّ بحار الدرایۃ. وإذ قال إنی

بشارت ہدایت داد۔بخدامرابسوئے خودبتمامترکشیدودریاہائے فہم برائے من روان فرمود۔و چون گفت ترا

سأغنیک ولا أترکک فی الخصاصۃ، فواللہ أنعم علیّ وعلی مَن معی مِن فوج من

غنی خواہم کرد ودرتنگ دستی نخواہم گذاشت۔ بخدابرمن وبراصحابِ صُفّۂ من بسیار

أصحاب الصفۃ.ہذہ قصتی.. ثم یجعل الحاسدون من العلماء فی الدجالین حصتی.

انعام کرد۔اینست ماجرائے من بازایں حاسدان مرا دجّال مے گویند۔

لا یرون ضعف الدین والملۃ، بل یُضعِفون الضعیف ویترکونہ فی الأنیاب النصرانیۃ.

ضعف دین وملت رانمی بینند۔بلکہ ناتوان راناتوان زیادہ بگردانندواورادردندان وپنجہ نصرانیت میگذارند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 315

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 315

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/315/mode/1up



التعلیم للجماعۃ

تعلیم برائے جماعت


لا یدخل فی جماعتنا إلا الذی دخل فی دین الإسلام، واتّبع کتابَ اللّٰہ

درجماعت ماہیچکس داخل نتواندشدبجزکسے کہ دردین اسلام داخل گردد۔وقرآن شریف

وسُننَ سیّدنا خیر الأنام، وآمن باللہ ورسولہ الکریم الرحیم، وبالحشر والنشر

وسنت نبوی راپیروگردد۔وبخداوبرسول اوکہ کریم ورحیم است ایمان آرد۔ونیز بحشرونشر

والجنۃ والجحیم. ویعِد ویقرّ بأنہ لن یبتغی دینا غیر دین الإسلام، ویموت

وبہشت ودوزخ ایمان آرد۔ووعدہ کندواقرارکند کہ بجز دین اسلام ہیچ دین رانخواہدطلبید۔و

علٰی ہذا الدین.. دین الفطرۃ.. متمسّکا بکتاب اللہ العلّام، ویعمل بکل ما ثبت

بردین فطرت خواہد مُرد۔وہرچہ ازسنّت وقرآن و

من السنّۃ والقرآن وإؔ جماع الصحابۃ الکرام۔ومن ترک ہذہ الثلا۔ثۃ

اجماع صحابہ ثابت گرددبہمہ کاربندگردد۔پس ہرکہ این ہرسہ طریق راگذاشت

فقد ترک نفسہ فی النار، وکان مآلہ التباب والتبار. فاعلموا أیہا الإخوان

اوخویشتن رادرآتش گذاشت۔ومآل کار اوہلاکی خواہدبود۔پس بدانیداے برادران

أن الإیمان لا یتحقق إلا بالعمل الصالح والاتقاء ، فمن ترک العمل متعمدا

کہ ایمان متحقق نمے شودمگر بعمل صالح وتقویٰ۔ پس ہرکہ عمداًوازراہ

متکبرا فلا إیمانَ لہ عند حضرۃ الکبریاء . فاتقوا اللّٰہ أیہا الإخوان وابدُروا

تکبرعمل صالح رابگذاشت پس ایمان اوہم برباد رفت۔پس برائے خدااے برادران تقویٰ اختیارکنید و

إلی الصالحات، واجتنبوا السیئات قبل الممات. ولا تغرَّنّکم نضرۃ الدنیا

سوئے اعمال صالحہ بدوید۔وپیش ازیں کہ موت آید ازبدیہاپرہیزید۔وشماراتازگی دنیا



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 316

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 316

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/316/mode/1up



وخُضرتہا، وبریق ہذہ الدار وزینتہا. فإنہا سراب ومآلہا تباب، وحلاوتہا

وسبزی آن فریب ندہدونہ درخش این خانہ وزینت اوشمارامغرورکند چراکہ آن سرابست وانجام آن ہلاکت است۔وشیرینی آن

مرارۃ وربحہا خسارۃ. وإن الصاعدین فی مراتبہا یشابہون دَرِیّۃَ الصَّعْدۃ،

تلخی است۔وسود آن نقصان است۔وآنانکہ درمراتب آن صعودمیکننداوشان بہ نشانہ نیزہ مشابہ اند

والراغبین فی شوکتہا یضاہؤن مجروحَ الشوکۃ. ومَن تمایَلَ علی خیرہا فہو

وآنانکہ درشوکت آن رغبت مے کنند ایشان بمجروح خارمیمانند و ہرکہ برمال دنیانگون افتد او

یبعد من معادن الخیرات، ومن دخل فی سراتہا فہو یخرج من الصراط.

ازمعادن نیکی دُورخواہد شد وہرکہ درسرداران آن داخل شداوازصراط مستقیم برون رفت

وإن نورہا ظلمات، ونجدتہا ظلامات. فلا تمیلوا إلیہا کل المیل، فإنہا

نوردنیاتاریکی است۔ومددآں ستم است۔پس بہمہ تن سوئے اومیل مکنید۔چراکہ این

تُغرق سابحہا ولا کالسَّیل. ولا تقصدوہا قصدَ مُشیحٍ فارغٍ من الدین،

دنیاشناوری کنندہ خودراازسیلاب بدترشدہ غرق میکند۔پس دنیاراچنان مطلبیدکہ کسے می طلبدکہ ازدین فارغ است

ولا تجعلوہا إلا ؔ کخادم فی سبل الملّۃ لا کالخَدِین. ولا تطمَعوا کل الطمع

بلکہ شمادنیارامحض برمرتبہ خادم دین بداریدنہ ازین زیادہ۔وچشم طمع درین خیال مدوزید

فی أن تکونوا أغنی الناس رحیبَ الباع خصیب الرِّباع، ولا تنسوا

کہ شمابسیارفراغ دست وبسیارمتمول شوید۔وبہرہ خوداز

حظّکم من دینکم فلا تُعطَون ذ رۃ من ذالک الشعاع۔وإن الدنیا

دین فراموش مکنید پس درین صورت یک ذرہ شعاع شماراعطانخواہد شد۔وبتحقیق دنیا

أکلت آباء کم وآباء آبائکم، فکیف تترککم وأزواجکم وأبناء کم؟ ولا

خوردہ است پدران شماراوپدرانِ پدران شمارا۔پس چگونہ شماراوزنان شماراوفرزندان شماراخواہد گذاشت

تتخذوا أحدًا عدوًّا من حقدِ أنفسکم کالسفہاء ، وطہِّروا نفوسکم

وبایدکہ از کینہ نفس خود ہیچ کس رادشمن مگیرید۔ ونفس ہائے خودرا



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 317

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 317

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/317/mode/1up



من الضغن والشحناء . ولا تنکُثوا العہود بعد میثاقہا، ولا تکونوا عبیدَ

ازہمہ کینہ ہاپاک کنید وعہدہارابعد پختہ شدن آن مشکنید۔وبعدزانکہ نفس را

أنفسکم بعد استرقاقہا، وکونوا من عباد اللہ الذین إذا حالفوا فما خالفوا،

غلام خودکردہ ایدغلام نفس مشوید۔وازان بندگان الٰہی شویدکہ چون قسم خورندپس مخالفت قسم نکنند

وإذا وافقوا فما نافقوا، وإذا أحبّوا فما سبّوا. ولا تتبعوا الشیطان الرّجیم،

وچون موافقت کنند پس نفاق نکنندوچون دوست دارندپس دشنام ندہندوپیروی شیطان رجیم مکنید

ولا تعصوا ربکم الکریم، وإن مِتّم بالعذاب الألیم. کونوا للہ أطوعَ من الأظلال،

ونافرمانی خداوندکریم مکنید۔واگرچہ بعذاب دردناک بمیرید۔وبرائے خداوندخودزیادہ تراز

وأصفٰی من الزلال، وتَواصَوا بالأفعال لا بالأقوال.

سایہ فرمانبردارباشید۔وصافی ترازآبِ زلال باشید۔وبفعل نصیحت بکنیدنہ بقول

وتَحامَوا اللسان، وطہِّروا الجنان. وإذا تنازعتم فرُدُّوہ إلی الإمام،

وزبان رانگہدارید۔ودل راپاک کنید۔واگرباہم تنازع کنیدپس آن تنازع راسوئے امام ردّ کنید

وإذا قضٰی قضیتکم فارضوا بہا واقطعوا الخصام، وإن لم ترضوا

وچون فیصلہ کند پس برفیصلہ اوراضی شوید وقطع خصومت کنید۔واگرراضی نشوید

فأنتم تؤمنون بالألسن لا بالجنان، فاخشوا أن تحبَط أعمالکم بما

پس شمابزبان ایمان آوردہ اید نہ بدل۔پس بترسید کہ اعمال شماحبط نشوند

أصررتم علی العصیان.تیقّظوا أن لا تضلّوا بعدؔ أن جاء کم الہدیٰ،

بباعث اصراربرنافرمانی۔بیدارباشیدکہ بعداز ہدایت گمراہ نشوید۔

وکونوا لربّکم وآثروا الدّین علی الدُّنیا، ولا تکونوا کالذین لا یخافون اللہ

وبرائے خداوندخودباشید ودین رابردنیااختیارکنیدو ہمچون آن مردم مشویدکہ ازخدانمے ترسند

ویخافون عبادہ، ویتبعون أہواء ہم وینسون مرادہ یبتغون عند

وازبندگان اومے ترسند۔وہوا ہائے خودراپیروی میکنندومرادخدائے خودفراموش میکنند ومی جویندنزد



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 318

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 318

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/318/mode/1up



أبناء الدّنیا عزّۃ، وما ہی إلا ذلۃ. أنتم شہداء اللہ فلا تکتموا الشہادۃ،

فرزندان دنیا عزت را۔مگرآن عزت نیست بلکہ ذلت است۔شما گواہان خدا ہستیدپس پوشیدہ مکنیدگواہی را

وأخبِروا عبادہ أن النار موقودۃ فاتقوہا، والدیار موبوء ۃ فاجتنبوہا.

وبندگان خداراخبردہید۔ بدرستیکہ آتش افروختہ است پس ازان پرہیزکنید۔ودرملک وبامنتشراست ازان مجتنب بمانید

وإن الدنیا شاجنۃ، وأُسودُہا مفترسۃ، فلا تجولوا فی شجونہا، وامنعوا

وبتحقیق دنیاوادی است پُرازدرختان وشیران اودرندہ است۔پس درراہ ہائے وادی دنیاجولان مکنیدونفسہائے خودرا

نفوسکم من جرأتہا ومجونہا، وزَکُّوہا وبیِّضوہا کاللُّجَین، ولا تترکوہا حتی

ازبیباکی شان وجرأت شاں منع کنید وتزکیہ نفوس کنید۔وآنہاراہمچو سیم سفید کنید۔ومگذاریدآنہارا تا

تصیر نقیّۃ من الدَّرَن والشَّین. وقد أفلح من زکّاہا، وقد خاب من

بوقتیکہ ازچرک وعیب پاک شوند۔ونجات یافت ہرکہ تزکیہ نفس کرد۔ونومید شدآنکہ جوہرنفس را

دسّاہا. ولا تتّکؤا علی البیعۃ من غیر التطہر والتزکیۃ، ولستم إلا کہاجِنٍ

درخاک پوشید۔وبجز تزکیہ نفس بربیعت تکیہ مکنید۔وشما بجزطیاری محض ہمچوآن دخترنارسیدہ ایدکہ

من غیر عُدّۃِ الفطرۃ، ولا تطلبوا عین المعرفۃ من الذین لم یُعطَوا

اوراشوہر دہند۔ومجوئیدچشمۂ معرفت ازکسانیکہ دادہ نشداوشان را

عین البصیرۃ. واعتلِقوا بی اعتلاقَ الزہر بالشجرۃ، لتصلوا من مرتبۃ

چشم بصیرت۔وبمن آویزان باشیدہمچو آویزان بودن شگوفہ درخت۔تاازمرتبہ شگوفہ

النَّور إلی مرتبۃ الثمرۃ.اتقوا اللہ.. اتقوا اللہ یا ذوی الحصاۃ، ولا تکونوا کمن لویٰ عِنانہ

بمرتبہ ثمررسید۔تقویٰ گزینید خدا راتقویٰ گزینیدخدارااے دانشمندان وہمچو کسے مباشیدکہ

إلی الشہوات، ولا تنسوا عظمۃ ربّ یری تقلُّبَکم فی جمیع الحالات. وإن اللہ

عنان خودسوئے شہوات کشید۔وعظمت آن خداوندخودرا فراموش مکنیدآنکہ ہرگردش شمارامی بیند۔وخدا

لا یحب إلا قلوبا صافیۃ، وؔ نفوسا مطہرۃ، وہِممًا مُجِدّۃ مُشیحۃ۔ فمتی

دوست نمیداردمگردلہائے صافی راونفسہائے پاک را۔وہمت ہائے کوشش کنندہ را۔ پس ہرگاہ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 319

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 319

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/319/mode/1up



تنفَون ہذا النمط تضاہؤن فی عینہ السَّقَطَ. فإیاکم والکسلَ وعیشۃَ

شمااین طریقہ رادورکنید۔بچشم خداتعالیٰ ہمچو چیزے ردّی خواہیدشد پس شماازکسل وزندگی غافلان

الغافلین، وأَرْضُوا ربّکم قائمین أمامہ وساجدین غیر مستریحین، وحافِظوا

پرہیزکنید۔وخداوندخودرابدین طریق راضی کنید کہ پیش اوقائم بمانیدوسجدہ کنندہ بمانیدنہ آرام کنندہ و

علی حدودہ وکونوا عبادا مخلصین. وَلْیَسْرِ عنکم ہمُّکم بذِکرِ کریمٍ ہو مہتمّکم.

وحفاظت کنیدبرحدود خداتعالیٰ وازبندگان مخلص شوید۔وبائدکہ دُورشود غم شما۔بذکرکریمے کہ اوغمخوارشماست

وکیف یسری الوسنُ إلی آماقکم، ولیس توکُّلکم علی خلاقکم عند إشفاقکم؟

وچگونہ خواب چشم ہائے شمارابردحالانکہ نیست توکّل شمابرخالقِ شما وقت تر سیدن شما

اتبعوا النور ولا تؤثروا السُّرَی، وانظروا إلی وجہ اللہ ولا تنظروا إلی الوریٰ.

پیروی کنیدنورراوشب رفتن اختیارمکنید۔وبسوئے روئے خدانظر کنیدو مخلوق رامبینید۔

اشکروا حکّام الأرض ولا تنسوا حاکمکم الذی فی السماء . ولن ینفعکم ولن

شکرحاکم زمین بکنید ولیکن حاکم خودراکہ برآسمان است فراموش مکنید۔وہرگزنفع نخواہدداد

یضرّکم أحد إلا إذا أراد ربّکم، فلا تبعُدوا من ربّکم یا ذوی الدہاء . ترون

شماراونہ ضررخواہدرسانید ہیچکس مگربارادہ خداوندشماپس اے دانشمندان ازان خدادُورمشوید

کیف تُوضَع فی الخَلق السیوف، ویتتابع الحتوف، وترون صَولَ القَدَرِ

شمامی بینید کہ چگونہ درخلق شمشیرنہادہ شد۔وپے درپے مرگہامی آید۔وشمامے بینیدحملہ قضا وقدر

وتبابَ الزُّمَرِ. فعلیکم أن تأووا إلی رکن شدید، وہو اللہ القوی ذو العرش المجید.

و تباہی گروہ ہا۔پس برشماواجب است کہ سوئے رکن مضبوط پناہ برید۔واو خدائے قوی است کہ خداوند عرش

کونوا للّہ وادخلوا فی الأمان، ولا عاصِمَ الیوم من دونہ یا فتیان۔

بزرگ است۔خدارا باشید ودر امن داخل شوید۔وبجزاوامروزہیچ کس نگہدارندہ نیست اے جوانان

ولا تخدعوا أنفسکم بالحیل الأرضیۃ، والأمر کلہ بید اللہ یا ذوی الفطنۃ.

وبحیلہ ہائے ارضی نفس ہائے خودرافریب مدہید۔وامرہمہ آن دردست خداتعالیٰ ہست اے دانشمندان



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 320

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 320

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/320/mode/1up



ولاؔ تترکوا بَونًا بینکم وبین الحضرۃ، یکُنْ بَونٌ منہ وتُہلکوا بالذلۃ. اقطعوا

وہیچ فرق نگذارید درمیان شما ودرحضرت عزت۔پس ازوفرق خواہدبود پس بذلّت ہلاک خواہیدگردید۔ازغیرخدا

رجاء کم من غیر الرحمٰن، یرحَمْکم ویخلُقْ لکم من عندہ ما یُنجی من النّیران.

اُمیدراقطع کنید۔تابرشمارحم کندو برائے شماچیزے آفریندکہ ازآتش نجات دہد

أری فی السماء غضبًا فاتقوا یا عباد اللہ غضب الربّ، وابتغوا فضلَ مَنْ

درآسمان غضب رامشاہدہ میکنم پس اے بندگان خداازغضب خداوندخوددُورکنید۔وفضل خدابخواہیدکہ

فی السماء ولا تُخلِدوا إلی الأرض کالضبّ۔ بالِغوا فی الطلب، وأَلِحُّوا فی الأَرَب،

در آسمان است وسوئے زمین ہمچو سوسمارنرویدمبالغہ کنیددرجستن واصرار کنید درطلب حاجت

لتُنجوا من الکرب. ترون فی ہذا الزمان قومین: قوما فرّطوا وقوما أفرطوا

تاازبیقراری نجات یابید درین زمانہ دوقوم را مے بینید قومے است کہ راہ تفریط رااختیارکردندو

مع العینین، وخلَطوا الحقّ بخلط الصّدق والمَین. أمّا الذین فرّطوا

قومے دیگراست کہ راہ افراط اختیار کردندباوجوددوچشم وصدق وکذب راباہم آمیختہ درحق فسادانداختند۔مگر آنانکہ برراہ

فہم أناس لا یؤمنون بالمعجزات، ولا یؤمنون بالوحی الذی ینزل بزیّ الکلام

تفریط رفتند پس آن مردمانے ہستندکہ بمعجزات ایمان نمی آرندونہ بآن وحی ایمان آرندکہ درلباس کلام

اللذیذ من ربّ السماوات. ولا یؤمنون بالحشر والنشر ویوم القیامۃ،

لذیذازخداتعالیٰ نازل مے شود۔ونیز بحشرونشروقیامت ایمان نمی آرند

ولا یؤمنون بالملا۔ئکۃ. ونحَتوا من عندہم قانون القدرۃ وصحیفۃ الفطرۃ،

ونیزبملائکہ ایمان نمی آرندواز طرف خودقانون قدرت وصحیفہ فطرت تراشیدہ اند

ولیس عندہم من الإسلام إلا اسمہ، ولا نراہم إلا کالدہریۃ والطبیعیۃ.

ونیست نزدایشان از اسلام بجزنام آن ونمی بینم ایشانرامگرہمچو فرقہ دہریّہ وطبعیہ

وأما الذین أفرطوا فہم قوم آمنوا بالحق وغیر الحق وجاوزوا طریق الاعتدال،

وآنانکہ افراط کردند۔پس آن قومے است کہ حق باشدیاغیرحق بہمہ ایمان آوردندواز طریق اعتدال تجاوزکردند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 321

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 321

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/321/mode/1up



حتی إنہم أقعدوا ابن مریم علی السماء الثانیۃ بجسمہ العنصری من

تابحدیکہ ایشان ابن مریم رابرآسمان دویم بجسم عنصری اونشانیدند

غیر سلطان من اللہ ذی الجلال، واتّبعوا الظنون ولیس عندہم

بغیرآنکہ دلیلے ازخداتعالیٰ داشتہ باشند۔وپیروی ظن ہاکردندونزدشان

علم وإنْ ہم إلا فی الضلال. فہذان حزبان خرج کلاہما من العدل

علم یقینی نیست ونیستندایشان مگردرگمراہی۔پس این دوگروہ اندہردوازعدل خارج شدند۔

والحزم والاحتیاط، وأخذ أحدہما طریق التفریط والآخر طریق الإفراط.

یکے ازایشان طریق تفریط اختیارکردندوگروہے دیگر طریق افراط اختیارنمود

ثم جاء اللہ بنا فہدانا الطریق الوسط الذی ہو أبعد من سبل الخنّاس،

پس خداماراآوردپس ہدایت کردماراطریق وسط کہ دُورتر ازراہ ہائے شیطان است۔

فنحن أُمّۃٌ وسطٌ أُخرجتْ للنّاس. والزمان یتکلم بحالہ، أن ہذا

پس مااُمّت وسطیم کہ برائے فائدہ مردمان ظاہرشدیم۔وزمانہ بحال خودکلام میکندکہ این

ہو المذہب الذی جاء وقتُ إقبالہ. وترون بأعینکم کیف جذَبْنا

ہمان مذہب است کہ وقت اقبال اوآمدہ است۔ومے بینیدبچشم خودکہ ماچسان زمانہ راسوئے خود

الزمان، وکیف فتَحْنا القلوب ولا سیفَ ولا سنانَ۔أہذہ من قوی

کشیدہ ایم۔وچگونہ دِل ہارافتح کردہ ایم۔ونہ شمشیراست ونہ نیزہ۔آیااین کارازقوت ہائے

الإنسان؟ بل جذبۃٌ من السماء فینجذب کل من لہ العینان۔ یمسی

انسان است۔بلکہ این کششے است ازآسمان پس ہرکہ دوچشم داردسوئے اوکشیدہ میشودیک شخص

أحد منکرا ویصبح وہو من أہل الإیمان. أہذہ من قوی الإنسان؟

شام بحالت انکارمی کندوصبح ازجملہ ایمانداران برخیزد۔آیااین ازقوت ہائے انسان ست۔

شہد القمرانِ بالکسوف فی رمضان. أہذہ من قوی الإنسان؟ وکنت

گواہی دادندشمس وقمربکسوف دررمضان۔ آیااین قوت ہائے انسان است۔ومن



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 322

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 322

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/322/mode/1up



وحیدا، فقیل سیُجمع علیک فوج من الأعوان، فکان کما قال الرحمٰن.

تنہابودم پس گفتہ شدکہ عنقریب بتوفوجے ازمددگاران شامل خواہدشد۔ پس ہمچنان شدکہ خداگفتہ بود

أہذہ من قوی الإنسان؟ و۔ؔ سعی العدا کل السعی لیُجیحونی من البنیان،

آیااین ازقوت ہائے انسان است۔ودشمنان ہمہ تن کوشش کردند تابیخ کنی من کنند۔

فعلَونا وزدنا ورجعوا بالخیبۃ والخسران. أہذہ من قوی الإنسان؟

پس مازیادہ شدیم ومآل اوشان نامرادی شد۔آیااین ازقوت ہائے انسان است۔

ومکر العدا کل مکر لِأُحْبَسَ أو أُقْتَلَ ویخلو لہم المیدان، فما کان

ومکرکردنددشمنان ازہر قسم مکرتامرا مقیدکنانندیابسزائے موت رسانندومیدان برائے اوشان باشد۔پس

مآل أمرہم إلا الخذلان والحرمان. أہذہ من قوی الإنسان؟ ونصرنی

مآل امراوشان بجزمحرومی وخذلان ہیچ نبود۔ آیااین ازقوت ہائے انسان است ۔ و

ربی فی کل موطن وأخزی أہل العدوان. أہذہ من قوی الإنسان؟

خداوندمن درہرمیدان مددمراکرد ودشمنان رارُسواکرد۔آیااین ازقوت ہائے انسان است

وبشّرنی ربّی بالامتنان، وقال: "یأتیک مِن کلِّ فَجٍّ عمیقٍ"، وأنا إذ ذاک

وبشارت دادمراخداوندمن ازروئے احسان وگفت مراکہ ترا تحائف ومال ازہرطرف دُوردرازخواہد آمد

غریب فی زوایا الخمول والکتمان. فوُضع لی القبول بعد طویل من

ومن دران روزہا غریبے بودم ناشناختہ۔ پس بعداز مدّتے قبولیت من پیداشد

الزمان، وأتانی الأموال والتحائف من الدیار البعیدۃ وشاسعۃ البلدان.

و مالہا و تحائف ازدُوردراز دِیار و دُور دست شہرہا آمدند۔

فمُلئت داری منہا کثمار کثیرۃ علٰی أغصان البستان. وواللہ لا أستطیع

پس خانۂ من ازانہاپُرشدہمچو ثمرہ ہائے کثیربر شاخہائے باغ۔وبخدامراطاقت نیست

أن أحصیہا ولا یطیق وزنہا میزانُ البیان. وتمّتْ کلمۃ ربّی صدقا

کہ شمارِآنہاکنم ونہ میزانِ بیان طاقتِ وزن آن دارد۔وآنچہ خداوندِمن خبردادہ بود



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 323

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 323

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/323/mode/1up



وحقا، ویعرف ہذا النبأ ألوف من الرجال والنساء والصبیان.

ہمہ بظہوررسیدواین خبرراہزارہاازمردم وزنان وکودکان مے دانند۔

أہٰذہ من قوی الإنسان؟وخاطبنی ربّی وقال :" یأتون مِن کل فجٍّ عمیقٍ،

پس آیااین قوت ہائے انسان است۔وخداوندمن مرامخاطب کردوگفت کہ مردم کثیرازہرطرف سوئے تو

فلا تُصعِّرْ لِخَلْقِ ؔ اللّٰہ ولا تَسْأَمْ من کثرۃ اللقیان. وأنا إذ ذاک کنت

خواہندآمدپس بائدکہ تُرش رُونہ شوی ونہ ازکثرت ملاقات ملول گردی۔ومن دران وقت کہ این الہام شد

کسَقَطٍ لا یُذکَر ولا یُعرَف وکشیءٍ لا یُعبَأ بہ فی الإخوان. فأتٰی علیّ زمان

مثل چیزے بیقدر بودم ہیچ کس ذکرمن نمی کردونمی شناخت ودربرادران حقیربودم۔پس آمدبرمن زمانہ

بعد ذالک أن أتانی خَلق اللہ أفواجا وأطاعونی کغلمان، ولولا أمر ربّی

بعدازینکہ آمدمخلوق خدانزدمن فوج درفوج وہمچو غلامان اطاعت من کردند۔واگرامرخدائے من

لسءِمت من کثرۃ اللقیان. أہذہ من قوی الإنسان؟ وإنہ آتانی کلماتٍ

نبودے ازکثرت ملاقات عاجز آمدمے۔آیا این ازقوت ہائے انسان است۔واوتعالیٰ آن کلمات

أُفصِحتْ من لدنہ، فما کان لأحد من العدا أن یأتی بمثلہا، وسلب

مرادادکہ ازنزدِاوبکمال مرتبہ فصاحت بودندپس ہیچکس راازدشمنان طاقت نبودکہ مقابلہ آن توانندکرد

منہم قوۃ البیان. أہذہ من قوی الإنسان؟ ودُعیتُ لأُبَاہِلَ بعض الأعداء ،

وقوتِ بیان ازوشان سلب کردہ شد۔آیااین ازطاقت ہائے انسان است۔ وخواندہ شدم تامباہلہ کنم ببعض

فإذا تعاطَینا کأسَ الدعاء ، واقتدحنا زِنادَ المباہلۃ فی العَراء ،

دشمنان۔پس چون ہمدیگرگرفتیم کاسہ ہائے دُعارا۔وبایکدیگرزدیم چقماقہائے مباہلہ رادرمیدانے

ألحَقَ اللہ بنا بعدہ عساکرَ من أہل العقل والعرفان، وفتح علینا

لاحق کرد خداتعالیٰ بعدازین بمالشکرہا ازاہلِ عقل وعرفان۔وکشودہ شدبرما

أبواب النَّعماء من الرحمٰن، وزاد أعزّۃ جماعتنا إلی ماءۃ ألف

درہائے نعمت ازخداوندتعالیٰ۔ وزیادہ شدندعزیزانِ جماعت ماتایک لک



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 324

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 324

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/324/mode/1up



بل صاروا قریبًا من ضعفہا إلی ہذا الأوان، وکانوا إذ ذاک أربعین

بلکہ دوچندآن شدند دراین وقت۔ و بودند دران وقت صرف چہل

نفرًا إذ خرجنا إلی أہل العدوان. وردَّ اللہ عدُوّی المباہِلَ کل یوم

آدمی وقتیکہ بیرون آمدیم سوئے دشمنان۔وخدائے من دشمنِ مباہلہ کنندہ راروز بروز

إلی الخمول والخذلان. أہذہ من قوی الإنسان؟ فاؔ لآن یا إخوانی

درخمول وخذلان افگند۔آیااین ازقوت ہائے انسان است۔ پس اکنون اے برادرانِ من

الذین تحلَّوا بالفَہْمِ، وتخلَّوا من الوہم، اشکروا المنان، فإنّکم وجدتم

کہ زینت یافتہ ایدبخرد وخالی شدہ ایدازوہم خداراشکر کنید کہ شماحق را

الحق والعرفان، وتبوأتم مقام الأمان، وکونوا شہداء لی عند أبناء الزمان.

یافتہ اید و برمقام امان رسیدہ اید و برائے من نزدمردم گواہ باشید۔

ألستم شاہدین علی آیاتی، أم لکم شبہۃ فی الجنان؟ وأی رجل منکم

آیاشمابرنشان ہائے من گواہ نیستیدیاشمارادردِل شبہتے ہست و کدام کس ازشماست

ما رأی آیۃ منّی، فأجیبوا یا فتیان؟ وإنّی أُعطیتُ معارف من ربّی، ثم

کہ ہیچ نشانے ازمن ندیدہ است پس جواب بدہیداے جوانان ومن ازخداوندمعارف یافتہ ام باز

علّمتکم وصقَلت بہا الأذہان، وما کان لکم بحلِّ تلک العُقَدِ یَدانِ.

شماراتعلیم دادم وبآن ذہن ہاراصیقل کردم۔وشمارابکشودن آن گرہ ہاقوت نہ بود۔

و واللّہ إنّی امرء أنطَقَنی الہُدٰی، ونطَّق ظہری وحیٌ یُوحیٰ، فوجدتُ

وبخدامن مَردے ام کہ مراہدایت گویانیدہ ست وبرپشتِ من وحی الٰہی کمربندبہ بست پس

الراحۃ فی التعب والجنۃ فی اللّظٰی، فمَن آثر الموت فَسَیُحْیٰی. فلا تبیعوا

راحت رادررنج یافتم وبہشت رادردوزخ دیدم۔وہرکہ موت راختیارکرداورا زندہ خواہندکرد

حیاتکم بثمنٍ بخسٍ، ولا تنبذوا من الکفّ خلاصۃَ نَضٍّ، ولا تکونوا

پس زندگی خودبچیزے اندک مفروشید۔وازکفِ خود خلاصہ نقدرامیفگنید۔ و ازان مردم



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 325

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 325

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/325/mode/1up



من الذین علی الدّنیا یتمایلون، ولا تموتوا إلا وأنتم مسلمون. إنی

مباشیدکہ بردنیاہمہ تن مے افتند و نہ میرید مگر درحالیکہ شمامسلمان باشید من

اخترت لِلّٰہ موتًا فاختاروا لہ وَصَبًا، وإنی قبلت لہ ذبحًا فاقبلوا

اختیارکردم برائے اوموت راپس شمابیماری را اختیارکنیدومن ذبح شدن رااختیارکردم شما

لہ نصبًا. واعلموا أنکم تُفلحون بالصدق والإخلاص والاتقاء ،

رنج اختیارکنید و بدانیدکہ نجات شما درراستی واخلاص و تقویٰ است

لا بالأقوال فقط یا ذوی الدہاء . وإنّ الفلاح منوؔ طٌ بِمُقُوطکم

نہ بسخن ہا اے دانشمندان و رستگاری شما موقوف برلاغری شماست

کل المناط، ولن تدخلوا الجنۃ حتی تلِجوا فی سَمِّ الخِیاط. فامتحِضوا

بہرحال وہرگزدرجنت داخل نخواہیدشدتاوقتیکہ داخل نشویددردہانہ سوزن۔پس بجنبانید

حَزْمَکم للتقاۃ، واختبِطوا لإرضاء ربّکم فی زوایا الحجرات والفلوات.

احتیاط خودرابرائے تقویٰ ودست وپازنید برائے راضی کردن ربِّ خوددرگوشہ ہائے حجرہ ودربیابان ہااداکنید

اقضوا غریمَکم الدَّینَ لئلّا تُسجنوا، وأدُّوا الفرائض لئلا تُسألوا،

بقرض خواہ خودقرض را تابزندان نروید و فرائض رااداکنیدتاپُرسیدہ مشوید

واستَقْرُوا الحقائق لئلّا تُخْطِءُوا، ولا تَزْدروا لئلّا تُزْدَرُوْا،

وحقیقتہارابجوئیدتاخطانکنیدوعیب چینیمکنید تاعیب شمانچینند

ولا تُشدِّدوا لئلّا تُشَدَّدُوْا، وارحموا یا عباد اللہ تُرحَموا،

و سختی مکنید تا برشما سختی نکنند و رحم کنید اے بندگانِ خدا تا برشما رحم کنند

وکونوا أنصار اللہ وبادِروا. إن اللہ مَلَکَ کُثْرَکم وقُلَّکم وأعراضَکم

وانصارخدا باشیدوسوئے اوشتابید۔وخداتعالیٰ پس ازبیعت شمامالک شدہ است مال کثیر شماراومال

ونُفُوسَکم بعد البَیْعَۃ وآتاکم بہ رضوانہ، فاثبُتوا علی ہذہ المبایعۃ

قلیل شماراوجانہائے شماراوآبروہائے شماراوعوض آن رضائے خودشما رادادہ است پس بریں خریدوفروخت ثابت



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 326

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 326

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/326/mode/1up



لتُغمَروا بالنُّحْلان، وتدخلوا فی الخُلّان. ارْہفوا ہممَکم لتکمیل

بمانیدتاپوشانیدہ بعطاہاوداخل کردہ شویددردوستان۔تیزکنیدہمت ہائے خودرابرائے تکمیل

الدین، واجعلوا لأنفسکم مِیسم الشبّان ولو کنتم مشائخ فانین.

دین و صورت جواناں بسا زید اگرچہ شما شیخ فانی باشید

اذکروا موتکم یا فتیان، ولا تمِیسوا کالنشوان. ترون الناس جعلوا

یاد کنیدموت خود اے جواناں ونخرامیدہمچومست می بینیدمردم راکہ در

مقصودہم فی کل أمر نشبًا، وإن لم یحصل فیحسبون الدین

ہر امر مقصود مال میدارند و اگرمال حاصل نشود پس دین را رنجے

نصبًا۔ وفی الدین لا یعضُد ہممَہم إلا الأہواءُ، فیقبَلون بشرطہا وإلا

می پندارندوہمت ایشاں رادردین صرف ہوائے نفس کمر می بندد وبہ ہمین شرط قبول می کنند

فالإباء . ولا یبالون مَقاحِمَ الأخطار، ولا مخاوفَ الأقطار. لا

ورنہ انکار می نمایند وپروانمی دارندجاہائے ہلاکت ہا ونہ پروائے سختی وترسہائے منتشرہ

یعلموؔ ن أی شیء یدفع ما أصابہم، وینفی الحذَرَ الذی نابہم.

دراطراف میدارندنمی د انندکہ کدام چیزست کہ دفع کندمصیبت شاں ودُور کندآں خوف راکہ اوشانرارسیدہ ست

أسلموا للدنیا وملؤا منہا قلوبہم، فیَعْدُون إلیہا وتحدُو الأہواءُ

فرمانبردارشدنددنیاراودلہائے شان ازاں پُرکردند۔پس میدوندبسوئے اُووحرص وہوامیراندسواری

رکوبَہم.أیہا الناس قد عاث الطاعون فی بلادکم، وما رأی مثلَ

ایشاں را اے مردم حملہ کردہ ست طاعون درشہرہائے شما۔وندیدہ است ہمچوآں حملہ ہیچکس

صولِہ أحدٌ من أجدادکم. وتعلمون أن دُودَہ لا تَہلِکُ إلا فی صمیم البرد أو فی

ازبزرگان گذشتہ شما۔ومیدانیدکہ کرم آں ہلاک نمی شود مگردر

صمیم الحرّ، فاختاروا کلیہما تُعصَموا من الضرِّ۔

خالص سردی یادرخالص گرمی پس ہردورااختیاربکنیدتاازضرررہائی یابید۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 327

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 327

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/327/mode/1up



ولا نعنی بالبرد إلّا تبرید النفس من الجذبات، والانقطاع إلی الحضرۃ

ومرادماازسردی اینست کہ نفس راازجذبات سردکنیدوبسوئے حضرت باری عزّ اسمہٗ

والإقبال علیہ بالتضرعات، ولا نعنی بالحرّ إلّا النہوض للخدمات،

بتضرعات بیائید و مرادماازگرمی این است کہ برائے خدمات برخیزید

وتَرْک التوانی ورَفْض الکسل بحرارۃ ہی من خواصّ الخوف والتقاۃ،

وسُستی وکسل راترک کنید بآں گرمی کہ از خواص خوف وتقویٰ است

ومن لوازم الصدق عند ابتغاء المرضاۃ. فإن شَتَوتم فقد نجوتم،

وازلوازم صدق است وقت خواستن رضاء الٰہی پس اگردریں سرماداخل شوید نجات خواہیدیافت۔

وإن اصطَفْتم فما ہلکتم وما تَلفتم.أیہا الإخوان.. إن متاع التقویٰ

پس اگردرگرمی داخل شوید ازتلف شدن محفوظ خواہید ماند۔ اے جوانان متاع تقویٰ بربادشد

قد بارَ، وولّتْ حُماتُہ الأدبار، وخرج الإیمان من القلوب، وملئت

و حامیان آں پشت ہا گردانیدند و ایمان از دِلہا بیروں رفت و

النفوس من الذنوب. فاسعوا لہٰذا الأرب وجَلْبِہ، وانطلِقوا

نفسہاازگناہاں پُر شدند۔پس کوشش کنیدبرائے ایں حاجت وکشیدن آں وبرویدزودی

مُجدِّین فی طلبہ، لتنجوا من طاعون متطائرٍ بشرؔ رہ، الذی

کنندہ درجستن او تا نجات یابیدازطاعون کہ پرندہ اند اخگرہائے اوآنکہ

یفرّق بین الأخیار والأشرار. واعلموا أن الأرض زُلزلت مرتین

درنیکاں وبداں فرق میکند و بدانیدکہ زمین دودفعہ جنبانیدہ شد

زلزالا شدیدا: الأولٰی لمّا تُرک ابن مریم وحیدًا، والثانیۃ

سخت جنبانیدن اوّل چون ابنِ مریم تنہاگذاشتہ شد و دوم

حین رُدِدْتُ طریدًا. فلا تنُوموا عند ہٰذہ الزلزلۃ، وتَبصَّروا

بوقتے کہ من ردّ کردہ شدم پس خواب مکنیدنزدایں زلزلہ وبینید



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 328

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 328

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/328/mode/1up



وتیقَّظوا وبادِروا إلی ابتغاء مرضاۃ الحضرۃ.وآخر ما نخبرکم بہ

وبیدارشویدوجلدی کنید برائے حاصل کردن رضائے باری تعالیٰ و آخرآں امرکہ مااے جواناں

یا فتیان، ہی کلمات مبشّرۃ من الرحمٰن. خاطبنی ربّی وبشّرنی

شماراازاں خبرمیدہیم۔آں چندکلمات بشارت اندازخداتعالیٰ۔مخاطب کردمراخداوندمن وبشارت داد

ببشارۃ عظمٰی، وقال: "یأتی علیک زمن کمثل زمن موسٰی. إنہ

مرابشارتِ بزرگ۔و گفت برتویک زمانہ خواہدآمدہمچوزمانہ موسیٰ او

کریم، تمشَّی أمامک وعادَی لک من عادٰی۔ یعصمک اللہ

کریم است پیش پیش توخواہدرفت ودشمن خواہدگرفت آنراکہ ترادشمن بگیرد خداتراازدشمناں نگہ

من العدا، ویسطو بکل من سطا۔ یبدی لک الرحمٰن شیءًا.

خواہد داشت وبرحملہ کنندہ حملہ خواہدکرد رحمن برائے تائیدتوچیزے ظاہر خواہدنمود

بشارۃ تلقّاہا النبیون. إن وعد اللہ أتٰی، ورکَل ورکا، فطوبٰی

ایں بشارتے ست کہ انبیاء اورامی یابند۔ وعدۂ خدابیامد ویک پابرزمین بزدواصلاح کارے کرد پس

لمن وجد ورأی. قُتِلَ خیبۃً وزِیدَ ہیبۃً ثم فی یوم من

خوشحالی است آنراکہ آں وعدہ یافت وآنرادید یک کس ازنامرادی بمیردوہلاکت اوہیبت ناک خواہدشد باز

الأیام، أُرِیتُ قرطاسا من ربّی العلّام، وإذا نظرت

درروزے ازروزہانمودہ شدمراکاغذے ازخداوندعلیم خود۔پس چون نظر کردم

فوجدت عنوانہ بَقِیّۃ الطّاعُوْن۔ وعلی ظہرہ

پس عنوان اوایں فقرہ یافتم کہ بقیّۃ الطاعون و دیدم کہ برپُشتِ او

إعلان منّی کأنّی أشعتُ من عندی واقعۃ ذالک المنون.

اعلانے ازطرف من است گویامن ازطرف خودآں واقعۂ مرگ راشائع کردم۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 329

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 329

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/329/mode/1up





ترجمۃ ما کتَبْنا إلٰی ثَناء اللّٰہ

ترجمہ خطے کہ سوئے ثناء اللہ امرت سری نوشتم

الأمرتسری ، إذ جَاء قادیَان

وقتے کہ بہ قادیان آمد

وَطَلَب رَفْعَ الشُّبہَات بِعَطَشٍ

وبہ تشنگی دروغ ازالہ شبہات خودبخواست

فَرِیٍّ، وکان ہٰذا عاشر شوّال ۔سنۃ ۱۳۲۰ ھ

و بود ایں تاریخ دہم شوال سنۃ۱۳۲۰ہ

إذ جاء ہٰذا الدَّجَّال

چوں ایں دجّال بہ قادیان آمد۔


بلغنی مکتوبک، وظہر مطلوبک. إنک استدعیت أن أزیل شبہاتِک التی صُلْتَ

مرانامہ تورسیدومطلوب توظاہرگشت تودرخواست کردی کہ بعض شبہات توکہ متعلق بعض

بہا علی بعض أنبائی الغیبیّۃ. فاعلم أنک إن کنت جئتنی بصحّۃ النیّۃ، ولیس فی

پیشگوئی ہاہستنددورکنم۔پس بدان کہ اگربصحت نیت نزدمن آمدی ونیست در

قلبک شیء من المفسدۃ، فلک أن تقبل بعض شروطی قبل ہذا الاستفسار،

دِل توچیزے ازفساد پس برتوواجب ست کہ قبل ایں استفساربعض شرطہائے من قبول کنی

ولا تخرج منہا بل تثبت علیہا کالأخیار. وإن کنت لا تقبل تلک الشرائط

وازاں شرطہاخارج نشوی بلکہ ہمچو نیک مرداں برآں ثابت بمانی واگرتوآں شرائط راقبول نمی کنی



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 330

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 330

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/330/mode/1up



فدَؔ عْنِی وامْضِ علٰی وجہک، وخُذْ سبیلَ رَجْعِک.فمن الشروط أن لا

پس مرابگذاروہمچناں کہ آمدی برووراہ مراجعت بگیر۔پس منجملہ آں شرائط ایں است

تباحثنی کالمباحثین، بل اکتُبْ ما حاکَ فی صدرک ثم ادفَعْ إلیّ ما کتبتَ

کہ ہمچو بحث کنندگان بامن بحث مکن بلکہ ہرشبہتے کہ دل ترامیگیردآنرابنویس بازنوشتہ خودرامرابدہ

کالمسترشدین، ولیکُنْ کتابک سطرا أو سطرین ولا تزد علیہ کالمتخاصمین.

ومی بایدکہ نوشتہ توسطرے باشدیا دوسطروبراں زیادہ مکن مانندستیزندگان

ثم علینا أن نجیبک ببیان مفصل وإن کان إلٰی ثلاث ساعات. فإن بقی فی

بازبرماواجب خواہدبودکہ بہ بیان مفصل اگرچہ تاسہ ساعت باشدجواب دہیم۔پس اگربعد

قلبک شیء بعد السماع، ورأیتَ فیہ من شناعۃ، فلک أن تکتب الشبہۃ

شنیدن جواب دردِل توچیزے بماندو درجواب مانوع زشتی بہ بینی۔ پس اختیارتوخواہدبودکہ باز مانند

الباقیۃ کمثل ما کتبت فی المرتبۃ الأولٰی، وہلمّ جرّا، حتّی تجلو الحقَّ وتجد

سابق شبہ خودبرکاغذنویسی۔ وہمچنین سلسلہ ایں پرچہ ہا جاری خواہدماند تاآنکہ

السکینۃ، ویتبین ما کان علیک یخفٰی. وما فعلتُ ذالک لتسکیتک

حق ظاہرشودوتسلی توشودوچیزے پوشیدہ برتوظاہرشود۔واین انتظام برائے ساکت کردن وعاجزکردن

وتبکیتک ولا لحیلۃ أخری، بل إنی عاہدت اللہ تعالٰی بِحلفۃٍ لا تُنسٰی، أن لا أباحث

تونہ کردہ ام بلکہ من عہدکردہ ام خداتعالیٰ رابقسم کہ بعدکتاب من انجام آتھم بہ ہیچکس

أحدا من کرام کان أو لئام، بعد کتابی "أنجام"۔فلا أرید أن أنکث عہدی الأجلٰی،

مباحثہ نخواہم کرد پس نمی خواہم کہ عہد خودرابشکنم ونافرمان خداوندخودگردم

وأعصی ربّی الأعلٰی. وقد قرأتَ کتابی فتقبَّلْ عذری، واسلُکْ وفق شرطی،

وکتاب من انجام آتھم را خواندۂ پس عُذرمن قبول کن وموافق شرط من برو

إن کنت من أہل التقویٰ وأُولی النُّہٰی. وکتبت فی رقعتک أن طلب الحق

اگرازاہل تقویٰ ہستی۔ودانشمندہستی وتودررقعہ خودنوشتہ کہ طلب حق ترااز



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 331

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 331

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/331/mode/1up



استخرجک من کِناسک، ورؔ حّلک عن أُناسک. فإن کان ہذا ہو الحق فلمَ

خانہ توبیروںآوردہ است وہمیں طلب تراازعزیزان کوچ کنایندہ۔پس اگر ہمیں امرحق ست پس چرا

تعاف طریقا یعصمنی من نکث العہد ونقض الوعد، وفیہ تُؤدۃٌ وبُعدٌ من

ازاں طریق کراہت میکنی کہ مراازنقض عہدمحفوظ می دارد۔ودروآہستگی ست ودوری ست از

خطرات الوَبَدِ، علی أنہ ہو أقرب بالأمن فی ہذا الزّمن. فإن النزاع یزید

خطرہ ہائے غضب کردن۔ باوجودایں آں طریق اقرب بامن ست درین زمانہ چراکہ نزاع زیادہ میگردد

ویشتعل عند المقابلۃ بالمطالبۃ، وینجرّ الأمر من المباحثۃ إلی المجادلۃ،

ومشتعل می گردددروقت مقابلہ سخن ہا وامرازمباحثہ بسوئے مجادلہ می کشد

ومن المجادلۃ إلی الحکام، ومن الحکام إلی الأَثام. فمن فطنۃ المرء أن یجتنب

وازمجادلہ تابحکام نوبت میرسدوازحکام سزاہاتجویز می شوندپس از طریق دانشمندی انسان ایں است

طرق الأخطار، ولا یسعٰی متعمدًا إلی النار. وأی حرج علیک فی ہذا الطریق

کہ ازراہ ہائے خطربپرہیزدودانستہ سوئے آتش نرود۔ودریں طریق کہ اختیارکردم کدام حرج تست

الذی اخترتُہ؟ وأی ظلم یصیبک من النہج الذی آثرتُہ؟ وإنی ما عُقْتُک

وکدام ظلم ازیں نہج کہ اختیارکردم بتومی رسد و من ترازِعرض کردن

مِن عرضِ الشبہات، ولا من رمی سہام الاعتراضات، بید أنی اخترتُ

شبہات بازنداشتہ ام۔ونہ ازراندن تیرہائے اعتراضات منع کردم مگرایں ست کہ من طریقے را

طریقا ہو خیر لی وخیر لک لو کنت من العاقلین.ولا مانع لک أن تکتب

اختیار کردم کہ برائے من وبرائے توبہتراست اگردانشمندہستی وتراہیچکس مانع نیست کہ

ماءۃ مرۃ إن کنت من المرتابین، وإنما اشترطت لک الإیجاز فی الترقیم

صدمرتبہ شکوک خودبنویسی اگرشک داری واینکہ شرط مختصرنوشتن بتو کردم ایں برائے آنست کہ

لئلا نقع فی بحث نتحاماہ خوفا من الحسیب العلیم. ثم من الواجبات

تامادرمباحثہ نیفتیم کہ ازاں پرہیزمے کنیم بوجہ خوف خدائے حسیب علیم است بازازشرائط واجبہ این ست



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 332

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 332

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/332/mode/1up



أن لا تعترض علینا إلا اعتراضًا واحدًا من الاؔ عتراضات، وشبہۃ من

کہ صرف یک اعتراض نویسی ویک شبہ پیش کنی ازاں اعتراضہاوشبہات کہ

الشبہات. ثم إذا أدّینا فریضۃ الجواب بالاستیعاب، فعلیک أن تعرض

می داری بازچوں فریضہ جواب را بالاستیعاب اداکردیم۔پس برتو واجب خواہدبود

شبہۃ أخرٰی وہٰذا ہو أقرب إلی الصواب.فإن کنتَ خرجت من بلد تک

کہ شبہ دیگرراپیش کنی وہمیں اقرب بصواب ست۔پس اگرتُوبرقدم صلاحیت ازشہرِ خود

علی قدم السداد، ولیس فی قلبک نوع من الفساد، فلا یشقّ علیک ما

بیروںآمدی ودردِل توہیچ فسادے نیست پس برتوگراں نخواہدآمد

کتبنا إلیک وتقبَلہ کعَدْلٍ فارغٍ من الحقد والعناد. وإن کنت تظن أن

آنچہ ماعرض کردیم برتووہمچوعادلے اوراقبول خواہی کرد واگرتوایں گمان میکنی کہ

ہذا الطریق لا یُظفِرک بمرادک، فأیقِنْ أنک ترید ہناک بعض فسادک،

ایں طریق ترابمرادتونہ رساند پس یقین میکنم کہ تواینجابعض فسادہاراارادہ میداری

وکذالک ظہرت الآثار، وعلِم الأخیار. فإنّی لمّا أوصلت عزمی إلی أذنیک،

وہمچنیں آثارظاہرشدند ونیکاں دانستندچراکہ من چوں آں قصدخودتاہردوگوش تورسانیدم

تراکمت الظلمۃ علی عینیک، وغشِیک من الغمّ ما غشی فرعون من

پس تاریکی بردو چشم تونشست وپوشیدتراآں اندوہ ازغم کہ پوشیدہ بودفرعون رااز

الیمّ، وآلتْ حالتک إلٰی سلب الحواس، وجعلک اللہ فی الأخسرین

دریا وحالت توبسوئے سلب حواس منجرشد۔ وخداترادریں جنگ اززیاں کاران

فی ہذا البأس. ثم امتدّ منک اللجاج لترک الحیاء ، لننکث عہد

کرد۔ بازدرازشد ستیزہ کردن تو از ترک حیا تاکہ ماعہد

حضرۃ الکبریاء . فالعجب کل العجب! أأنت إنسان أو من العجماوات؟

خداوندخودرابشکنیم پس تعجب است تمام تعجب آیاتُوانسانی یاازحیوانات ہستی۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 333

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 333

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/333/mode/1up



فإؔ نک ترغّبنی فی نقض العہد یا ذا الجہلات. وقد علِمتَ أنک خُیِّرتَ

کہ توبرائے نقض عہدمرارغبت می دہی و توخوب دانستی کہ درہرساعتے

فی کل ساعۃ لتجدید الشبہۃ، فلیس الآن انحرافک إلا من فساد القلب

ترا اختیاردادہ شدکہ توشبہ خودراتازہ کُنی پس نیست اکنوں انحراف تومگرازخرابیء دل

وسوء النیّۃ. والذی أنزل المطر من الغمام، وأخرج الثمر من الأکمام،

وبدنیتی۔وقسم بخدائے کہ باراں راازابرفرودآورد۔ وباررا ازشگوفہ ہا بیروں کشید

لقد نویتَ الفساد، وما نویتَ الصدق والسداد. وکان اللہ یعلم أنک

کہ تونیت فسادکردی۔ونیت صدق وسدادنمی داری۔و خدا می دانست کہ تو

لأیّ مکرٍ وافیتَ القریۃَ وحللتَ، وعلی أیّ قصدٍ أجفلتَ۔

برائے کدام مکردریں دِہ آمدی وبرکدام قصد شتافتی۔

فسقاک کأسک، وأراک یأسک، ولم یزل بصری یُصعّد فیک و

پس پیالہ ہائے توترانوشانید۔ونومیدی توبرتوظاہرکرد وہمیشہ بود بینائی من کہ بالامی نگریست درتو

یُصوّب، ویُنقّر عنک ویُنقّب، حتی ظہر لی أنک من المرائین لا مِن

وپائیں می نگریست ومی کاویدازتووتفتیش می کرد تاآنکہ برمن ظاہرشدکہ تواززیان کاراں ہستی نہ از

عِطاش الحق والطالبین، ولا تبتغی إلا شہرۃً عند زمع الأناس، وعند

تشنگانِ حق و طالبان و نمی خواہی مگر شہرت نزد سفلہ مردم و نزدِ

سفہاء القوم الذین قد سُجنوا فی سجن الخنّاس.ثم إنی کما

آں سفہاء قوم کہ در زندان شیطان اند باز من ہمچناں کہ

أحلفتُ نفسی أُحْلِفُک باللہ سریع الحساب أن لا تبرح ہذہ القریۃ

نفسِ خودراقسم دادہ ام ترانیزقسم می دہم کہ ازیں دِہ بجزایں صورت بیروں

إلا بعد أن تعرض شبہاتک بنمطٍ کتبتُ فی الکتاب، وتسمع

نہ روی کہ شبہات خودرابطوریکہ درخط نوشتہ ام پیش کنی۔وجواب



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 334

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 334

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/334/mode/1up



ماؔ أقول لک فی الجواب. وأدعو اللہ السمیع المستجیب القدیر القریب

من بشنوی و دُعا می کنم نزد خدائے مستجیب الدعوات وقادروقریب

أن یلعن من نکث بعد ہذہ الأَلِیَّۃ، وما بالی الحلفَ وذہب من غیر

کہ *** کندبراں شخص کہ ایں قسم را بشکند۔ و بغیرتصفیہ برودوہیچ پروائے

فصل القضیۃ، ورحَل قبل درء ہذہ المخاصمۃ، مع أنہ أُنبِیء بہذا البَہْلِ

قسم ندارد۔وکوچ کرد قبل دورکردن ایں مخاصمت۔باوجودیکہ اورابارسال خط ازیں ***

بإرسال الصحیفۃ.وکنت أنتظر أن ہذا العدوّ یخاف ہذہ اللعنۃ، أو یختار

اطلاع دادہ شدہ۔وبودم کہ انتظارمی کردم کہ ایں دشمن ازین *** خواہدترسید یاکوچ را

الرحلۃ، حتی وصلنی خبر فرارہ، فہذا نموذج دینہ وشعارہ. قاتلہ اللہ!

اختیارمی کند تاآنکہ خبرگریختن اوبمن رسید پس ایں نمونہ دین وشعاراوست وائے بروئے چگونہ

کیف نکث الحلف بالجرأۃ. فیا ربّ، أَذِقْہ طعم نقض الحلفۃ. وقد حقَّ

قسم رابشکست ربّ پروردگار من بچشان اورامزۂ شکستن وآنچہ گفتہ بودم درست شدکہ اوہرگز

القول منّی أنہ لا یوافینی لإزالۃ الشبہات، ولا یمیل إلا إلی بہتان

برائے ازالہء شبہات نزدِمن نخواہدآمد و میل نخواہدکردمگربسوئے بہتان

وکید وفریۃ کما ہی عادۃ أہل المعاداۃ والجہلات. وکان ہذا الرجل

و مکرودروغ چنانکہ عادت دشمنان است ایں شخص ارادہ کردہ بود

عزم علی مماراۃٍ مشتدّۃِ الہبوب ، و مباراۃٍ مشتطّۃِ اللہوب، لیشتبہ

کہ چنان ستیزہ کندکہ وزیدن اوسخت باشد۔ ومعارضہ کہ ازحدگذرندہ باشد تاامربر

الأمر علی العوام، ولیخفی صدق الکلام تحت نہیق اللئام. فلما

عوام مشتبہ گردد وتاکہ زیرآوازلئیمان صدق کلام پوشیدہ ماند۔پس ہرگاہ

لم نر فیہ سِیماء التقٰی، ولا أثر الحِجٰی، أردنا أن نخرج الأمر من الدُّجٰی.

مادروَے پرہیزگاری ندیدیم ونہ نشان عقلمندی ارادہ کردیم کہ امرراازتاریکی بیرون آریم



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 335

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 335

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/335/mode/1up



وقد سبق منی عہدی فی ترک المَباحث کما مضی، وکان ہذا أمرا من

وعہدمن پیش زیں شدہ بودکہ مباحثات نخواہم کرد وایں امرازان خدا

ربّی الذی یعلم الغیوب، وینقّد القلوب. فتحامَینا کیدَہ، وجعلْنا

بود کہ غیب ہا مے داند۔ وتنقیددِلہامیکندپس دُورشدیم ازمکرِاوونفس اورا

نفسہ صیدہ. وحینئذ حفّتْ بی فرحتانِ، وحصل لی فتحانِ، ولم أدرِ

شکار کردیم وآنگاہ گرفت مرادوخوشی۔ وحاصل شدندبرائے من دوفتح ونیافتم

بأیہما أنا أوفی مرحًا وأصفی فرحًا، فشکرتُ کالحیران. ولا حاجۃ إلی

کہ کدام خوشی مرازیادہ وکامل است پس شکرکردم ہمچو حیران وہیچ حاجت نیست کہ

إعادۃ ذکر ہذہ الفرحۃ والفتح والنصرۃ، فإنک سمعتَ کیف انکفأ العدوّ

اعادہ ذکرایں فرحت وفتح کنیم۔چراکہ توشنیدی کہ چگونہ دشمن بنومیدی

بالخیبۃ والذلّۃ ووصمۃ اللّعنۃ، وأرصدتہ بإحلافی إیاہ لِلَّعنۃ والبرکۃ،

وذلت وداغِ *** بازگشت کردوآمادہ کردیم اورابقسم دادن خودبرائے *** وبرکت۔

فحمل اللعنۃ وذہب بہا من ہٰذہ الناحیۃ.وأما الفتح الذی

پس *** رابرداشت وازیں ناحیہ بلعنت رفت۔مگرآں فتح کہ تااکنون

أُخفِیَ إلی ہٰذا الوقت من أعین الناس، فہی آیات وُضِعتْ علی

ازمردم پوشیدہ داشتہ شد پس آن نشان ہاہستندکہ بر

رأس العدا کالفأس. وکنا ناضلْنا بالإعجاز کما یُتناضل یوم البِراز،

سردشمنان ہمچو تیراوفتاد۔وبودیم کہ جنگ کردیم ازروئے معجزہ ہمچنان کہ درمیدان جنگ می کنند۔

فنصَرنا اللّٰہُ فی کل موطن، وأخرَجْنا الذہب من کل معدن. وکنتُ

پس درہرمیدان خدامارافتح دادوازہرمعدن زربیرون آوردیم وبودم کہ

قلت للناس إن اللہ سیُظہر لی آیۃ إلٰی ثلاث سنین، لا تمسّہا یدُ

وعدہ کردم راکہ خداتعالیٰ تاسہ سال نشانے برائے من ظاہرخواہدکرد۔چنان نشانے



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 336

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 336

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/336/mode/1up



أحدؔ من العالمین، فإن لم تظہر فلستُ من الصادقین. فالحمد للہ

خواہدبودکہ دست مخلوق برآنِ مس نخواہدکرد۔پس اگرآں نشان ظاہرنشد درین صورت ازخداوند نیستم پس شکر

علی ما أظہر الآیات وأخزی العدا، ونری أن نکتبہا مفصلۃ لکل

خداتعالیٰ است کہ نشان ہانمودودشمنان رارسواکرد۔و میخواہیم کہ نشان ہابرائے طالبان ہدایت اینجا

من یبتغی الہدٰی.

بہ تفصیل می نوشتیم۔


تفصیلُ آیات

تفصیل آن نشان

ظہرتْ فی ہٰذہ الأعوام الثلا۔ثۃ

کہ درین سہ سال بظہورآمدند

وتفصیل فتح رُزِقْنَا فی تلک الحماسۃ

وتفصیل آن فتح کہ درین جنگ مارانصیب شد۔


اللہ اللہ! لہ المجد والکبریاء ، ومنہ القدر والقضاء ، تسمع حُکْمَہ الأرض

خداست خداست مرادراست بزرگی وکبریائی۔وازدست قدروقضاء۔ می شنودحکم اوزمین

والسماء ، وتطیعہ الأعیان والأفیاء ، والظلمات والضیاء۔ یعطی الفہمَ

وآسمان۔واطاعت می کنند اورااصل ہا وسایہ ہا وتاریکی وروشنی۔ عطامی کندفہم ہرکرا

من یشاء ، ویسلب ممن یشاء . سبحانہ وتعالی أظہر علاء نا وحطَّ أعداء نا.

می خواہد وسلب مے کندفہم ازہرکہ می خواہد ۔پاک وبلندست اوتعالیٰ ظاہرکردغلبۂ مارا بزیرافگنددشمنان مارا

شموسہم کُوّرتْ، ونجومہم انکدرت، وجبالہم نُسفت، وحبالہم مُزّقت،

آفتابہائے شان ہمچو چادرتہ کردہ شدندوستارہ ہائے شان بے نورشدندوکوہ ہائے شان برکندہ شدورسن ہاشان پارہ پارہ کردہ شد۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 337

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 337

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/337/mode/1up



وأشجارہم اجتُثّت، وأنوارہم طُمست. کادوا کیدا، وکاد اللہ کیدا،

ودرخت ہائے شان ازبیخ کندہ۔ونورہائے شان محوشان شد۔مکرمی کردندوخداہم مکرمی کرد

فجعَل کلّ من نہض للصّید صیدا. ألم تر إلی الذین أنکروا آیاتی،

پس ہرکہ برائے شکارکردن برخاست اورا شکارکرد۔ آیانگہ نمی کنی سوئے آن مردم کہ انکارکردندازنشانہائے من

وفتنوا المؤمنین وصالوا علی عِرضی وحیاتی.. کیف أذاقہم اللہ

وایذا دادندمومنان راوحملہ کردندبرآبروئے من وحیات من۔چگونہ رسانید خدا تعالیٰ ایشانرا

عذاب الحریق، وجعَل بیننا وبینہم فرقانا وغادرہم کالغریق؟

عذاب سوزندہ وپیداکرددرماوایشاں فرقے ظاہر و بگذاشت ایشان راہمچوغرق شدہ

وکذالک جعل لکل عدوّ نصیبًا من الذلّۃ، ذالک بما عصوا أمر

ہمچنان برائے ہردشمن بہرہ ازرسوائی مقررکرداین ازبہراین کہ ایشان نافرمانی

ربّہم وقاموا للمقابلۃ. وعُرض علیہم الآیات کالقسطاس المستقیم،

رب خودکردند۔ وپیش کردہ شدندبرایشاں نشان ہاہمچو ترازوئے راست

والمعیار القویم، فأعرضوا عنہا کالضنین اللئیم، فسوف یعلمون

ومعیاردرست۔پس کنارہ کردندازاں نشان ہاہمچو بخیل ولئیم۔پس عنقریب خواہنددانست

إذا رجعوا إلی اللہ العلیم. ولیس بحاجۃ أن نکتب ہہنا تلک الآیات

چوں واپس کردہ شدندبسوئے خداونددانا وہیچ حاجت نیست کہ ماہمہ آن نشان درینجا بنویسیم

فنکتفی بآیات ظہرت فی ہذہ السنوات.فمنہا أن اللہ کان وعدنی

پس کفایت می کنیم بآں نشان ہاکہ درین سہ سال ظاہرشدند۔وازاں جملہ نشان ہااین است کہ خدامرا

وعدًا أشعتُہ فی کتابی "البراہین"، وقد مضت علیہ مدّۃٌ أزیدَ من

وعدہ کردہ بودکہ شائع کردم اورادرکتاب خودبراہین احمدیہ و مدّتے زیادہ ازبست سال برآں

عشرین، وکان خلاصۃ ما وعد أنہ لا یذَرنی فردا کما کنت فی

گذشتہ است وخلاصہ وعدۂ اوایں بودکہ اومراتنہانخواہدگذاشت چنانکہ من درآن



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 338

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 338

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/338/mode/1up



ذالک الحین، ویأتی بأفواج من المصدقین المخلصین. ولا یترکنی

زمانہ بودم۔ و فوج ہاازمصدقین ومخلصین خواہدآورد۔ونخواہدگذاشت

وحیدًا طریدًا کمثل الکاذبین المفترین، بل یجمع علی بابی جنودا من

مراتنہاراندہ شدہ ہمچو مفتریان وکاذبان بلکہ جمع خواہدکردبردرمن لشکرے از

الخادمین۔ یأتون بأموال وتحائف من دیار بعیدۃ، ویبلغ عِدّتہم

خادمان۔ و مال ہا و تحفہ ہاازملک ہائے دورودراز خواہندآورد و مقدارشان

إلی حدّ لم یُعْطَ عِلمَہ المتفرسون من الأغیار والمحبّین، ولم یُرَ مثلہ

بآن حدّخواہدرسیدکہ ہیچ اہلِ فراست راعلم آن ندادہ شدہ وماننداودرسال ہائے گذشتہ

فی سنین. ولم یکن إذ ذاک لدیّ محفل ولا احتفال، وما کان یجیء

بظہورنیامدہ باشدونبوددرآں وقت نزدمن ہیچ مجمع ونہ کثرت مردم۔ وہیچکس یک کس باشد

لِہَوَی ملاقاتی رجل ولا رجال، بل کنت کمجہول لا یُعرَف، ونکرۃٍ

یاچندمردم نزدمن نمی آمدند۔بلکہ بودم ہمچو شخصے نادانستہ کہ شناختہ نمی شود۔وہمچو نکرۂ کہ

لا تتعرف. وکنت مُذْ فتحتُ عینی وفجرتُ عینی أُحِبُّ الزاویۃ،

یقین کردہ نمی شود۔وبودم ازاں روزکہ کشادہ شدچشمِ من وشگافتہ شدچشمۂ من کہ دوست میداشتم گوشہ را

لأروِّی النفسَ بماء المعارف وأنجی من العطش ہذہ الراویۃَ.

تاسیراب کنم نفس رابآب معارف ونجات دہم ازتشنگی ایں شترآب کش را

فمضٰی علیّ دہر فی ہذہ الخلوۃ لا یعرفنی أحد من الخواصّ ولا

پس گذشت برمن یک زمانہ دریں خلوت ونمی شناخت ہیچکس مراازخواص و

من العامّۃ. وکنت فی ہذا الخمول، حتی تجلَّی علیّ ربّی وبشّرنی

عوام۔ ومن درہمیں بے قدری وگمنامی بودم تااینکہ خداوندمن برمن تجلّی کرد وبشارت

بالقبول، وقال :" أرُدّ إلیک کثیرا من الوری، بعد ما کفّروک وصاروا

قبولی داد وگفت کہ من خلقے کثیرراسوئے تورجوع خواہم دادبعدزینکہ تراکافرخواہندگفت و



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 339

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 339

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/339/mode/1up



من العدا، لا مبدِّلَ لکلماتہ ولا رادّ لما قضی"۔ وأُفردتُ إلی مدّۃ قدّرہ

دشمن خواہندشد۔ہیچکس نیست کہ تقدیرخدارابدل کندوارادہ اوراردّکندو من تنہاوبیکس تاآں مدت ماندم

اللہ لی من الحکمۃ، وغلَب العدا وأشاعوا فتاوٰی تکفیری فی الأسواق

کہ خدائے من ازحکمت خودبخواست۔و دشمنان غالب شدندوکفرمن دربازارہاوکوچہ ہاشائع

والأزقّۃ. ثم أُلقِیَ فی روعی، فأشعتُ أن وقت النصرؔ أتٰی، وجاء أوان

کردند بعددردلِ من انداختہ شدپس شائع کردم کہ وقت مددمے آیدو وقت شگوفہا

الزہر وانجاب الثلوج من الزُّبٰی، وأشعتُ أن آیۃ اللہ تظہَر إلی

آمدوازپشت ہابرف بگداخت و شائع کردم کہ نشان خدا تا سہ سال

ثلاث سنین، وأُنصَرُ بنصر عجیب من ربّ العالمین، وإنْ لم أُنصَرْ ولم

بظہورخواہدآمدومدد عجیب دادہ شوم ازربّ العالمین مراخواہدرسیدپس اگرمددنرسید

تظہر آیۃ فلست من المرسلین. فلما سلَخْنا رمضان، وتمّ میقات

ونشانے ظاہرنشدپس من ازمرسلان نیستم۔پس چوں بآخرماہ رمضان رسیدیم وتمام شدمدتِ

ربنا الرحمٰن نظرنا إلی تلک الزمان، فإذا آیات أُلْحِقَ بعضُہا بالبعض

پیشگوئی سہ سالہ۔نظرکردیم درآں زمانہ سہ سالہ۔پس ناگاہ نشانہایافتیم کہ بعض بہ بعض پیوستہ

کَدُرَرٍ ومرجانٍ، فشکرنا ربّنا علٰی ہذا الإحسان، وکیف نؤدّی حق

بودندمانند * گوہرومرجان۔پس شکرکردیم رب خودرابرین احسان۔وچگونہ حق شکربگذارم

شکرہ ومن أین یأتی قوّۃ البیان؟ طوبٰی لصبحٍ جاء بفتح عظیم، وحبّذا

وقوتِ بیان ازکجابیارم۔چہ خوش است صبحیکہ ایں فتح راآورد۔وچہ خوش است

یومٌ سوَّد وجہَ عدوٍّ لئیمٍ. إنّا ابتسمنا بابتسام ثغر الصباح، وبشَّرنا

روزے کہ روئے دشمن سیاہ کرد۔مابہ تبسم دندان صبح تبسم کردیم۔وروشنی او

ضوؤُہ بانتشار الجناح، وظہرت الآیات وأقام اللہ الدّلیل، وکشف

بازوئے خودگستردہ مارابشارت داد۔ونشانہاظاہرشدندو دلیل راخداتعالیٰ قائم کرد۔وحقیقت



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 340

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 340

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/340/mode/1up



الحقیقۃ وطوی القال والقیل، وکفی اللہ مخلوقَہ سیلَ الفتن ومَعرّتَہ،

منکشف گشت وقیل وقال مردم راتہ کرد۔وکفایت کردمخلوق راازسیل فتنہ وضررآن

وردَّ عنہم مضرّتَہ. وکنت أُقیّدُ لحظی بآیۃِ کثرۃ الجمع، وأُرہِفُ أذنی

ردّکرد وبودم کہ بستہ بود نظرمن بہ نشان کثرت جماعت و تیز میکردم گوش خودرا

لوقت ہذا السمع، وأستطلع منہ کمثل عَطاشی من الماء ، و ؔ مظلمین من

برائے وقت این شنوائی و تفحص میکردم ازہمچو تشنگان ازآب ودرتاریکی نشینندگان

الضیاء ، حتی وصلنی الأخبار من الأطراف والأنحاء القریبۃ والبعیدۃ،

ازروشنی تاآنکہ رسیدمراخبرہاازاطراف دیہات قریبیہ وبعیدہ

وتبین أن جماعتنا زادت علی ماءۃ ألف فی ہذہ الأعوام الثلا۔۔ثۃ، مع

وظاہرشدکہ جماعت ما درین سہ سال ازیک لک زیادہ است۔ باوجود

أنہا کانت زہاء ثلاث ماءۃ فی الأیام السابقۃ، بل لم یکن أحد معی فی

اینکہ بود آن جماعت قریب سہ صددرایام سابقہ بلکہ درآن زمانہ

یوم أشعت ہذا النبأ فی "البراہین الأحمدیۃ". فخررت ساجدا للحضرۃ،

کہ این خبردربراہین احمدیہ شائع کردم یک کس نیزبامن نبود۔پس افتادم سجدہ کنندہ درحضرتِ

وفاضت عینی برؤیۃ ہذہ الآیۃ. وواللہ جاء نی فوج بعد فوج فی ہذہ

عزت۔وبدیدن این نشان اشک چشمِ من جاری شد۔ وبخداکہ فوجے بعد فوجے درین سال سوئے

السنوات، وکدتُ أن أسأم من کثرتہم لولا أُمرتُ من ربّ الکائنات.

من آمدند۔ونزدیک بودکہ من ازیشان بستوہ مے آمدم اگرحکم باری تعالیٰ نہ بودے۔

وکم من مُعادِیّ جاء نی وہم یتنصّلون من ہفوتہم، ویتندمون علی فَوہتہم.

وبسیارازدشمنان کہ بمن آمدندوازلغزش سابق بیزاری مے جستند۔وبرگفتہ خودپشیمان می شدند۔

وکم من غالٍ انتہَوا عن جنون ومجونٍ، وتابوا وصاروا کدُرٍّ مکنون.

و بسیارغلوکنندہ بازآمدندازجنون و بیباکی۔وتوبہ کردندوشدندہمچودرِّمکنون۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 341

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 341

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/341/mode/1up



والذین کانوا أکثروا اللغط، وترکوا الصواب واختاروا الغلط، أراہم الآن

وآنانکہ بسیارخروش مے کردند۔وصواب راترک کردہ غلط رااختیار کردند۔امروزمی بینم ایشانرا

یبکون فی حجراتہم، ویبلّون أرض سجداتہم، وأبکی لبکاء عینیہم، کما کنت

کہ درحجرہ ہائے خودگریہ می کنند۔وسجدہ گاہ خودراترمی نمایند۔ومی گریم بباعث گریہ شان ہمچنان کہ

أبکی علیہم. دخل اللہ فی قلوبہم، ونجاہم من ؔ ذنوبہم، واستخلص

برایشان می گریستم داخل شدخداتعالیٰ دردل ہائے شاں ونجات داداوشاں راازگناہاںِ شاں وفتح کرد قلعہ ہائے

صیاصیہم، ومَلَکَ نواصیَہم. ونظر اللہ إلیہم ووجدہم قائمین علی

ایشاں را۔ومالک شدسرہائے ایشانرا۔ونگہ کردخداتعالیٰ سوئے ایشاں ویافت اوشاں راایستادہ بر

الصالحات، فجعلہم أبریاء من التبِعات. کذالک أری جذبۃ سماویۃ

اعمال نیک۔پس گردانیدایشانرا پاک ازانجام بد ہمچنیں می بینم جذبہ آسمانی کہ

فی قوتہا، وجبروت اللہ فی شوکتہا. وکل یوم یُقتاد العاصی، ویُستدنی

درقوۃ خوداست۔وجبروت الٰہی راکہ درشوکتِ خوداست۔وہرروزکشیدہ می شودسرکشے۔ونزدیک کردہ

القاصی. وأرٰی حزبی قد وضح لہم الحق کافترار ثغر الضوء ، وغمرہم

میشوددُوری ومی بینم گروہ خودراکہ ظاہر شدبرائے ایشان حق ہمچو پیداشدن روشنی بامدادوپوشانیداوشانرا

اللہ بنوالہ بعد البَوء . فأیّ شیء خلّصہم من النعاس، وکانوا لا یمتنعون

خداتعالیٰ بعطائے خودبعداقرارگناہ۔پس چہ چیزایشانراازخواب رہائی داد وبودندکہ بہ تبرہم باز

بالفأْس، وکانوا لا یعبأون بإلماعی، ولا یفکّرون فی أمری بل یعافون

نمی آمدند۔وبودندکہ باشارت من ہیچ التفات نمی کردند۔وفکرنمی کردنددرکارمن وازرخت من کراہت میداشتند۔

بَعاعی، فجذبتْ بعضَہم الرؤیا الصالحۃ، وبعضَہم الأدلّۃُ القطعیۃ.

پس جذب کردبعض اوشان راخواب صالحہ وبعض رادلائل قطعیہ۔

کذالک صرت الیوم راعیَ أقاطیع، وکل سعید آتانی القلب المطیع.

و ہمچنیں من امروز چرائندہ رمہ ہاشدم۔ و ہرسعیدے دِل مطیع خودمراداد۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 342

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 342

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/342/mode/1up



وإن کنتَ استولی علیک الریب، واشتبہ علیک الغیب، وتعجبتَ

و اگربرتوشک غالب شدہ است وغیب برتومشتبہ شدہ وتعجب کردی کہ

کیف اجتمع ہذا الجمع فی أمد یسیر، فقد نہضتَ لإنکار أمر شہیر،

چگونہ ایں قدرجماعت دریں مدت سہ سال جمع شد۔پس برخاستی برائے انکارامرمشہور۔

ولا یخفی أمرنا ہذا علی صغیر وکبیر. وقد سمعتَ أنی أشعتُ ہذا النبأ

وایں امرمابرہیچ صغیروکبیرپوشیدہ نیست۔وشنیدی کہ من دراں زماں ایں خبررا شائع کردم

فیؔ زمن کنت لا یعرفنی أحد ولا أعرف أحدًا، فاتّق اللہ واترُکْ وَبَدًا.

کہ کس مرانمی شناخت ونہ من کس رامی شناختم۔پس ازخدابترس وغضب رابگذار

وإن کنتَ فی ریب من زمن کتابی "البراہین"، فاسألْ أہل قریتی ہذہ

واگرترادربارہ زمانہ براہین شکّے ست۔ پس ازباشندگاں ایں دِہ

واسأل من شئت من المطّلعین. وإن کنت فی شکّ من عِدّۃ جمعٍ

بپرس وازہرکہ اطلاع داردازوبپرس۔واگرتو ازشمارِآں جماعت شک می کنی کہ

جُمعوا فی ہذہ الأعوام الثلا۔ثۃ، فاسأل الحکومۃ ما عندہا عِدّۃُ جماعتنا

درسہ سال نزدِمن جمع شدہ است پس بپرس ازاہلِ حکومت کہ چہ شمارکردہ بودند

قبل ہذہ السنّۃ الجاریۃ، ثم خُذْ منّا ثبوت ہذہ السنۃ المبارکۃ،

قبل ازیں سال موجودہ۔بازازمابستاں ثبوت ایں سال مبارک

التی سبقت کل سِنٍّ من السنین الماضیۃ علی طریق خرق العادۃ.

آنکہ برسالہائے گذشتہ بطورخارق عادت سبقت کردہ است۔

وإن کنت صاحب دہاء . لا دودۃَ عناد وإباء ، فلا یعسر علیک فہمُ

واگرصاحبِ عقل ہستی نہ کِرم عنادوانکارپس برتوفہمیدن ایں نشان

ہذہ الآیۃ، بل تستیقنہا کل الإیقان وتمتنع من الغوایۃ۔ إن شہد

مشکل نخواہدبود۔بلکہ ازہمہ وجوہ یقین خواہی کرد وازگمراہی بازخواہی آمد۔اگردوگواہ باشند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 343

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 343

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/343/mode/1up



لأمر عدلانِ من المسلمین، فیتحقق صدقہ عند المتفقہین، فما بال أمر

برائے امرے ازمسلمانان۔ثابت میشودصدق آں امرنزدفقہا۔پس چہ حال امرے خواہد

یشہد لہ ألوف من المسلمین؟ ولا بد لہم أن یشہدوا إن کانوا متقین.

بودکہ ہزارہامسلمانان گواہ اوہستند۔وضروری است کہ ایشاں گواہی دہنداگرمتقی ہستید۔

وإن شئتم فاسألوا أبا السعید الذی ہو من أئمّتکم، بل من أجلّ الأفراد

واگرخواہیدبپرسیدازمحمدحسین ابوسعید کہ اوازامامانِ شمااست۔بلکہ ازبزرگترافراد

من فئتکم، وقد کتب تقریظًا علی کتابی "البراہین"، وکان یوافینی فی ذالک

گروہ شمااست واوبرکتاب من براہین احمدیہ تقریظ نوشتہ است۔وبودکہ نزدِ من درآں وقت

الحین. فاسألوہ کم من جماعۃ کانت ہی فیؔ ذالک الزمان، وإن تستضعفوا

می آمد۔پس ازاو پُرسیدکہ چہ قدرجماعت درآں زمانہ بود۔واگرضعیف بدانید

شہادتہ من غیر البرہان، فاسألوا کل من ہو موجود فی قریتی وما لحق بہا

شہادت اوبغیر دلیلے۔پس ازاں ہمہ مردم پُرسیدکہ دردِہ من ہستندوازاں مردم

من البلدان. وواللہ ما کنت فی زمن تألیفہ إلا کفَتیل، أو کخاملٍ ذلیل،

بپرسیدکہ درشہرہائے گردونواح ہستند۔وبخدامن دراں زمانہ ہمچو رشتہ ہائے تاریک خرمابودم یاہمچو گمنام ذلیل۔

وکنت لا یعرفنی إلا قلیل من سُکّان القریۃ، فضلا عن أن أوقَّر فی أعین

وبودم کہ نمی شناخت مرامگراندکے ازباشندگانِ قریہ دورترازیں کہ عالماں ورئیساں

طوائف العلماء وأہل الثروۃ والعزّۃ. بل ما کنت شیئا مذکورا، وکنت

واہل عزت مرابدانند۔ بلکہ من چیزے نبودم کہ ذکرش کند۔ وآں شخص را

أشابہ متروکا مدحورا. وإن ہذا أجلَی البدیہات، فحقِّقوا کیف ما

مشابہ بودم کہ متروک وراندہ شدہ باشد۔ وایں ازاجلی ا بدیہات ست۔پس تحقیق کنیدچنانکہ

شئتم یا ذوی الحصاۃ. وسمعتم أن اللہ أوحی إلیّ فی ذالک الزمان أنہ

خواہیداے دانشمنداں۔ وشماشنیدہ ایدکہ دراں زمانہ خدامراوحی کردہ بود کہ او



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 344

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 344

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/344/mode/1up



لایترکنی فردًا، ویجہّز لی فوجًا من الخلّان. فأنجزَ وعدہ فی ہذہ

مراتنہانخواہدگذاشت وفوجے ازدوستان برائے من طیارخواہدکرد۔ پس دریں سہ سال وعدۂ خودرا

السنوات الثلاث، وأحیا ألوفا علی یدی وبعث من الأجداث.

بایفا رسانید و زندہ کردہزارہا بردستِ من و برانگیخت ازقبرہا۔

فالأمر الذی لم یحصل لنا فی عشرین سنۃ، ثم حصل فی ثلا۔ثۃ، بعد ما

پس آں امرکہ حاصل نشدمارادربست سال۔ بازحاصل شددرسہ سال بعدازانکہ

جعلناہ مناط صدقنا بحلفۃ، فلا شک أنہ أمر خارق العادۃ، وآیۃ

مااورامناط صدق خودمقررکردہ ایم۔پس ہیچ شک نیست کہ ازخارق عادت وبشارتے

عظیمۃ من حضرۃ العزّۃ. وإن کنتم فی شکّ من ہذہ الآیۃ، فأتوا بمثلہا

بزرگ است واگرشما دریں نشان شکے دارید پس نظیرآں

من القرون القدیمۃ أو الجدیدۃ، وأخرِجوا لنا ما عندکم من المثال، فی

اززمانِ قدیم یاجدیدبیارید۔ و آنچہ مثال آں نزدشماست پیش بکنید کہ

ہذا النصر من اللّٰہ ذی الجلال. ولکن علیکم أن تأخذوا نفوسکم بہذا

ہمچو مددے کاذب راشدہ باشد مگربرشماواجب است کہ برنفوس خودایں

الالتزام، أن لا تخرجوا من مماثلۃ المقام. وأرُونی رجلا وعد کمثلی علٰی

لازم گیرید کہ ازمماثلت مقام بیرون مروید وبنمائیدمرا شخصے کہ ہمچو من درایام

بناء الوحی من الحضرۃ، فی أیام الغربۃ والوحدۃ، ثم کذّبہ العدا ونہضوا

غربت وتنہائی دعوت کردہ باشد۔بازتکذیب اوکردند دشمنان وبرخاستند

للمقابلۃ، وجہدوا جہدہم لإعدامہ بکل نوع من الحیلۃ، ولم یکن الزحام

برائے مقابلہ و کوشش کردندبرائے معدوم کردن اوبہر حیلہ و نبودش مردم

یَسفر عنہ فی حین من الأحیان، ولم یبق مکیدۃ إلا واستعملوہا کالسیف

کہ کشایدازووقتے ازاوقات وہیچ مکرے نماندکہ استعمال نہ کردہ شدہمچو تیغ وسنان



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 345

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 345

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/345/mode/1up



والسنان، ومع ذالک بلغت جماعتہ من نفس واحدۃ إلی ماءۃ ألف وانتشرت

وباوجودایں ہمہ مزاحمت جماعت اوازیک کس تابیک لکھ رسید۔

فی البلدان. وإنی کُفِّرتُ مرۃ من أقلام القضاۃ، وأخری سِقْتُ إلی المحاکمات،

ومن چنان بودم کہ گاہے قاضیان برمن فتویٰ کفردادندووقت دیگرسوئے محاکمات کشیدہ شدم۔

ثم ما کان مآل أمرنا إلا الفتح وزیادۃ الجماعۃ مِن فرد واحد إلی ماءۃ ألف أو

بازانجام امرمافتح وزیادہ شدن جماعت بود وازیک کس تالکھ یا

أکثر من ہذہ العِدّۃ. فأرُونی کمثلہا إن کنتم تحسبونہا تحت القدرۃ الإنسانیۃ.

زیادہ۔ پس اگر توانید نظیرش پیش کنید۔

وواللہ إنی أعطیکم ألفًا من الدراہم المروّجۃ، صلۃً منّی عند غلبتکم فی

وبخدامن ہزارروپیہ شماراخواہم داد این انعام ازطرف من است اگرشمادر

ہذہ المقابلۃ، وہذا وعد منی بالحلفۃ. وإن لم تفعلوا.. ولن تفعلوا..

مقابلہ غالب شدید وایں ازمن وعدہ است بقسم۔واگرایں مقابلہ نتوانیدکرد وہرگزنتوانیدکرد

فلیس لکم إلا صلۃ اللعنۃ، إلی یوم القیامۃ. أتنکرون آیات اللہ بغیر حق،

پس برائے شماانعام *** ست کہ تاروز قیامت ست آیابغیرحق انکارنشان ہائے خدامی کنید

ثم لا تأتون بمثلہا وتسقطون علی مکانتکم کالجیفۃ؟ ویل لکم ولہذہ العادۃ!

بازنظیرآں پیش نتوانیدکردوبرمکان خودہمچوں مُردارمی افتید۔واویلا برشماوبر عادت شما

و۔ؔ من آیاتی التی ظہرت فی ہذہ السنوات، ہو أنی أشعت قبل الوقت

ومنجملہ آں نشانہاکہ دریں سالہاظاہرشدندایں است کہ قبل انتشار طاعون من شائع کردم

أن الطاعون ینتشر فی جمیع الجہات، ولا یبقی خِطّۃ من ہذہ الخِطط المبتلاۃ

کہ طاعون درجمیع اطراف شائع خواہد شد۔وباقی نماندزمین اززمین ہائے ایں دیار۔

بالآفات، إلا ویدخلہا کالغضبان، ویعیث فیہا کالسّرحان. وقلت: قد کُشف

مگرطاعون دراں داخل خواہدشدہمچو خشم گین وتباہی افگنددرایشاں ہمچوگرگ وگفتم کہ من خبردادہ شدم



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 346

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 346

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/346/mode/1up



علیّ من ربی سرٌّ مکنون، وہو أن أرضا من أرضین لا تخلو من شجرۃ الطاعون

ازربّ خود کہ ہیچ زمینے اززمین ہا ازدرخت طاعون وثمرہ موت

وثمرۃ المنون "الَأَمْرَاضُ تُشاعُ وَالنُّفُوسُ تُضاعُ" ذالک بأن اللہ غضب

خالی نہ خواہدماند۔امراض طاعون شائع خواہندشدوجانہاضائع خواہند گشت۔این طاعون برائے ایں

غضبًا شدیدًا، بما فسَق الناس ونسوا ربًّا وحیدًا. فجہّز اللہ جیشَ

ظہورخواہدکردکہ خداسخت غضبناک شدہ است چراکہ اکثر مردم فاسق شدہ وخدارافراموش کردہ اندپس خداطیار

ہذا الداء ، لیذیق الناس ما اکتسبوا من أنواع الجریمۃ والفحشاء . فانتشر

کرد لشکرایں مرض تا بچشاندمردم راجزائے اعمال بدکاری شاں۔ پس منتشرشد

الطاعون بعد ذالک فی البلاد، وجعل ذوی الأرواح کالجماد، ودخَل

طاعون بعدازیں دریں دیارخ۔ وجانداراں راہمچو جمادساخت۔ و داخل شد

مُلْکَنا ہذا وتَدَیَّرَہ بقعۃً، وتَخَیَّرَ الإماتۃَ حرفۃً، فإن شئت فاقرأ ما

درملک ماواوراخانہ خودساخت اینجاراواختیارکردمیرانیدن راپیشہ واگربخواہی پس بخواں

أشعتُ فی جمیع ہذہ البلاد، ثم استحیِ واتّق اللّٰہ ربّ العباد.

آنچہ شائع کردم دریں بلاد باز حیاکن وازخدابترس۔

ومن آیاتی التی ظہرت فی ہذہ المدۃ، موت* رجال عادَونی وآذونی

ومنجملہ آں نشان ہاکہ دریں مدت سہ سالہ ظاہرشدند۔موت مردمانے است کہ بمن عداوت کردند

و ؔ عزَونی إلی الکفَرۃ، وسبّونی علی المنابر وجرّونی إلی الحکومۃ. فاعلم أن اللہ

ومراایذادادندومرابکافراں نسبت دادندومرابرمنبر ہادشنام دادندیاسوئے حکام مراکشیدندبدان خدائے من


وکان منھم رجل مسمی برسل بابا الامرتسری و قد اشعت قبل موتہ فی الاعجاز الاحمدی انہ یموت بعض علماء تلک البلدۃ من الطاعون فمات بعدہ رسل بابا فی امرتسر وانہ اٰیۃ ظہرت فی ھذہ السنوات ففکروا یا ذوی الحصاۃ ۔ منہ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 347

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 347

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/347/mode/1up



کان خاطبنی وقال" یا أحمدی أنت مرادی ومعی. أنت وجیہٌ فی

مرامخاطب کردہ بودوگفتہ بوداے احمدِمَنتومُرادمنی وبامنی۔ وتودردرگاہِ من

حضرتی. اخترتُک لنفسی وسرُّک سرّی. وأنت معی وأنا معک.

وجیہ ہستی۔تراازبہرخود اختیارکردم۔ورازِتورازمن ست وتوبامنی ومن باتوام

وأنت منی بمنزلۃٍ لا یعلمہا الخلق. إذا غضبتَ غضبتُ، وکلّ ما أحببتَ

وتوازمن بمرتبہ ہستی کہ ہیچ مخلوق آنرانمیداند چوں توبخشم آئی من ہم بخشم می آیم وچوں توبشخص محبت کنی

أحببتُ. إنی مُہینٌ من أراد إہانتک، وإنی معینٌ من أراد إعانتک.

من نیزہم میکنم۔من اہانت آں شخص خواہم کردکہ اوارادہ اہانت تومیداردومن مددآں شخص خواہم کردکہ اوارادہ مددتو

إنی أنا الصاعقۃ. تُخرَج الصدور إلی القبور. إنا تَجالَدْنا فانقطع العدو

می دارد۔منم صاعقہ ۔بعض صدرنشینان مخالفان وموذیان سوئے قبرہا منتقل خواہدشد۔مابشمشیرجنگ کردیم

وأسبابہ". ثم بعد ذالک آذانی رجل بغیر حق اسمہ "محمد بخش" وجرّنی إلی

پس دشمن رابریدیم ونیزاسباب اورا۔ بازبعد زیں مراشخصے ایذادادناحق نامِ اومحمد بخش بودوسوئے حکام

الحکومۃ، فصار لوحی ربّی.. أعنی "تجالَدْنا"..کالدّرِیّۃ، ومات بالطاعون وانقطع

اومراکشید ۔پس برائے وحی خداتعالیٰ کہ تجالدنا ہست نشانہ شد۔وبطاعون بمُرد

خیط حیاتہ بالسرعۃ، وکنتُ أشعتُ ہذا الوحی فی حیاتہ وأنبأتہ بہ فما

ورشتۂزندگی اومنقطع شد و بودم کہ شائع کردم ایں وحی رادرزندگی اوواوراخبردادم پس

بالَی ومضی بالسخرۃ.ثم بعد ذالک قام رجل لإیذائی اسمہ "محمد حسن فیضی"،

ہیچ پرواہ نہ کردوتمسخرنمود۔ بعدازاں شخصے برائے ایذائے من برخاست نام او محمدحسن فیضی بود

وکان أعدیٰ أعدائی، وسبّنی وشتمنی وسعی لإفنائی وإخزائی، ولعننی حتی لعنہ

وبودازسخت تردشمنانِ من ومرادُشنام دادوسعی کرداز بہر ہلاکت من ورسوائی من وبرمن *** کردتاآنکہ خداوندمن

ربّیؔ وردّ إلیہ ما عزا إلی نفسی. فما لبث بعدہ إلا قلیلا من الأیام، حتی

اورالعنت کرد وہرچہ مراگفتہ بودسوئے اوواپس گردانید۔پس بروصرف چندروزگذشتند۔ کہ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 348

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 348

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/348/mode/1up



رأی وجہ الحِمام.وکنت کتبت فی کتابی "الإعجاز"، ملہَمًا من اللّٰہ الذی یجیب

روئے مرگ رادید۔وبودم کہ نوشتہ بودم درکتابِ خوداعجازالمسیح بالہام آنخداکہ دعائے بیقراراں

المضطرّ عند الارتماز:’’من قام للجواب وتنمَّرَ، فسوف یری أنہ تندَّمَ وتدمَّرَ۔‘‘

دروقتِ اضطراب شان شنودہرکہ برائے جواب ایں کتاب بایستد انجام اوندامت وموت حسرت خواہدبود۔

فجعل الفیضی نفسہ دریّۃَ کلِّ وحی ذکرتُ، وغرضَ کلِّ إلہام إلیہ أشرتُ،

پس فیضی نفس خودرانشانہ ہروحی کہ ذکرکردم بساخت ونشانہ ہرالہام کہ سوئے اواشارہ کردم

حتی أسکتہ الموت من قالہ وقیلہ، وردّہ إلی سبیلہ.وکذالک صار نذیر حسین

خودرابگردانید۔تاآنکہ موت اوراخاموش ساخت۔وسوئے راہِ او رابازگردانید۔وہمچنیں نذیرحسین دہلوی نشانہ

الدہلوی دریّۃَ وحی اللہ ’’ تخرج الصدور إلی القبور‘‘ فإنہ کان أوّل من کفّرنی

این وحی شدکہ’’ تخرج الصدورالی القبور‘‘۔ اواوّل شخصے است کہ مراکافرقراردادہ

وآذانی وفرّ من النور. وکانت سنۃ وفاتہ:"ماتَ ضالٌّ ہائمًا" بحساب الجُمل، وازنوربگریخت وتاریخ وفات اوبحسا ب جمل مات ضال ہائمًا است۔

ومات ناقصا ولم یُصِبْ حظًّا من الکُمّل.ومن آیاتی شہرۃ اسمی بالإکرام

ودر حالت ناقصہ بمردواز مرتبہ کاملاں ہیچ حصہ نیافت۔وازجملہ نشان ہائے من شہرت من

والتکرمۃ، فی ہذہ السنوات الموعودۃ. وإن اللہ کان خاطبنی وبشّرنی بإکرامی

بعزت است کہ دریں سہ سال شدہ۔ وخداتعالیٰ مرامخاطب کردہ دربارہ اکرام

وقبولی فی زمن البأس، وقال :’’ أنت منی بمنزلۃ توحیدی وتفریدی، فحان

وقبولیت مرابشارت دادہ بود وگفتہ بودکہ توازمن بمنزلہ توحید وتفریدمن ہستی پس وقت

أن ؔ تُعان وتُعرَف بین الناس‘‘ وقال:’’یحمدک اللہ مِن عرشہ‘‘، وبشّرنی بحمد

آمدہ است کہ مددتوکردہ شودوترادردنیاشہرت دادہ آید۔وگفت کہ خداازعرش تعریف تومیکندومرابشارت داد

الأناس. وبعد ذالک سعی العدا کل السعی لیُعدِمونی ویُلحقونی بالغبراء ،

کہ مردم تعریف توخواہندکرد۔و بعدزاں دشمناں تمامترسعی کردندکہ تامرامعدوم کُنندوبزمین ملحق کنند



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 349

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 349

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/349/mode/1up



ووقع أمری فی خطر عظیم من الأعداء ، فأیّدنی ربّی فی ہذہ السنوات

وامرمن ازاں مردم درخطرعظیم افتاد۔پس خداوندمن دریں سال ہائے مبارک

المبارکۃ، وشہّر اسمی إلی الدّیار البعیدۃ. وہذا أمر لا ینکرہ أحد إلا

مددمن کرد۔ونام من تادیاربعیدہ مشہورگردانید۔وایںآں امراست کہ ہیچکس انکارآن

الذی ینکر النہار مع رؤیتہ الأشعۃ الساطعۃ.

نتواندکردکہ بجزکسے کہ انکارروزکندباوجوددیدن شعاع ہائے ساطعہ۔

ومن آیاتی کتبٌ ألّفتہا فی العربیۃ، فی تلک المدّۃ المشتہرۃ، وجعلہا

وازجملہ نشانہائے من آں کتابہاہستندکہ درعربی دریں سالہاتالیف کردم وخداتعالیٰ

اللہ إعجازا لی إتماما للحجّۃ. وأوّلہا ’’إعجاز المسیح ‘‘ثم بعد ذالک’’ الہدیٰ‘‘، ثم

آں کتاب ہامعجزہ من گردانید وکتاب اول اعجاز المسیح است بعدازاں کتاب من الہُدٰی باز

الإعجاز الأحمدی وہو معجزۃ عظمٰی. وکنت فرضت للمخالفین صلۃَ عشرۃ

اعجاز احمدی کہ معجزہ عظمیٰ است و برائے مخالفاں انعام (دہ) ہزارروپیہ مقرر

آلاف، إن یأتوا کمثل ’’الإعجاز الأحمدی‘‘فی عشرین یومًا من غیر إخلاف.

کردم۔ اگرمثل اعجازاحمدی دربست یوم بیارند۔

فما بارز أحد للجواب، کأنہم بُکْمٌ أو من الدواب. ومع تلک الصلۃ،

پس ہیچکس برائے جواب بیروں نیامد۔گویاایشاں گُنگ اندیا از چارپایاں ہستندوباوجودایں *** کردم

لعَنتُ الصامتین الساکتین المتوارین فی الحجاب، وأحفظتُہم بہ لکی یتحرکوا

خاموشی اختیارکنندگاں پوشیدہ شوندگاں را۔ودرخشم آوردم اوشاں راتاحرکت* کنند

لجوؔ اب الکتاب، فتوارَوا فی حجراتہم، وما نعلم ما صنع اللہ بقلوبہم، مع إطماع

برائے جواب کتاب پس درحجرہ ہائے خودپوشیدہ شدند۔پس نمیدانم کہ خدابادل شان چہ کردباوجود طمع

منّی وإعناتہم.

دادن ورنج دادن۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 350

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 350

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/350/mode/1up



ومن آیاتی ما أنبأنی العلیم الحکیم، فی أمر رجل لئیم وبہتانہ العظیم،

وازجملہ نشانہائے من ایں است کہ خدامرادربارۂ معاملہ شخصے لئیم وبہتان بزرگ اوخبرداد

وأوحی إلی أنہ یرید أن یتخطف عِرضک، ثم یجعل نفسہ غرضک. وأرانی

ووحی کردسوئے من کہ آن شخص میخواہدکہ آبروئے ترا نقصان رساند۔بازنفس خودرانشانہ توخواہدکردبنمودمرا

فیہ رؤیا ثلاث مرات، وأرانی أن العدو أعدَّ لذالک ثلاثۃ حُمّامًا* لتوہین

درہمیں امرسہ بار خواب۔ و بنمودمراکہ آں دشمن سہ کس حامیان برائے توہین ورنج دادن توطیار

وإعنات. ورأیت کأنی أُحضرتُ محاکمۃ کالمأخوذین، ورأیت أن آخر أمری

کردہ است ودیدم کہ گویامن درعدالتے حاضرشدم ہمچو گرفتاران ودیدم کہ آخرکارِ من

نجاۃ بفضل ربّ العالمین، ولو بعد حین. وبُشِّرتُ أن البلاء یرد علی

نجات است ازبدی اوبفضل خداتعالیٰ۔اگرچہ بعداز وقتے وبشارت دادہ شدم کہ بلاردّکردہ خواہدشد

عدوی الکذّاب المہین. فأشعت کل ما رأیت وأُلہمت قبل ظہورہ فی

بردشمن اہانت کنندہ پس شائع کردم ہرچہ دیدم وہرچہ الہام یافتم قبل ظہورآن در

جریدۃ یسمی "الحَکَم"، وفی جریدۃ أخری یسمی "البدر"، ثم قعدت کالمنتظرین.

اخبارے کہ نام آن الحکم است۔ودراخبارے دیگرکہ نام آن البدراست ونگذشت بریں مگریک سال

وما مرّ علی ما رأیت إلّا سنۃ فإذا ظہَر قدر اللہ علی ید عدو مبین اسمہ "کرم الدین".

پس ناگاہ ظاہرشدتقدیرخدائے تعالیٰ بردستِ دشمن صریح کہ نامِ اوکرم دین است

وإنہ ہو الذی رغِب لإحراقی فی نار تُضرَم، وضِرارٍ یُعزَم، وأراد أن یسلب

واوہماں است کہ رغبت کردبرائے سوزیدن من درآتشے کہ فروختہ شد ودرگزندکہ قصدکردہ میشود۔وارادہ کردکہ

أمنناؔ ، وطمع فی عرضنا، لنُعدَم کل العدم. وأراد أن یجعل نہارنا أغسی من لیلۃ

امن مادُورکندودر آبروئے ماطمع کندتانیست ونابودشوم وارادہ کردکہ روزماراتاریک ترازشبے کندکہ سخت بود

داجیۃِ الظُلَم، فاحمۃِ اللمم. فنَحَتَ من عندہ استغاثۃ، وأعدَّ لأفراس الوکالۃ

سیاہی اووسیاہ بودموہائے او پس تراشیدازنزدِ خوداستغاثہ۔و طیارکردبرائے اسپانِ وکالت



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 351

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 351

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/351/mode/1up



أثاثۃ، وجُمِعت الأحزاب وشُمِّرَ الثیاب، لیرمٰی کلّہم من قوسٍ واحدٍ السہامَ،

بسیارجائے گیاہ، پس جمع شدندگروہ ہاوطیاری کردہ شد تاازیک کمان تیرہابرانندوفراموش کردند

ونسوا القدیر العادل العالم المقسط الذی لا یجہل أوصاف الإنصاف،

قادروداناوعادل ومنصف راکہ اوصافِ انصاف را فراموش نمی کند

ومن ذا الذی یرضع عندہ أحلافَ الخِلاف؟ وإنہ ہو معنا فکیف

و کیست آنکہ بمکدنزداو پستان ہائے خلاف و او با ما است پس چگونہ

نتأذی من شریر؟ وکیف یولّی عیشٌ نضیر؟ وقد بُشّرنا أنا لن نقتحم مَخوفۃ،

ایذایابیم ازشریر۔وچگونہ روگرداندعیش تازہ۔ومارا بشارت دادہ شدکہ مادرجائے خوفناک

ولن نجوب تَنوفۃ، وننتظر وعد ربّ العباد، واللہ لا یخلف المیعاد. وقد ظہر

داخل نخواہیم شدوہرگزقطع نخواہیم کرد بیابان را وانتظارمیکنیم وعدہ خداراواوخلاف وعدہ نمی کند وظاہرشد

بعض أنباۂ تعالٰی من أجزاء ہذہ القضیۃ، فیظہر بقیّتُہا کما وعد من غیر الشک

بعض پیشگوئی ہائے خداتعالیٰ ازجُزہائے ایں مقدمہ پس ظاہر خواہد شدبقیہ آن چنانچہ وعدہ کرد بغیر

والشّبہۃ.ہذا حقیقۃ إنبائی الذی لم تستطیعوا علیہ صبرا، وکتب اللہ لیغلب

شک وشبہ ایں حقیقت آن پیشگوئی ہااست کہ برآں صبر نکردہ ایدونوشتہ است خداتعالیٰ کہ غالب خواہند

رسلہ ولو یمکر العدا مکرا. ولیس إنکارکم إلا من شِقْوتکم، فیا أسفا علی جہلکم

شدرسولان اواگرچہ دشمنان مکرکنند۔ ونیست انکارشمامگرازبدبختی شما ۔پس افسوس برجہل شما وغباوتِ

وغباوتکم! أردنا أن نعطف علیکم فغِظْتم، ورُمْنا أن ننبِط فغِضْتم.

شما۔ ارادہ کردیم کہ مہربانی کنیم پس درخشم آوردیدقصدکردیم کہ آب بیرون آریم پس آب راکم کردید

ثم ؔ بعد ذالک نکتب جواب ما أشعتَ، وظلمتَ نفسک والوقت أضعتَ.

بعدازین جواب آن امورنوشتیم کہ توشائع کردی و برنفسِ خودظلم کردی ووقت راضائع کردی۔

أمّا ما أنکرتَ فی کتابک بلاغۃ قصیدتی، وما أکلتَ عصیدتی، فلا أعلم سببہ

مگر آنچہ انکارکردی ازبلاغت قصیدۂ من۔ونخوردی حلوائے من نمیدانم سبب او



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 352

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 352

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/352/mode/1up



إلا جہلک وغباوتک وتعصّبک ودناء تک.أیہا الجہول! قُمْ وتصفَّحْ دواوین

مگرجہل تووغباوتِ تووتعصب تووکمینگی تو اے نادان برخیزوصفحہ صفحہ بہ بین از

الشعراء ، لیظہر لک منہاج الأدب والأدباء . أتُغلّط صحیحا وتظن الحَسَن

دیوان ہائے شعراء تاکہ ظاہرشودبرتوطریق ادب وطریق ادباء۔ آیا غلط قرارمیدہی صحیح راوحسن راقبیح

قبیحا، وتأکل النجاسۃ وتعاف النفاسۃ؟ لیس فی جُعْبتک منزَع،

می پنداری ونجاست رااستعمال میکنی واز نفاست کراہت میکنی نیست درتیردانِ توتیرے

فظہر لک فی التزرّی مطمع، وکذالک جرت عادۃ السفہاء ، أنہم یخفون جہلہم

پس ظاہرشدترادرعیب گیری جائے طمع۔وہمچنیں عادت سفہاجاری شدہ است کہ ایشان ازعیب گیری جہل خود

بالازدراء . ویل لک! ما نظرتَ إلی غزارۃ المعانی العالیۃ، ولا إلی لطافۃ

رامی پوشند۔وواویلابرتونظرنکردی طرف خوبی معانی بلند ونہ سوئے لطافت

الألفاظ الغالیۃ، واستقریتَ القَذَرَ کَالْأَذِبَّۃِ. ما فکّرت فی حسن أسالیب

الفاظ جلیل قدر و جُستی پلیدی را ہمچو مگس ہا ۔ فکر نہ کردی در اسلوب

الکلام، ولا فی المنطق ونظامہ التّام.أیہا الغبیّ! علِمتُ من ہٰذا أنک ما ذقت

کلام۔ و درہائے حسن نظام۔ اے غبی ازہمین دانستم کہ ترا از لسان و حسن بیان

شیئا من اللسان، ولا تعلم ما حسن البیان، ونزَوت کالسَّرْحان قبل

ہیچ چاشنی نیست و نمے دانی کہ حسن بیان چہ باشد و ہمچوگرگ قبل

الفہم والعرفان. أبہذا تُبارینا فی المیدان وتُبارزنا کالفتیان؟

فہمیدن کلام جُست کردی آیاباین مشیخت بامامقابلہ میکنی وہمچومردان بمقابل می آئی

أتتّکأُؔ علی الأصغر الذی کتب منہ الجعفرُ إلیک وکنتَ قد فررتَ من ہذہ

آیابراصغرعلی تکیہ میکنی آنکہ ازطرف اوسوئے توجعفرنوشتہ بود وتوآنگاہ ازین دِہ گریختہ بودے

القریۃ مع لعن نزل علیک۔ فاعلم أنہم یکذبون ولیسوا رجال المصارعۃ ولا قِبَلَ

پس بدان کہ ایشان دروغ می گویند ودرین مقابلہ تاب مقاومت نیست



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 353

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 353

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/353/mode/1up



لأحد فی ہذہ المناضلۃ. دَعْ تصلّفک یا مسکین، فإنک لست من الرجال،

لاف وگزاف را بگذار کہ تو از مردان نیستی

ولو کنت شیئا لما فررت من الاحتیال.ثم اعلم أنّی ما رُضْتُ صعابَ

واگرتوچیزے بودی ازاینجا بحیلہ گری نگریختی بازبدان کہ من این راہ ہائے مشکل ادب

الأدب بالمشقّۃ والتعب، بل ہذہ موہبۃ من ربّی ونلت منہ سِمْطَ الدررِ

ازرُوئے مشقت وتعب نرم نکردہ ام بلکہ این بخششے است ازطرف خداوندمن ویافتم ازوسلک مروارید

النُّخَب. ہذا أمری ولکنّکإن بارزتنی فعلیک خبیءُک یتجلّٰی، وسوف أریک

یکتا۔ ایں است حال من مگراگرتوبمقابلہ من آئی پس پنہانی توبرتوظاہرخواہدشدوبنمائم تراکہ کدام کدام علم

بأیّ علوم تتجلّٰی۔ إن تغلیطک أحقّ بالتغلیط، ولیس فیہ دون السلاطۃ،

حاصل کردۂ وتاریکی توہمچوصبح ظاہرشود۔سوئے غلطی منسوب کردن تولائق این ست کہ اورابغلطی منسوب

لا کبیان السلیط. وما جئتَ قریتی ہذہ إلا لتخدع الناس، وتشیع الوسواس

کند ودروبجز بدزبانی ہیچ نیست نہ ہمچوبیان مرد فصیح ونیامدی دردِہ مامگر برائے اینکہ فریب دہی مردم را و

وما کان إتیانک إلا کحِجَّۃٍ لا تُقضٰی مناسکہا، ولا تحصل برکاتہا. ولما عثرتُ

وساوس راشائع کنی ونبودآمدن تومگر ہمچوآن حج کہ مناسک آن اداکردہ نشوند۔وبرکات اوحاصل کردہ نشوند۔پس

علی ما احتلتَ، وعلی ما بادرتَ إلٰی وَکْرک وأجفلتَ، فاضت عینی علی

چون برحیلہ تواطلاع یافتم وبرینکہ سوئے آشیانۂ خودشتافتی وبزودی رفتی۔پس اشک من جاری شدبباعث

شقوتک وخیبتک عند رجعتک. خرجتَ کما دخلتَ، وذہبتَ کما

بدبختی تو و نومیدی رجوع تو۔ بیروں شدی ہمچنان کہ داخل شدی ورفتی ہمچنانکہ

حللتَ. وواللہ لو کنتَ وافیتنی لواسیتک ولو عادیتنی. وإنّا لا نضمر

آمدی کاش اگر تونزدمن بیامدی پس تومراغمخواریافتی اگرچہ تودشمنی وماپوشیدہ نمی کنیم

حِقْد أحد من العدا، وإؔ ذا جاء نا عدو فالغِلّ خلا. ولذالک ساء نی

دشمنی برائے ہیچ کس از دشمنان پس چوں دشمنے نزدِماآمد پس دشمنی رفت۔وازبہرہمین مرابدآمد



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 354

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 354

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/354/mode/1up



لِمَ تبوّأتَ منزل المشرکین وما عُفْتَ وما اخترتَ طریق المتقین. إنما

کہ چرادرمکان مشرکین فرودآمدی۔وہیچ کراہت نہ کردی وطریق پرہیزگاری اختیارنہ نمودی

المشرکون نجس وہم أعداؤنا وأعداء رسولنا المصطفٰی، بل أعدی العدا.

ندانستی کہ مشرکان پلیداندوایشاں دشمن ماودشمن رسول ماہستند۔بلکہ سخت تردشمنان

أتظنّون المشرکین أقرب إلیکم؟ عجبتُ من نُہاکم! أتظنون فینا ظن السوء

آیاگمان میکنیدکہ مشرکان قریب تربشما ہستندازعقل شماتعجب دارم آیادربارۂ مابدگمانی دارید

فذالکم ظنُّکم الذی أرداکم. لا تطلب البحث إلا کمقامرۃ، ولا تبغی الجدال

پس ہمین ظن است کہ شماراہلاک کرد نمی خواہی بحث مگرہمچوقماربازی ونمی خواہی جدال

إلا کمصارعۃ، فأین صحۃ النیۃ کالأتقیاء ، وأین التدبر کالصلحاء ترون

مگر ہمچو کشتی پس کجاست صحت نیت ہمچوپرہیزگاران۔ وکجاست تدبرہمچوصالحان۔ می بینید

آیات اللہ ثم تنکرونہا، وتؤانسون شمس الحق ثم تکذّبونہا. لا توافوننی

نشانہائے خدابازانکارِآن میکنید ومشاہدہ می کنیدآفتاب حق راباز تکذیب آں میکنید نزدمن بصحتِ

بصحّۃ النیّۃ، فلا تنجون من الوسوسۃ الشیطانیۃ. وتشیعون کلمات

نیت نمی آئید پس ازوسوسہ شیطانیہ نجات نمی یابید شائع میکنیدآں کلمات کہ

یأخذ سعیدا حیاءٌ منہا، وتنسبون إلیّ أشیاء وأنا بریء منہا. وتؤذوننی

یک سعیدراازان حیامی آید وسوئے من چیزہامنسوب میکنیدکہ من ازان بری ہستم ومااز

بألسنکم فی کل حین من الأحیان ونسأل اللہ أن یلقی علینا جمیل الصبر

زبان شماہروقت ایذامی برداریم و دُعامیکنیم کہ خدا مارا صبر جمیل بخشد

والسلوان. ونصبر علی إیذائکم حتی ینزل اللہ غیث رأفتہ، ویدرکنا بلطفہ

و ما بر ایذاء شما صبر خواہیم کرد تاوقتیکہ ابررحمت خدابباردولطف اودست ما

ورحمتہ. وکیف نقاومکم مع أتباعنا القلا۔ئل، فنشکو إلی اللہ کالمضطر السائل.

بگیردوماچگونہ بدیں گروہ قلیل برابری شماکنیم پس شکایت می بریم سوئے خدا ئے تعالیٰ ہمچوشکایت مضطرسوال کنندہ۔



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 355

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 355

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/355/mode/1up



کلؔ من یؤذینی منکم بأنواع البہتان والتہمۃ یحسب أنہ عمل عملا یُدخلہ فی الجنۃ،

ہرکہ مراایذامیدہدبانواع بہتان وتہمت گمان میکندکہ عملے صالحہ بجاآوردہ است کہ او

وکل من یسبّنی ویکفّرنی یظن أنہ قطعیّۃُ المغفرۃِ فیا رَبِّ أَجِبْہم من السماء ،

رادربہشت داخل خواہدکرد وہرکہ مرادشنام میدہدوکافر میگویدگمان میکندکہ قطعی بہشتی است۔پس اے خدائے من ایشاں را

ولیس لنا من دونک عند ہذہ الفتنۃ. رب إن کنتَ وجدتنی اخترتُ طریقا

جواب دہ ومارابجزتودیگرے نیست۔ اے خدائے من اگرمراچنان یافتی کہ طریقے اختیارکردم

غیر طریق الفلاح، فلا تترکنی من لیلتی ہذہ إلی الصباح. أیہا المعادون!

کہ آن طریق فلاح نیست ۔پس مراآن قدرمدت ہم مگذارکہ شب راصبح کنم اے عداوت کنندگان

لیس بناء نزاعکم إلا علی مسألۃ واحدۃ، فَلِمَ لَا تَطمءِنّون بآیات شاہدۃ؟

نیست بناء نزاع شمامگریک مسئلہ وبس پس چرااطمینان نمی کنید بہ نشانہائے موجودہ

وإننا تمسَّکْنا فی أمر وفاۃ عیسٰی بالقرآن، وما تمسّکتم إلا بالہذیان. ولو فرضنا

ومادربارہ وفات عیسیٰ بقرآن تمسک کردیم وتمسک شمابجزہذیان ہیچ چیزے نیست۔ واگرفرض کنیم

علی سبیل التنزل أن المقام محتمل للمعنیین، فالمعنی الذی جاء بہ الحَکَمُ أحقُّ

برسبیل تنزل کہ ایں مقام احتمال دومعنے دارد پس آن معنے کہ حکم آوردہ است لائق تر

بالقبول عند ذوی العینین، ودون ذالک جرأۃ علی اللہ وخروج إلی الکذب

بقبول است نزدصاحبان بصیرت وعلاوہ ازیں این جرأت است برخداتعالیٰ وخروج است سوئے

والمَین. وقد یوجد استعارات فی بعض الأنباء ، فلا یغُرَّنَّکم ظاہر بعض

کذب ودروغ وگاہے دربعض خبرہا استعارات یافتہ می شوند پس بغرض صحت ظاہربعض

الأحادیث بفرض صحتہا یا ذوی الدہاء . وأی نظیر ألجأَکم إلی المعنی

احادیث شمارا مغرور نبایدشد و کدام نظیربے قرار کرد شماراسوئے آں معنی

الذی تختارونہ، ونہجٍ تؤثرونہ؟ فلیس واللہ عندکم إلا رسم وعادۃ

کہ اختیارمیکنید و سوئے آن طریق کہ مے گزینیدپس بخداصرف عادت ورسم است کہ



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 356

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 356

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/356/mode/1up



ورثتموہا من الآباء ، وہذا ہو سبب الإباء .

وارث آن ازپدران خودشدہ آید۔وہمین سبب سرکشی است۔

وزؔ عمت أنک تستطیع أن تکتب تفسیر بعض سُور القرآن قاعدًا بحذائی

بازگمان کردی کہ تومی توانی کہ مقابل من نشستہ تفسیربعض سورۃ ہائے قرآن بنویسی وہمچو

وتُملی کإملا۔ئی. وما ترید من ہذا الہذیان إلا لتشبّہ أمرَ إعجازی علی جہلاء

املاء من املاء کنی۔وارادہ نمی کنی ازین ہذیان مگراین کہ مشتبہ کنی امرمعجزہ من بربعض

الزمان. فإن کنت تقدر علی ہذا النضال، وإبطالِ المعجزۃ التی أعطیت من

جاہلان زمانہ۔پس اگرتوبرین جنگ قادرہستی وقدرت داری کہ معجزہ خداتعالیٰ راباطل

اللہ ذی الجلال، فنقبَل دعوتک وجلالتک، لکن بشرط أن یقبل علماؤک

کنی۔پس مادعوت تووبزرگی ترا قبول میکنیم مگربدین شرط کہ علمائے اکابر

الأکابرو۔کالتک، بأن یحسبوا ہزیمۃَ أنفسہم ہزیمتَک۔ فلا بد لک أن تأتی

وکالت تومنظورفرمایند۔وہزیمت تراہزیمت خود انگارند۔پس تراضروری است کہ

بعشرین رقعۃ مکتوبۃ مشتملۃ علی ذالک الإقرار، من عشرین علمائک الأکابر

بست۲۰ رقعہ مکتوبہ مشتملہ این اقرارازطرف بست۲۰ علماء خودپیش کنی وآن علماء

المشہورین فی الدیار. وإن کنت لیس ہذا الأمر فی قدرتک، فاحلِفْ بالطلاق

جہان باشندکہ درملک ودرعلم مشہورباشند۔و اگراین امردرقدرت تونیست پس قسم بسہ۳ طلاق بر

الثلاث علی امرأتک، علی أنک إن لم تقدر علی إملاء تفسیر کمثلی فی المعارف

زنِ خودبخور برین مضمون کہ اگر برتفسیرنوشتن بالتزام معارف

والفصاحۃ والبلاغۃ، فتبایعنی علی مکانک من غیر نوع من الحیلۃ، وإلا فلا

وبلاغت ہمچومن قادرنشدی پس ہمانجابیعتِ من کنی بغیرہیچ حیلہ وعذر۔ ورنہ ما

نکترث بک ولا نبالی، وقد ثقّبْناک من قبلُ بالعوالی. وکیف نختارک وتقول

ہیچ پروائے تونداریم وبہ تحقیق مازین پیش بہ نیزہ حجت کارتوتمام کردیم و چگونہ ترااختیارکنیم



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 357

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 357

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/357/mode/1up



بلسانک أنا أعلم ، ویقول الآخر منکم أنا أعلم ، فکیف نؤثرک علی غیرک إلا بعد أن

توبزبان خودمیگوئی کہ من دانا ترم وہمچنین دیگرے میگویدکہ من دانا ترم پس چگونہ ترااختیارکنیم برغیرِتومگربعد

تقضی ہذاؔ التناقشَ، وتدفع ہذا التہارش وإن عمامۃ الفضل کالودیعۃ، فمن

آنکہ ایں تناقص۔وتہارش دُورکردہ شود وبہ تحقیق عمامہ بزرگی ہمچو امانت است۔ پس

غلب سلب، ومن رُعِبَ نُہب. وإن الفضیلۃ لیس کالشیء المجّان، ولا یتأتی

ہرکہ غالب شدآنرابربود۔و ہرکہ بترسیدغارت کردہ شد۔وفضیلت چیزے رائگان نیست وحاصل نمی شود

إلا بالبرہان، فمن أشرَقَ تِبْرُہ، سُلِّمَ حِبْرُہ وسِبْرُہ.

مگربابرہان۔پس ہرکہ زراودرخشید خوبصورتی اومسلّم شد۔

وإن وُکِّلتَ من العلماء وبارزتَنی فی العراء ثم غلبتَ فی المعارف کالعرفاء

واگرتووکیل مقررکردہ شدی ازطرف علماء ومقابلہ من کردی درمیدان باز غالب شدی درمعارف ہمچو

وفی البلاغۃ کالأدباء أُعْطِک عطاء جزیلا لا شیئا قلیلا. ولکنی عجبتُ کل

عارفان ودربلاغت ہمچوادیبان خواہم دادترا عطائے بزرگ نہ چیزے اندک۔مگرمن تعجب میکنم ہمہ

العجب من تصلّفک بعد فرارک وتخلّفک۔ وقد ألفتُ لک کتابی الإعجاز،

عجب ازلافِ توبعد فرارتووتخلف توحالانکہ من برائے توکتاب اعجازاحمدی تالیف

فتواریتَ وما أتیت البِراز. فکیف تہذی الآن وتذکر المیدان أنسیت

کردہ بودم پس توپنہاں شدی ودرمیدان نیامدی پس اکنون چراہذیان میکنی ومیدان رایادمی نمائی۔آیا

الإفحام الإمسیّ أو جعلتہ فی المنسیّ لعلک تسُرّ بہ زمعَ الناس لیحسبوک

ساکت کردن دیروزیادنداشتی۔یاآن قصہ رادرجملہ فراموش شدہ انداختی شایدتوبدین سخن ہامردم فرومایہ را

منوّرا کالنبراس. أأنت تعارضنی أیہا المسکین ولا یکذب إلا اللعین.

خوش میکنی تاتُراروشن ہمچو چراغ بفہمند آیاتومعارضہ من خواہی کرد۔ اے مسکین دروغ نمی گویدمگر لعین

وإن أکل نجاسۃ الدَقاریرِ أقبح من تمشُّش الخنزیر. ویعلم قومک

وخوردن نجاست دروغ بدتراست ازخوردن خنزیر وقوم تومیداند کہ تو



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 358

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 358

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/358/mode/1up



أنک جہول ولا تقرّ بعلمک فحول. وإن کنت تدّعی من صدق البال

نادانے ہستی۔وہیچ عالمے اقرارعلم تونمیکند۔پس اگرتوازصدقِ دل دعویٰ میکنی

و لست کالمتصلّف الدجّال، فأت بشہادۃ علی ما أحرزت من الکمال.

وہمچو لاف زن دجّال نیستی۔پس آں کمال کہ جمع کردی بروگواہے برار

فأیسَرُ الطرق وأسہلہا أن تکتب کمثل ہذہ الرسالۃ، إن کنت صادقا

پس سہل تروآسان ترطریق اینست کہ مثل این رسالہ بنویسی۔اگرتو صادق ہستی

ولست کالجَلَّالۃِ. فإن کنت أتیت بمثلہا فی عشرین یوما فی المعارف والبلاغۃ

وہمچوگاؤ نجاست خوارنیستی پس اگرتودرمدت بست روزمثل این رسالہ درمعارف وبلاغت

والبراعۃ، فواللہ أعطیک ماءۃ درہم فی الساعۃ، ومع ذالک تبطل معجزتی

پیش کردی۔پس بخداہمان ساعت یکصد روپیہ تراخواہم داد۔وباوجوداین معجزہ من باطل خواہدشد

وکأنی أموت من یدیک، وتنثال الصلۃ علیک، ولا یبقی لی بعدہ حجّۃ

وگویامن ازدست توخواہم مُرد۔وتوانعام خواہی یافت وبعدازین مراحجتے نخواہدماند

وتتّضح محجّۃ، ویُقضی الأمر وتتّحد الزمر. وکلّ ذالک یُنسَب إلیک وإلٰی

وراہ صاف خواہد شدوامرفیصلہ خواہد یافت وگروہ ہایک گروہ خواہدشدواین ہمہ طرف تو وکمال تو

کمالک، وترتوی القلوبُ من زلالک، ویرتفع الاختلاف من بین الأمّۃ،

منسوب خواہدگردیدودلہاازآب توسیراب خواہندشد۔واختلاف از امت دورخواہدشد

فقُمْ إن کنت شیءًا وَأْتِ بمثلہا فی ہذہ المدّۃ، لعلک تتدارک بہ ما ذقتَ

پس برخیزاگرچیزے ہستی ومثل آن بیاردرین مدت شاید توبدین طریق تدارک آن *** کنی

من لعنۃٍ، ویُعقبک اللہ عن ذلّۃٍ رأیتَہا بعزۃٍ. فإن کنت کریمَ النَّجْر

کہ چشیدی وخداتعالیٰ درپسِ ذلت کہ دیدی عزت توظاہرکند۔پس اگرتونیک اصل میداری

طیِّبَ الشجر، فلا تعرض عن ہذہ المقابلۃ التی ہی عظیم الأجر۔وعند ذالک

وپاک درخت ہستی پس ازین مقابلہ کہ اجرے عظیم دارد رُومگردان۔ودران وقت



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 359

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 359

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/359/mode/1up



یتراء ی الحق کحوت تسبَح فی الرَّضْراض ویفرغ الصادق من قتل النَّضْناض.

حق چنان ظاہرخواہدگشت کہ آن ماہی کہ درآب صافی شناوری میکندو صادق ازقتل مارفراغت خواہدیافت۔

ہٰذا ہوؔ السبیل، وبعد ذالک نستریح ونَقیل. وکل ما تتصلّف من دونہ فہو

راہ ہمین است وبعدازین آرام خواہیم یافت وہرچہ بغیراین لاف ہامیزنی پس آن

صوت کائد من مجونہ فأراہ أنکَرَ من صوت حمار وأضعَفَ من خَطْوِ حُوار.

آواز مکاراست از بیباکی او پس می بینم اورامنکرترازآوازِ خر۔وکمزورترازگام بچہ شتر

وقلتَ إنی فسّرتُ القرآن فاتّقِ اللہ ودَعِ الہذیان. أیہا المسکین! ما سرَوتَ عن

وگفتی کہ من تفسیرقرآن کردم پس بترس ازخداوبگذارہذیان را اے مسکین دورنہ کردی ازخود

نفسک جلبابَ النوم وعدوتَ إلی إیقاظ القوم. لستَ إلا کالجنین فی

چادرخواب را۔وشتافتی سوئے بیدارکردن قوم۔نیستی مگر ہمچو جنین در

الظلمات الثلاث ومن المحجوبین۔ فما لک أن تتکلم کالعارفین وإنک تتقصَّی

سہ پردہ تاریکی وازمحجوبان۔پس مجال تونیست کہ ہمچوعارفان کلام کنی وتوتابانتہامی طلبی

الزخارف فما تدری المعارف. أیہا الغوی! خُذْ حظا من الطبیعۃ السعیدۃ،

زخارف دنیارا پس چہ دانی معارف را اے گمراہ از طبیعت سعادتمندحظے بگیر

ولا تحل حَولَ المکیدۃ۔ فإن المکر یخزی الماکرین۔ وإن اللہ مع الصادقین. اعلم

وگردمکرگردش مکن۔چراکہ مکرمکرکنندگان رارسوا میکند وخداباصادقان است۔ بدان کہ

أنک تخفی شیئا فی قلبک وتبدی شیئا آخر وہذا ہو من سِیر المنافقین. ولست

توچیزے دردل خودمخفی میداری وچیزے دیگرظاہرمیکنی وہمین است ازسیرتہائے منافقان وتو

رجلَ ہذا المیدان ثم تدّعی کالمتصلّفین. وإن بارزتنی کالکُماۃ تجدنی مثقِّبَک

مرداین میدان نیستی بازہمچولاف زنان دعویٰ میکنی واگربمقابل من ہمچوسواران بیائی مرایابی کہ بہ نیزہ

بالقناۃ وإن تغلِبْ أُغْنِک بالصِّلات وأُنْجِک فی معاشک من المشکلات۔

ترابدوزم۔واگرغالب شوی پس بہ انعام ہاتراتونگرکنم ودرمعاش توازمشکلات رہائی بخشم



Ruhani Khazain Volume 19. Page: 360

روحانی خزائن ۔ کمپیوٹرائزڈ: جلد ۱۹- مَوَا ھب الرحمٰن: صفحہ 360

http://www.alislam.org/library/brow...n_Computerised/?l=Urdu&p=19#page/360/mode/1up



وإن عزمت علی أن تکتب کمثل ہذہ الرسالۃ فأعطیک کما وعدت من

و اگر قصدکنی کہ مثل این رسالہ بنویسی پس ہر مزدوری کہ وعدہ کردم

الجِعالۃ، وإن شئت أرؔ سل إلیک خُمْسَ ہذا الوعد قبل إیفائک، لیکون محرِّکا لأہوائک.

ترا خواہم دادواگربخواہی پنجم۵ حصہ این وعدہ قبل ایفائے تونزدِتوبہ فریسم تاکہ محرک خواہش ہائے توگردد۔

فعلیک أن تأخذ المنقود وتنتظر الموعود وہذا خیر لک من حیل أخری، وأقرب

پس لازم است کہ تونقدرابگیری۔ومنتظروعدہ بمانی واین تراازحیلہ ہائے دیگربہتراست۔وبتقویٰ

للتقوی والسلام علی من اتبع الہدٰی.أیہا الناس لم لا تعرفون الذی جاء کم

قریب تراست وسلام برانکہ تابع ہدایت گردد اے مردمان چرانمے شناسیدکسے راکہ از

من الرحمٰن، وقد جُمِعَ لکم أول الماءۃ وآخر الزمان ۔ الشمس والقمر خُسِفا فی رمضان

خدابیامد و بتحقیق جمع کردہ شدبرائے شمااول صدی وآخرزمانہ وماہ وآفتاب دررمضان خسوف گرفت

وظہرت الدابّۃ التی تکلّم الناس وہذہ ہی التی أنبأ بہا القرآن۔ فما لکم لا تعرفون

وآن کِرم ظاہرشدکہ مردم رامے گزد۔واین ہمان کِرم است کہ قرآن ازوخبردادہ بود پس چہ شدشمارا

من جاء کم من الرحمٰن۔ وستعرفوننی وأفوض أمری إلی اللہ وعلیہ التکلان.

کہ آنرانمی شناسیدکہ ازخدابیامد و عنقریب مراخواہیدشناخت ومن امرخودبخداسپردمیکنم۔

الحمد للہ الذی وہب لی علی الکبر أربعۃ من البنین وأنجز وعدہ من الإحسان

حمدخداراکہ مرادر حالتِ کلان سالی چار فرزند موافق وعدہ خودبداد

وبشّرنی بخامس فی حین من الأحیان. وہذہ کلہا آیاتٌ من ربّی یا أہل

و بشارت بہ پسر پنجم نیزداد و این ہمہ نشان ہا از ربّ من اند۔

العدوان. سُبْحَانَہٗ وتعالٰی عَمَّا تظنون فاتقوہ وقد نزل وہو غضبان.

پاک است اوتعالیٰ ازانچہ گمان میکنید پس ازوبترسیدواوفرودآمدہ است وخشمناک۔
 
Top